Widłogłówka dwupręga

Widłogłówka dwupręga
	Phaner furcifer
	(de Blainville, 1839)
	; Osobnik z kolekcji muzealnej
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	lemurowe
Rodzina	lemurkowate
Rodzaj	widłogłówka
Gatunek	widłogłówka dwupręga
Synonimy
	Lemur furcifer de Blainville, 1839; Phaner furcifer furcifer de Blainville, 1839;
	Lemur furcifer de Blainville, 1839; Phaner furcifer furcifer de Blainville, 1839;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Widłogłówka dwupręga^[3], tana^[4] (Phaner furcifer) – gatunek ssaka naczelnego z rodziny lemurkowatych (Cheirogaleidae). Endemit Madagaskaru, jest zagrożony wyginięciem.

Zasięg występowania

Widłogłówka dwupręga występuje w północno-wschodnim Madagaskarze, od Toamasiny na północ do włącznie półwyspu Masoala^[5].

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 1839 roku francuski zoolog Henri Marie Ducrotay de Blainville, nadając mu nazwę Lemur furcifer^[1]. Miejsce typowe to Zatoka Antongila, Madagaskar^[1]^[6]. Holotyp to skóra dorosłej samicy (sygnatura MNHN-ZM-2007-1544) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Paryżu^[7], czaszka zilustrowana przez de Blainville’a^[8] najwyraźniej zaginęła po 1939 roku^[9]; okaz zebrany w 1834 roku przez Jules’a Goudota^[7].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[5].

Etymologia

Phaner: Etymologia nazwy rodzajowej Phaner ciekawiła badaczy przez wiele lat. Gray często tworzył tajemnicze nazwy taksonów, których nie wyjaśniał. W 1904 amerykański zoolog Theodore Sherman Palmer starał się udokumentować etymologie wszystkich nazw taksonów ssaków, jednak nie potrafił definitywnie wyjaśnić pochodzenia właśnie nazwy rodzajowej Phaner, wskazując tylko na pochodzenie z greki od φανερός (phaneros) oznaczającego „widoczny, oczywisty”^[10]. W 2012 Alex Dunkel, Jelle Zijlstra i Colin Groves podjęli próbę wyjaśnienia zagadki. Idąc za pewnymi początkowymi spekulacjami, poszukiwanie literatury wydanej około 1870 ujawniło źródło nazwy: brytyjską komedię The Palace of Truth autorstwa W.S. Gilberta, której premiera odbyła się w Londynie 19 listopada 1870, prawie półtora tygodnia przed datą ukończenia przedmowy manuskryptu Graya (także opublikowanego w Londynie). Komedia skupia się na bohaterach noszących imiona: Król Phanor, Mirza i Azema. Jako że rodzaje Mirza i Azema (mikrusek rdzawy, Microcebus rufus, obecnie synonim dla Microcebus) zostały również opisane w tej samej publikacji i są równie zagadkowe, autorzy doszli do wniosku, że Gray widział komedię i nadał trzem rodzajom lemurów jako nazwy imiona jej bohaterów^[11].
furcifer: łac. furcifer „uchwyt na widły”, od furca „widły o dwóch ostrzach”^[12].

Morfologia

Brak danych dotyczących wymiarów i masy ciała^[13]^[14]. Ubarwienie od rudoszarego do brązowoszarego, z charakterystycznym ciemnym pasem biegnącym wzdłuż grzbietu, rozwidlonym na głowie, przechodzącym w dwa pasy sięgające oczu.

Tryb życia

Prowadzą naziemny i nadrzewny, wyłącznie nocny tryb życia. Zamieszkują wilgotny las równikowy. W przeciwieństwie do większości małych małpiatek, u tego gatunku nie stwierdzono magazynowania zapasów tłuszczu i zapadania w stan estywacji. Wyspecjalizowały się w pobieraniu z drzew soku, który sączy się przez małe otwory utworzone przez szkodniki w powierzchni drzewa. Oprócz soku drzew lemurki tana zjadają również niektóre owady. Same padają ofiarą takich drapieżników jak czubak madagaskarski i galidie – malgaskie mangusty.

Tana żyją w trwałych związkach monogamicznych, rzadziej poligynicznych. Samica rodzi jedno młode. Długość życia w niewoli dochodzi do 12 lat.

Status zagrożenia i ochrona

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów widłogłówka dwupręga od 2020 roku klasyfikowana jest jako gatunek zagrożony (EN, Endangered); wcześniej, od 2014 roku zaliczano ją do kategorii VU (ang. vulnerable ‘narażony’), a od 2008 roku do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’). Od 2004 roku gatunek nie był obserwowany przez naukowców w jego naturalnym środowisku (stan w 2017). Lemur ten występuje w regionach, które doświadczyły znacznej utraty siedlisk, rozkwitu nielegalnego wydobycia surowców (np. szafirów) i gdzie trwają intensywne polowania. Wziąwszy pod uwagę te zagrożenia przypuszcza się, że liczebność populacji zmalała o około połowę w ciągu ostatnich trzech pokoleń (tj. 21 lat) i nadal spada^[2].

Gatunek jest ujęty w I załączniku konwencji waszyngtońskiej (CITES)^[15]. Został stwierdzony na kilku obszarach chronionych, w tym w Parku Narodowym Masoala i Parku Narodowym Zahamena^[2].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c H.M.D. de Blainville: Ostéographie, ou, Description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des Mammifères récents et fossiles: pour servir de base à la zoologie et à la géologie. T. 1. Paris: J.B. Baillière et fils, 1839–1864, s. 35. (fr.).
↑ ^a ^b ^c ^d Phaner furcifer, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 29. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 101. ISBN 83-01-14344-4.
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 140. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Phaner furcifer de Blainville, 1839. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-05]. (ang.).
↑ ^a ^b MNHN-ZM-2007-1544. [w:] Mammals (ZM) [on-line]. Muséum national d’histoire naturelle. [dostęp 2023-09-05]. (ang.).
↑ H.M.D. de Blainville: Ostéographie, ou, Description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des Mammifères récents et fossiles: pour servir de base à la zoologie et à la géologie. Atlas. T. 1. Paris: J.B. Baillière et fils, 1839–1864, s. ryc. vii. (fr.).
↑ C.P. Groves & I. Tattersall. Geographical variation in the fork-marked lemur, Phaner furcifer (Primates, Cheirogaleidae). „Folia Primatologica”. 56 (1), s. 46, 1991. DOI: 10.1159/000156526. (ang.).
↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 528, 1904. (ang.).
↑ A.R. Dunkel, J.S. Zijlstra & C.P. Groves. Giant rabbits, marmosets, and British comedies: etymology of lemur names, part 1. „Lemur News”. 16, s. 66–67, 2012. ISSN 1608-1439. (ang.).
↑ furcifer, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-05] (ang.).
↑ Ch. Schwitzer, R.A. Mittermeier, E.E. Louis, Jr. & M.C. Richardson: Family Cheirogaleidae (Mouse, Giant Mouse, Dwarf and Fork-marked Lemurs). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 64. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 90. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Phaner furcifer, [w:] Species+ [online], UNEP-WCMC, CITES Secretariat [dostęp 2023-11-21] (ang.).

Bibliografia

K. Briercheck: Phaner furcifer. (On-line), Animal Diversity Web, 1999. [dostęp 2008-12-25]. (ang.).
S. Flannery: Fork-crowned Lemur (Phaner furcifer). The Primata. [dostęp 2008-12-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (21 listopada 2009)]. (ang.).

[Blainville-1] H.M.D. de Blainville: Ostéographie, ou, Description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des Mammifères récents et fossiles: pour servir de base à la zoologie et à la géologie. T. 1. Paris: J.B. Baillière et fils, 1839–1864, s. 35. (fr.).

[iucn-2] Phaner furcifer, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Cichocki&inni-3] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 29. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[pwn-4] Praca zbiorowa: Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 101. ISBN 83-01-14344-4.

[Burgin&inni-5] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 140. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[mdd-6] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Phaner furcifer de Blainville, 1839. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-05]. (ang.).

[mnhm-7] MNHN-ZM-2007-1544. [w:] Mammals (ZM) [on-line]. Muséum national d’histoire naturelle. [dostęp 2023-09-05]. (ang.).

[bla-8] H.M.D. de Blainville: Ostéographie, ou, Description iconographique comparée du squelette et du système dentaire des Mammifères récents et fossiles: pour servir de base à la zoologie et à la géologie. Atlas. T. 1. Paris: J.B. Baillière et fils, 1839–1864, s. ryc. vii. (fr.).

[gro&tat-9] C.P. Groves & I. Tattersall. Geographical variation in the fork-marked lemur, Phaner furcifer (Primates, Cheirogaleidae). „Folia Primatologica”. 56 (1), s. 46, 1991. DOI: 10.1159/000156526. (ang.).

[Palmer-10] T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 528, 1904. (ang.).

[Dunkel&inni-11] A.R. Dunkel, J.S. Zijlstra & C.P. Groves. Giant rabbits, marmosets, and British comedies: etymology of lemur names, part 1. „Lemur News”. 16, s. 66–67, 2012. ISSN 1608-1439. (ang.).

[Jobling-12] furcifer, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-05] (ang.).

[Schwitzer&inni-13] Ch. Schwitzer, R.A. Mittermeier, E.E. Louis, Jr. & M.C. Richardson: Family Cheirogaleidae (Mouse, Giant Mouse, Dwarf and Fork-marked Lemurs). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 64. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-14] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 90. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[cites-15] Phaner furcifer, [w:] Species+ [online], UNEP-WCMC, CITES Secretariat [dostęp 2023-11-21] (ang.).

[3]

[4]

[1]

[2]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]