Tajna Organizacja Wojskowa „Gryf Kaszubski”
Tajna Organizacja Wojskowa „Gryf Kaszubski” (TOW „Gryf Kaszubski”, pot. nazywana „Gryfem”[1]) – polska wojskowo-polityczna organizacja konspiracyjna działająca na Kaszubach, kierowana przez Józefa Dambka, ps. „Lech”, „Jur”, „Falski”, „Kil”[2][3].
Dokładna data powołania TOW „Gryf Kaszubski” nie jest znana[1]. Przypuszcza się, że TOW „Gryf Kaszubski” powstał wiosną 1940 roku w Czarlinie[4][5][6], najpóźniej w sierpniu 1941 roku[1]. Założycielami organizacji byli Klemens Bronk, Bronisław Brunka, Józef Dambek, Józef Gierszewski, Jan Gierszewski[5][6]. Grupa była powiązana z dywersją pozafrontową, skupioną wokół Dambka[1]. Wiosną 1941 roku do organizacji dołączył ks. proboszcz Józef Wrycza ps. „Rawycz”, „Delta”. Włączenie ks. Wryczy do „Gryfa Kaszubskiego” podniosło znaczenie organizacji na Pomorzu[7][8].
Według powojennej relacji Ludwika Muzyczki, TOW „Gryf Kaszubski” powołano na bazie zespołu konspiracyjnego, utworzonego przez gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza. W skład zespołu wchodził Józef Dambek[1].
TOW „Gryf Kaszubski” powstał na terenie powiatu kościerskiego. Organizację założyła grupa osób powiązana z dywersją pozafrontową, skupiona wokół Józefa Dambka. Z czasem do organizacji dołączyły grupy ukrywających się Polaków (tzw. „bunkrarze”), zajmujący się następnie działalnością partyzancką. Początkowo komórki „Gryfa” powstawały na wsiach (powiaty kościerski, chojnicki i morski) oraz w Gdyni. Organizacja nie prowadziła szerszej działalności do wiosny 1942 roku[1].
Na przełomie 1941 i 1942 roku TOW „Gryf Kaszubski” przekształcono w Tajną Organizację Wojskową „Gryf Pomorski”. Dokładna data przekształcenia organizacji wzbudza dyskusje wśród historyków. Według różnych źródeł zmiana miała miejsce w Czarnej Dąbrowie 7 lipca 1941 roku[8], w marcu[9] lub latem 1942 roku[10].
Obok TOW „Gryf Kaszubski” Tajną Organizację Wojskową „Gryf Pomorski” współtworzyły inne organizacje konspiracyjne (m.in. Wojskową Organizację Niepodległościową[10] działające na Pomorzu[1].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g Gąsiorowski 1999 ↓, s. 52.
- ↑ Lubecki 1994 ↓, s. 56.
- ↑ Komorowski 1996 ↓, s. 49.
- ↑ Jendrzejewski 2004 ↓, s. 108.
- ↑ a b Lubecki 1994 ↓, s. 63.
- ↑ a b Gąsiorowski 2023 ↓, s. 84, 86.
- ↑ Komorowski 1993 ↓, s. 184–185.
- ↑ a b Gąsiorowski 2023 ↓, s. 86.
- ↑ Komorowski 1993 ↓, s. 166.
- ↑ a b Grochowina 2017 ↓, s. 175.
Bibliografia
edytuj- Andrzej Gąsiorowski: Początki konspiracji – jak powstawało Polskie Państwo Podziemne na Pomorzu. W: Grzegorz Górski (red.): Polskie Państwo Podziemne na Pomorzu 1939–1945. Toruń: Fundacja „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”, 1999. ISBN 83-910175-3-2.
- Andrzej Gąsiorowski: Organizacja „Gryf Pomorski”. W: Bogdan Chrzanowski, Danuta Drywa, Andrzej Gąsiorowski, Krzysztof Korda, Lech J. Zdrojewski: Gryf pod znakiem Orła Białego. W walce o polskie Pomorze 1939–1945. Sztutowo: Muzeum Stutthof w Sztutowie, 2023. ISBN 978-83-67848-16-9.
- Sylwia Grochowina. Andrzej Gąsiorowski, Krzysztof Steyer, Członkowie TOW „Gryf Pomorski” w KL Stutthof. Działalność–aresztowanie–obóz, Muzeum Stutthof w Sztutowie, Sztutowo 2016, ss. 247. „Zapiski Historyczne”. 82.4, 2017.
- Artur Jendrzejewski. Działalność wywiadowcza organizacji konspiracyjnych w rejonie Starogardu w latach 1939-1945. „Słupskie Studia Historyczne”. 11, 2004.
- Krzysztof Komorowski: Konspiracja pomorska 1939–1947. Leksykon. Gdańsk: Novus orbis, 1993. ISBN 83-85560-06-08.
- Leon Lubecki: Refleksje o tragicznych dziejach Tajnej Organizacji Wojskowej „Gryf Pomorski”. W: Stanisław Salmonowicz, Jan Sziling (red.): Pomorskie organizacje konspiracyjne (poza AK) 1939–1945. Materiały sesji naukowej w Toruniu w dniach 6–7 listopada 1993 r.. Toruń: Fundacja „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”, 1994. ISBN 83-901006-3-0.