Płucnica islandzka
Płucnica islandzka (Cetraria islandica (L.) Ach.) – gatunek grzybów należący do rodziny tarczownicowatych (Parmeliaceae)[1]. Ze względu na współżycie z glonami zaliczany jest do porostów[2].
.jpg) Płucnica islandzka w Islandii | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
płucnica islandzka |
| Nazwa systematyczna | |
| Cetraria islandica (L.) Ach. Method. Lich.: 293 (1803) | |
.JPG)
.JPG)
Systematyka i nazewnictwo
edytujPozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Cetraria, Parmeliaceae, Lecanorales, Lecanoromycetidae, Lecanoromycetes, Pezizomycotina, Ascomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy gatunek ten opisany został w 1753 r. przez Karola Linneusza jako Lichen islandicus (porost islandzki). Do rodzaju Cetraria (płucnica) przeniósł go Erik Acharius w 1805 r.[1]
Nazwa polska według Krytycznej listy porostów i grzybów naporostowych Polski[2]. W Polsce gatunek ten znany jest też pod nazwami porost islandzki i tarczownica islandzka[3].
Według Index Fungorum gatunek ten występuje w dwóch podgatunkach[4]:
- Cetraria islandica subsp. crispiformis (Räsänen) Kärnefelt;
- Cetraria islandica subsp. islandica (L.) Ach.
Morfologia
edytujTworzy krzaczkowato-listkowatą i sztywną plechę bez wyraźnego przyczepu do podłoża. Ma postać kępek o wysokości do 8 cm. Jest to plecha heteromeryczna z glonami protokokkoidalnymi. Odcinki plechy mają nieregularne i zmienne kształty i szerokość 3-10(30) mm. Są niemal płaskie lub nieco tylko rynienkowate, nieregularnie rozgałęzione i zaopatrzone w liczne kolcowate wyrostki. Końce odcinków są poszerzone i nieco odgięte do tyłu. Górna powierzchnia plechy w zależności od warunków bytowania ma barwę brunatnozieloną lub brunatną, w dolnej części czerwono nabiegłą. Dolna powierzchnia jest jaśniejsza i są na niej liczne i dość równomiernie rozmieszczone białe pseudocyfelle. Reakcje barwne: miąższ Pd + początkowo żółty, za chwilę pomarańczowy[5].
Owocniki występują rzadko. Mają średnicę 5–10 mm, brunatne tarczki i cienki brzeżek plechowy. W jednym worku powstaje po 8 jednokomórkowych, bezbarwnych zarodników o rozmiarach 8–10 × 3–5 μm[5].
Plecha płucnicy islandzkiej ma różny wygląd i barwę, w zależności od pogody i miejsca występowania. Podczas wilgotnej pogody jest miękka i gąbczasta, podczas suchej staje się krucha i szara. Barwa zależy od nasłonecznienia[3].
Występowanie i siedlisko
edytujZ wyjątkiem Afryki i Antarktydy występuje na wszystkich kontynentach, na półkuli północnej znacznie częściej niż na południowej. Jej północny zasięg sięga po północne wybrzeża Grenlandii i archipelag Svalbard[6]. W Polsce występuje na obszarze całego kraju, jest dość rzadki, przetrzebiony został w dawniejszych czasach, gdy nagminnie był zbierany w celach leczniczych[3]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status VU – gatunek wysoce narażony na wymarcie[7].
Rośnie na glebach piaszczystych i próchnicznych w widnych lasach sosnowych i na otwartych miejscach[5].
Znaczenie
edytuj- Roślina lecznicza. Jej własności lecznicze odkryte zostały dopiero pod koniec XVII wieku[3].
- Surowiec zielarski: plecha tarczownicy islandzkiej (Lichen islandicus, Thallus lichenis islandici). Zawiera ona 70% licheniny i izolicheniny – substancji podobnych do celulozy, ale ulegających rozpuszczaniu w gorącej wodzie, ponadto hemicelulozę, śluzy, barwniki, sole mineralne oraz kwasy porostowe: kwas usninowy, kwas funario-protocetrariowy, kwas cetrariowy, kwas fizodowy, kwas proto-liche-stearowy i inne. Kwasy porostowe są bardzo istotnym składnikiem, gdyż posiadają działanie bakteriostatyczne[8].
- Działanie: Surowiec stosowany jest jako środek łagodzący i osłaniający przy kaszlu drażniącym oraz w chronicznych biegunkach i nieżytach żołądka. Poza tym jako lek poprawiający trawienie i pobudzający apetyt. Hamuje rozwój drobnoustrojów, nawet tych odpornych na antybiotyki. Wyizolowany z surowca kwas usninowy jest używany do leczenia chorób skórnych, a w szpitalach do przyspieszania gojenia się ran. Kwas cetrariowy jest wykorzystywany do wytwarzania środków leczniczych przeciw chorobie morskiej i lokomocyjnej (zapobiega odruchom wymiotnym)[3].
- Zbiór surowca: w Polsce tarczownica nie może być pozyskiwana, gdyż jest gatunkiem prawnie chronionym (podlega ochronie częściowej)[9].
Gatunki podobne
edytujBardzo podobna jest płucnica kędzierzawa (Cetraria ericetorum). Występuje rzadziej i ma plechę rynienkowato zawiniętą, często wręcz rurkowatą. Jej dolna powierzchnia nie różni się barwą od górnej, czasami tylko jest nieco jaśniejsza, a pseudocyfelle występują pod zawiniętymi rurkowato brzegami plechy[5].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2013-11-12]. (ang.).
- ↑ a b Wiesław Fałtynowicz: The Lichenes, Lichenicolous and allied Fungi of Poland.Krytyczna lista porostów i grzybów naporostowych Polski. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2003. ISBN 83-89648-06-7.
- ↑ a b c d e Anna Mazerant: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
- ↑ Index Fungorum (gatunki). [dostęp 2013-10-20]. (ang.).
- ↑ a b c d Hanna Wójciak: Porosty, mszaki, paprotniki. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-552-4.
- ↑ Discover Life Maps. [dostęp 2014-04-18].
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
- ↑ Płucnica islandzka – porost islandzki -Lichen islandicus. [dostęp 2014-06-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- ↑ Dz.U. z 2014 r. poz. 1408 – Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej grzybów