Tawułka

Tawułka
	; Astilbe thunbergii
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	Saxifraganae
Rząd	skalnicowce
Rodzina	skalnicowate
Rodzaj	tawułka
	Nazwa systematyczna
	Astilbe F. Hamilton ex D. Don; Prodr. Fl. Nepal. 210. 1 Feb 1825
	Typ nomenklatoryczny
	A. rivularis F. Hamilton ex D. Don
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Tawułka, astilbe, zatawułka^[4] (Astilbe) – rodzaj roślin należący do rodziny skalnicowatych. Obejmuje 21^[5] gatunków występujących we wschodniej Azji (od Himalajów po Japonię) oraz jeden gatunek (A. biternata) rosnący we wschodniej Ameryce Północnej w Appalachach^[6]^[7]. Wiele gatunków i mieszańców między nimi w licznych odmianach uprawianych jest jako rośliny ozdobne^[6].

Morfologia

Pokrój: Byliny tworzące rozległe kępy, u niektórych gatunków rozrastające się za pomocą rozłogów. Osiągają do 1,5 m wysokości^[6].
Liście: Zamierające przed zimą, odziomkowe i łodygowe, dwu- lub trzykrotnie złożone, z listkami jajowatymi lub trójklapowymi, osadzonymi na krótkich ogonkach^[7]^[6].
Kwiaty: Drobne, zwykle jednopłciowe, rzadziej obupłciowe, zebrane w wielokwiatowe (liczące do 2 tys. kwiatów), często gęste i złożone grona, czasem mających formę kłosów. Hypancjum białawozielone, przyległe do zalążni tylko u jej nasady na 1/4 jej długości, dlatego jest ona górna. Działek kielicha jest 5 lub 4. Mają one kolor biały, różowy lub czerwony. Płatków korony czasem brak lub jest ich 5, wówczas są zredukowane, drobne lub dłuższe, ale wąskie. Pręcików jest 10 lub 5, 8. Zalążnia jest dwu- lub trójkomorowa, z dwiema lub trzema szyjkami słupka^[7]^[6].
Owoce: Wielonasienna torebka z dwoma dzióbkami. Nasiona mają luźną łupinę, stąd rozprzestrzeniane są przez wiatr^[7]^[6].

Systematyka

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj Astilbe należy do rodziny skalnicowatych (Saxifragaceae), która jest rodziną siostrzaną dla agrestowatych (Grossulariaceae) i wraz z nią należy do rzędu skalnicowców (Saxifragales) w obrębie okrytonasiennych^[2].

Wykaz gatunków^[5]^[8]

Astilbe apoensis Hallier f.
Astilbe biternata (Vent.) Britton
Astilbe crenatiloba (Britton) Small
Astilbe formosa (Nakai) Nakai
Astilbe glaberrima Nakai – tawułka gładka
Astilbe grandis Stapf ex E.H.Wilson (syn. A. koreana (Kom.) Nakai) – tawułka ziarnkowa, tawułka koreańska
Astilbe hachijoensis Nakai
Astilbe japonica (C.Morren & Decne.) A.Gray
Astilbe khasiana Hallier f.
Astilbe longicarpa (Hayata) Hayata
Astilbe longipilosa Gilli
Astilbe macrocarpa Knoll
Astilbe macroflora Hayata
Astilbe microphylla Knoll – tawułka drobnolistna
Astilbe okuyamae H.Hara
Astilbe papuana Schltr.
Astilbe philippinensis L.Henry
Astilbe platyphylla H.Boissieu
Astilbe rivularis Buch.-Ham. ex D.Don – tawułka potokowa
Astilbe rubra Hook.f. & Thomson (syn. A. chinensis (Maxim.) French. et Sav.) – tawułka czerwona, tawułka chińska
Astilbe simplicifolia Makino – tawułka pojedynczolistna
Astilbe thunbergii (Siebold & Zucc.) Miq. – tawułka Thunberga

Mieszańce

Astilbe × arendsii Arends – tawułka Arendsa
Astilbe × amabilis H.Hara
Astilbe × photeinophylla Koidz.

Zastosowanie i uprawa

Tawułki są roślinami ozdobnymi sadzonymi w ogrodach i parkach. Zalecane są do nasadzeń grupowych wraz z bylinami o podobnych wymaganiach (pełnikami, funkiami i paprociami). Wyhodowano liczne odmiany ozdobne różniące się barwą kwiatów, terminem kwitnienia i wysokością roślin. Wymagają gleb wilgotnych i dużej ilości wody zwłaszcza w okresie wiosennym. Przy odpowiednio wygodnym dostępie do wody tawułki mogą rosnąć w pełnym słońcu, w innym przypadku jednak najlepiej rosną w półcieniu. Są mrozoodporne, jednak w pierwszym roku po posadzeniu warto byliny okryć na zimę^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2013-12-26].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 38, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b Astilbe. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-12-25].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 106. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c ^d T. Lawrence Mellichamp: Astilbe Buchanan-Hamilton ex D. Don. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-12-25]. (ang.).
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 34. ISBN 978-83-925110-5-2.
↑ Maria Kalicka, Tadeusz Szymanowski: Rośliny ozdobne dla technikum terenów zieleni. cz. I. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1977, s. 191.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-02] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-03-02] (ang.).

[ing-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2013-12-26].

[checklist-4] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 38, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[tpl-5] Astilbe. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-12-25].

[philips-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2011, s. 106. ISBN 0-333-74890-5.

[america-7] T. Lawrence Mellichamp: Astilbe Buchanan-Hamilton ex D. Don. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-12-25]. (ang.).

[gawrys-8] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 34. ISBN 978-83-925110-5-2.

[9] Maria Kalicka, Tadeusz Szymanowski: Rośliny ozdobne dla technikum terenów zieleni. cz. I. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1977, s. 191.

[4]

[5]

[6]

[7]

[1]

[2]

[3]

[8]

[9]