Tenge
Tenge (wym. tɛŋgɛ, kaz. теңге, kod ISO 4217: KZT) – wprowadzona 15 listopada 1993 waluta narodowa Kazachstanu.
 Tenge (seria 2006) | |
| Kod ISO 4217 |
KZT |
|---|---|
| Symbol |
₸ |
| Państwo | |
| Bank centralny | |
| Poziom inflacji | |
| Podział |
1 tenge = 100 tiynów |
| Banknoty |
200, 500, 1000, 2000, 5000, |
| Monety |
1, 2, 5, 10, 20, 50, |
Symbol
edytujW listopadzie 2006 Narodowy Bank Republiki Kazachstanu przeprowadził konkurs na najlepszy symbol waluty narodowej. Z ponad 30 000 propozycji 29 marca 2007 wybrano symbol tenge. Autorzy – Wadim Dawydenko i Sanżar Amerchanow – otrzymali nagrodę pieniężną w wysokości 1 000 000 tenge (wg ówczesnego kursu ok. $8000) od Narodowego Banku Kazachstanu oraz ok. $5000 od banku Alliance[2].
Po publikacji wyników konkursu rozpętał się skandal, gdyż okazało się, że zaproponowany przez zwycięzców projekt był plagiatem symbolu japońskiej poczty, która to używa tego symbolu od ponad 120 lat[3].
Historia
edytujKazachstan był jednym z ostatnich państw WNP, które wprowadziło własną jednostkę monetarną.
- w 1991 został utworzony specjalny zespół projektancki, w skład którego weszli Mendybaj Alin, Dosboł Kasymow, Agimsaly Duzelchanow, Timur Sulejmienow i Hajrułła Gabżaliłow.
- 12 listopada 1993 Prezydent Kazachstanu podpisał rozporządzenie „O wprowadzeniu waluty narodowej Republiki Kazachstanu”.
- 15 listopada 1993 tenge zostało wprowadzono do obiegu. Kurs wymiany rubli radzieckich oraz rubli rosyjskich, które nadal pozostawały oficjalnym środkiem płatniczym na nową walutę wynosił 500:1.
- w 1995 w Kazachstanie otwarto własną Wytwórnię Banknotów.
Pierwsza partia tenge została wydrukowana w Anglii.
Pierwsze tiyny (kaz. тиын; 1/100 tenge) – były wykonane w kształcie banknotów o wartości 1, 2, 5, 10, 20 i 50 tiynów.
Pierwsze monety były tłoczone w Niemczech.
- w 1994 wprowadzono banknoty o wartości 200 tenge (seria 1993) i 500 tenge (seria 1994);
- w 1995 wprowadzono banknoty o wartości 1000 tenge (seria 1994);
- w 1996 wprowadzono banknoty o wartości 2000 tenge (seria 1996);
- w 1997 wprowadzono monety o wartości 1, 5, 10, 20 i 50 tenge (nowy design);
- w 1999 wprowadzono banknoty o wartości 5000 tenge (seria 1998);
- w kwietniu 1999 miała miejsce pierwsza dewaluacja tenge (o 64,6%);
- w 2000 wprowadzono nowe banknoty (zmieniony design) o wartości 200 i 500 tenge;
- w 2001:
- wprowadzono banknoty o wartości 1000 i 2000 tenge (seria 2000 ze zmienionym designem);
- wprowadzono banknoty o wartości 100 tenge (seria 2001 z częściowo zmienionym designem);
- wydano jubileuszowe 5000 tenge (seria 2001) poświęcone dziesięcioleciu niepodległości Kazachstanu;
- wprowadzono do obiegu banknoty o wartości 5000 tenge (seria 2001 z częściowo zmienionym designem)
- w 2002:
- wprowadzono monetę o wartości 100 tenge (seria 2001);
- częściowo zmieniono design banknotów o wartości 200 i 500 tenge (seria 1999);
- w 2003 wprowadzono banknoty o wartości 10 000 KZT (seria 2003);
- w 2006 wprowadzono całkowicie nowy design dla wszystkich banknotów od 200 do 10 000 tenge;
- 4 lutego 2009 – druga dewaluacja tenge. Kurs dolara amerykańskiego wzrósł o 30 tenge;
- 5 stycznia 2010 wydano edycję limitowaną banknotów o wartości 1000 tenge poświęconą prezydencji Kazachstanu w OBWE;
- 17 stycznia 2011 Narodowy Bank Republiki Kazachstanu wydał pamiątkową serię banknotów o wartości 2000 tenge „Azjada 2011” poświęconą odbywającym się w Astanie i Ałmaty Zimowym Igrzyskom Azjatyckim;
- 25 maja 2011 wydano kolejną limitowaną edycję banknotów o wartości 1000 KZT poświęconą prezydencji Kazachstanu w Organizacji Współpracy Islamskiej;
- 4 lipca 2011 Narodowy Bank Kazachstanu wydaje pamiątkowy banknot o wartości 10 000 KZT poświęcony dwudziestoleciu niepodległości Kazachstanu;
- 11 lutego 2014 – trzecia dewaluacja tenge (spadek wartości KZT w stosunku do USD o 20%);
- 20 sierpnia 2015 kurs kazachstańskiej waluty zostaje upłynniony (wcześniej obowiązywał kurs pełzający w pełzającym przedziale wahań (ang. crawling band)) w wyniku czego wartość tenge spada o 35%;
- 30 listopada 2015 ogłoszono wprowadzenie nowego banknotu o wartości 20 000 tenge.
- 28 stycznia 2020 wprowadzono nową monetę o nominale 200 tenge.
Monety
edytujMonety pierwszej serii (1993)
edytuj| Obraz | Wartość | Materiał | Średnica (mm) | Grubość (mm) | Waga (g) | Rant | Okres obowiązywania |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
2 tiyny | mosiądz | 17,27 | 1,3 | 2,26 | gładki | 1 marca 1994 –
31 grudnia 2012 |
 |
5 tiynów | ||||||
 |
10 tiynów | 19,56 | 1,6 | 3,48 | |||
 |
20 tiynów | 21,87 | 1,7 | 4,71 | |||
 |
50 tiynów | 25 | 2 | 7,43 | |||
 |
1 tenge | mosiądz wysokoniklowy | 17,27 | 1,3 | 2,26 | 25 października 1995 –
1 października 2001 | |
 |
3 tenge | 19,56 | 1,6 | 3,48 | |||
 |
5 tenge | 21,87 | 1,7 | 4,71 | |||
 |
10 tenge | 25 | 2 | 7,43 | |||
 |
20 tenge | 31 | 11,37 | przerywany |
Monety drugiej serii (od 1997)
edytuj| Obraz | Wartość | Materiał | Średnica (mm) | Grubość (mm) | Waga (g) | Rant | Lata emisji |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
1 tenge | mosiądz | 15 | 1,3 | 1,63 | gładki | 1997; 2000; 2002; 2004;
2005; 2011; 2012 |
| stal galw. mosiądzem | 1,4 | 2013-2017 | |||||
 |
2 tenge | mosiądz | 16 | 1,3 | 1,84 | 2005-2006 | |
 |
5 tenge | mosiądz | 17,27 | 1,3 | 2,18 | 1997; 2000; 2002; 2004;
2005; 2006; 2010-2012; 2016 | |
| stal. galw. mosiądzem | 1,45 | 2013-2018 | |||||
 |
10 tenge | mosiądz | 19,56 | 1,3 | 2,81 | 1997; 2000; 2002; 2004;
2005; 2006; 2010-2012; | |
| stal galw. mosiądzem | 1,45 | 2013-2018 | |||||
 |
20 tenge | mosiądz
wysokoniklowy |
18,27 | 1,6 | 2,9 | przerywany | 1997; 2000; 2002; 2006;
2010-2012 |
| stal galw. niklem | 2013-2018 | ||||||
 |
50 tenge | mosiądz
wysokoniklowy |
23 | 4,7 | 1997; 2000; 2002;
2006; 2007; 2015-2017 | ||
| |
100 tenge | obramowanie: mosiądz
środek: mosiądz wysokoniklowy |
24,5 | 1,95 | 6,65 | żebrowany | 2002; 2004–2007 |
Banknoty
edytujBanknoty pierwszej serii (1993)
edytujBanknoty zostały wprowadzone do obiegu 15 listopada 1993 roku.
| Obraz | Wartość | Wymiary
(mm) |
Dominujący kolor | Opis | Wycofanie z obiegu | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| awers | rewers | awers | rewers | ||||
 |
 |
1 tiyn | 105 × 65 | zielony | nominał banknotu | godło Republiki
nominał banknotu |
30 grudnia 1995 |
 |
 |
2 tiyny | niebieski | ||||
 |
 |
5 tiynów | fioletowy | ||||
 |
 |
10 tiynów | różowy | ||||
 |
 |
20 tiynów | turkusowy | ||||
 |
 |
50 tiynów | brązowy | ||||
 |
 |
1 tenge | 124 × 62 | niebieski | portret filozofa i naukowca Al-Farabiego (kaz. Әбу Насыр Әл-Фараби; arab.: أبو نصر محمد الفارابي) (872-951) | kształty geometryczne i formuły Al-Farabiego | 25 czerwca 2006[4] |
 |
 |
3 tenge | szaro-zielony
zielony |
portret akyna Suinbaja Aronuły (kaz. Сүйінбай Аронұлы) (1815-1898) | góry Ałatau Zailijskie | ||
 |
 |
5 tenge | brązowy
żółty różowy |
Portret muzyka Kurmangazy Sagyrbajuły (kaz. Құрманғазы Сағырбайұлы) (1818–1889) | starożytne mauzoleum | ||
 |
 |
10 tenge | 144 × 69 | ciemnozielony
zielony |
Portret podróżnika i naukowca Czokana Walichanowa (kaz. Шоқан Уәлиханов) (1835-1865) | Góra Ok-Żetpies | |
 |
 |
20 tenge | ciemnobrązowy
brązowy |
portret założyciela romantyzmu w literaturze kazachskiej Abaja Kunanbajewa (kaz. Абай Құнанбайұлы) (1845–1904) | obraz myśliwego z | ||
 |
 |
50 tenge | jasnobrązowy
brązowy |
portret chana Abułchaira (kaz. Әбілқайыр Мұхаммед Қазы бахадүр хан) Chanatu Kazachskiego (1693–1748) | petroglify z regionu Mangystau (kaz. Маңғыстау) | ||
 |
 |
100 tenge | fioletowy
różowy |
portret chana Abyłaja (kaz. Абылай-хан) (1711–1781) | Mauzoleum Ahmeda Chodży Jesewi (kaz. Қожа Ахмет
Ясауи кесенесі) | ||
Banknoty drugiej serii (1993–2003)
edytuj| Obraz | Wartość | Wymiary
(mm) |
Dominujący
kolor |
Opis | Lata emisji | Wycofanie
z obiegu | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| awers | rewers | awers | rewers | |||||
 |
 |
200 KZT | 144 × 69 | jasnopomarańczowy | portret Al-Farabiego
(kaz. Әбу Насыр Әл-Фараби; arab.: أبو نصر محمد الفارابي) (872-951) |
Mauzoleum Ahmeda
Chodży Jesewi (kaz. Қожа Ахмет Ясауи кесенесі) |
1993
2000 (1999) 2002 (1999) |
25 czerwca 2006 |
 |
 |
500 KZT | jasnofioletowy | 1993
2000 (1999) 2002 (1999) | ||||
-donatedoy_f.jpg) |
-donatedoy_b.jpg) |
1 000 KZT | niebiesko-zielony | 1994
2000 | ||||
-donatedoy_f.jpg) |
-donatedoy_b.jpg) |
2 000 KZT | zielony | 1996
2000 | ||||
 |
 |
5 000 KZT | 149 × 74 | czerwony
brązowy |
1998
2001 | |||
 |
 |
10 000 KZT | niebieski
granatowy |
Irbis śnieżny na tle gór | 2003 | |||
Banknoty (wzorzec 2006)
edytujPo 13 latach od momentu wprowadzenia waluty narodowej 15 listopada 2006 rozpoczęto proces wymiany banknotów starego wzorca na nowe.
Okres wymiany skończy się 14 listopada 2018. Wymienić pieniądze może w filiach Banku Narodowego. Obowiązkowym warunkiem wymiany jest przejście banknotów przez ekspertyzę, podczas której zostanie potwierdzona ich oryginalność.
Większość banknotów o wartości 2000 i 5000 tenge wzorca 2006 zawierały błąd ortograficzny. Decyzją Zarządu Banku Narodowego banknoty te zostały wycofane z obiegu (można było je wymienić w filiach BN do 3 października 2016).
| Obraz | Wartość
(KZT) |
Wymiary
(mm) |
Dominujący
kolor |
Opis | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| awers | rewers | awers | rewers | |||
.jpg) |
_r.jpg) |
200 | 126 × 64 | pomarańczowy
zielony |
monument Bajterek (kaz. Бәйтерек)
w Astanie; nuty Hymnu Narodowego; odcisk dłoni z podpisem prezydenta; |
budynek Ministerstwa Transportu;
budynek Ministerstwa Obrony Narodowej; pejzaż stepowy. |
.jpg) |
_r.jpg) |
500 | 130 × 67 | niebieski
szary |
budynek Ministerstwa Finansów;
budynek Urzędu Miasta Stołecznego Astany; mewy nad Morzem Kaspijskim. | |
.jpg) |
 |
1000 | 134 × 70 | brązowy
żółty |
budynek Prezydenckiego Centrum Kultury;
kontury mapy Kazachstanu oraz obraz płaskowyżu Ustiurt (kaz. Үстірт). | |
.jpg) |
 |
2000 | 139 × 73 | zielony | budynek Teatru Opery i baletu im. Abaja w Ałmaty
kontury mapy Kazachstanu wraz z obrazem jeziora górskiego. | |
.jpg) |
 |
5000 | 144 × 76 | brązowy
czerwony |
monument Niepodległości i hotel ‘Kazachstan’ w Ałmaty
kontury mapy Kazachstanu wraz z obrazem gór | |
.jpg) |
_r.jpg) |
10 000 | 149 × 79 | filowetowy
niebieski |
pałac prezydencki Ak Orda (kaz.: Ақ Орда) w Astanie,
kontury mapy Kazachstanu oraz obraz Kanionu Szaryńskiego (kaz. Шарын каньоны) | |
Najnowsze banknoty (2011–2017)
edytuj| Obraz | Wartość
(KZT) |
Wymiary
(mm) |
Dominujący
kolor |
Opis | Rok emisji | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| awers | rewers | awers | rewers | ||||
 |
 |
500 | 130 × 62 | niebieski | monument «Qazaq Eli» (kaz. Қазақ Елi);
lecące gołębie oraz irbisy śnieżne; |
kontury mapy Kazachstanu oraz mewy | 2017 (2018) |
 |
 |
1000 | 134 × 70 | brązowy | monument «Qazaq Eli» (kaz. Қазақ Елi);
lecące gołębie oraz irbisy śnieżne; |
kontury mapy Kazachstanu oraz obraz
płaskowyżu Ustiurt (kaz. Үстірт). |
2014 |
 |
 |
2000 | 139 × 73 | zielony | monument «Qazaq Eli»;
lecące gołębie oraz suhak stepowy; flaga i godło Kazachstanu; |
kontury mapy Kazachstanu oraz obraz
rzeki Irtysz (ros. Иртыш; kaz. Ертіс, chiń. 额尔齐斯河 É’ěrqísī Hé). |
2012 |
 |
 |
5000 | 144 × 76 | czerwony | monument «Qazaq Eli»;
lecące gołębie oraz irbisy śnieżne; flaga i godło Kazachstanu; |
monument Niepodległości i hotel ‘Kazachstan’
w Ałmaty oraz kontury mapy Kazachstanu wraz z obrazem gór Ałatau. |
2011 |
 |
 |
10 000 | 149 × 79 | niebieski
fioletowy |
monument «Qazaq Eli»;
lecące gołębie; flaga i godło Kazachstanu; |
pałac prezydencki Ak Orda (kaz.: Ақ Орда)
w Astanie oraz kontury mapy Kazachstanu |
2012 |
Banknoty pamiątkowe
edytuj| Obraz | Wartość
(KZT) |
Wymiary
(mm) |
Dominujący
kolor |
Opis | Okazja | Rok emisji | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| awers | rewers | awers | rewers | |||||
 |
 |
1 000 | 134 × 70 | turkusowy
błękitny |
godło Kazachstanu; wzory ludowe oraz lecące ptaki; monument Bajterek (kaz. Бәйтерек) w Astanie; | pałac prezydencki Ak Orda w Astanie; ludowe wzory; ptaki; | Prezydencja Kazachstanu w OBWE | 2010 |
 |
 |
zielony
niebieski |
kopuła Mauzoleum Ahmeda Chodży Jesewi; flaga oraz godło Kazachstanu; | Mauzoleum Ahmeda Chodży Jesewi; | Prezydencja Kazachstanu w Organizacji Współpracy Islamskiej | 2011 | ||
 |
 |
żółty
brązowy |
monument „Qazaq Eli”; skulptura księcia Kul-Tegin; lecące gołębie; flaga oraz godło Kazachstanu | petroglify obrazujące żołnierzy tureckich; wzór starożytnego pisma orchońskiego; | Obchody tysiąclecia państwowości w Wielkim Stepie | 2013 | ||
 |
 |
2 000 | 139 × 73 | zielony | monument Bajterek; nuty Hymnu Narodowego; flaga oraz godło Kazachstanu; odcisk dłoni Prezydenta; petroglify; | narciarz na tle gór oraz logo Azjady 2017 | VII Zimowe Igrzyska Azjatyckie | 2011 |
 |
 |
5 000 | 149 × 77 | czerwony | portret Al-Farabiego; napis „10 LAT NIEPODLEGŁOŚCI REPUBLIKI KAZACHSTANU” (kaz.: ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТӘУЕЛСІЗДІГІНЕ 10 oraz ros.10 НЕЗАВИСИМОСТИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН) | Mauzoleum Ahmeda Chodży Jesewi; | 10 lat niepodległości Kazachstanu | 2001 |
 |
 |
10 000 | 149 × 79 | niebieski
fioletowy |
monument «Qazaq Eli»;
lecące gołębie; flaga i godło Kazachstanu; |
pałac prezydencki Ak Orda (kaz.: Ақ Орда) w Astanie; kontury mapy Kazachstanu oraz logo „20 LAT NIEPODLEGŁOŚCI KAZACHSTANU” | 20-lecie niepodległości Kazachstanu | 2011 |
 |
 |
monument «Qazaq Eli» (kaz. Қазақ Елi); | Wizerunek prezydenta Nazarbajewa, panorama Astany | 25 lat niepodległości Kazachstanu | 2016 | |||
 |
 |
20 000 | 155 × 79 | szary
fioletowy |
monument «Qazaq Eli»; lecące gołębie; łuk triumfalny; flaga i godło Kazachstanu; | pałac prezydencki Ak Orda; budynki Parlamentu oraz Rządu Kazachstanu; kontury mapy kraju oraz logo „20-lecie tenge”[5] | 20-lecie tenge | 2015 |
Dewaluacje
edytujPierwsza dewaluacja tenge miała miejsce w kwietniu 1999. Wówczas tenge straciło na wartości 64,4%.
Do drugiej dewaluacji doszło 4 lutego 2009[6]. Bazując na doświadczeniach związanych z dewaluacją 1999 zarząd Banku Narodowego stwierdził, że jest to najlepszy sposób wsparcia lokalnego przemysłu. Dodatkowym powodem przeprowadzenia dewaluacji była konieczność zachowania rezerw walutowych[7].
Trzecia fala dewaluacji miała miejsce w lutym 2014. Główną przyczyną był z gwałtowny wzrost kursu euro i dolara wobec większości walut krajów WNP. 11 lutego 2014 Prezes Banku Narodowego oświadczył o dewaluacji tenge. W oświadczeniu również wskazał, że zostaje ustalony nowy przedział dozwolonych wahań kursu waluty narodowej: 185 KZT za 1 USD ± 3 KZT. Przed dewaluacją za 1 dolar amerykański kosztował 155,5 KZT[8].
Przed dewaluacją 2014 oficjele Banku Narodowego (w tym prezes) kilkukrotnie zapewniali, że nie dopuszczą do dewaluacji tenge. Po ogłoszeniu dewaluacji na kilka dni zawiesili swoją pracę dealerzy samochodowi, kantory oraz największe sklepy internetowe. Rozpoczęły się protesty w największych kazachskich miastach. Zbierano podpisy dla rozpoczęcia procedury impeachmentu prezydenta Nazarbajewa. Odbywały się liczne protesty przed budynkiem Banku Centralnego, gdzie protestujący żądali dymisji Prezesa banku – Kajrata Kelimbetowa. 15 lutego 2014 miały miejsce największe protesty w Ałmaty. Skandowano hasło „Szał, ket!” (kaz. Шал, кет! – tłum.: „Staruchu, odejdź!”). Kilkadziesiąt osób zatrzymano.
Czwarta dewaluacja odbyła się w sierpniu 2015 po ogłoszeniu przez Bank Narodowy wprowadzenia płynnego kursu walutowego tenge. Najbardziej prawdopodobną przyczyną upłynnienia kursu walutowego była chęć wsparcia kazachskiej gospodarki na tle taniejącego rubla rosyjskiego (Rosja jest głównym partnerem handlowym Kazachstanu), odbudowy wzrostu gospodarczego oraz wzrostu atrakcyjności inwestycyjnej kraju.
Tenge zostało okrzyknięte najbardziej staniałą walutą Europy[9].
Przypisy
edytuj- ↑ Inflacja według CIA. [dostęp 2017-01-30]. (ang.).
- ↑ www.nationalbank.kz/cont/publish551926_3607.pdf, 2 października 2017.
- ↑ Новый символ казахстанской валюты обнаружился на японских почтовых ящиках [online] [dostęp 2017-10-02].
- ↑ Тестовый сайт НБРК [online], www.nationalbank.kz [dostęp 2020-07-09].
- ↑ Banknot początkowo miał być wprowadzony w roku 2013 (kiedy rzeczywiście wypadało dwudziestolecie waluty narodowej), jednak z nieznanych powodów wdrożenie nowego banknotu zostało odroczone o 2 lata.
- ↑ В феврале 2009 года Национальным Банком была проведена одномоментная девальвация тенге [online], www.zakon.kz [dostęp 2020-07-09] (ros.).
- ↑ [vlast.kz/article/devalvacija_tenge_istorija_svobodnogo_kolebanija-4357.html].
- ↑ [ria.ru/world/20140211/994222454.html].
- ↑ Казахстанский тенге назван самой обесценившейся валютой Европы: 18 декабря 2015 21:28 - новости на Tengrinews.kz [online], tengrinews.kz [dostęp 2024-04-26] (ros.).