Ferrum 47
Ferrum 47 (T3A, TKh49) – typ przemysłowych parowozów o układzie osi C (0-3-0) produkowany w latach 1948–1961 przez Fablok w Chrzanowie dla kolei przemysłowych. Nosił fabryczne oznaczenie typu T3A i znany był pod nazwą Ferrum 47, a przez użytkowników był oznaczany zgodnie z polskim systemem oznaczeń parowozów jako TKh. Jeden egzemplarz został na PKP oznaczony serią TKh49.
 TKh 05353 podczas Parady Parowozów w Wolsztynie | |
| Inne oznaczenia |
T3A, TKh49, TKh |
|---|---|
| Producent | |
| Lata budowy |
1948–1961 |
| Układ osi |
C |
| Wymiary | |
| Masa pustego parowozu |
34 800 kg[1] |
| Masa służbowa |
44 400 kg |
| Długość |
9170 mm |
| Średnica kół napędnych |
1150 mm |
| Napęd | |
| Trakcja |
parowa |
| Ciśnienie w kotle |
13 at |
| Powierzchnia ogrzewalna kotła |
100 m² |
| Powierzchnia rusztu |
1,7 m² |
| Średnica cylindra |
460 mm |
| Skok tłoka |
540 mm |
| Pojemność skrzyni węglowej |
2,5 t[1] |
| Pojemność skrzyni wodnej |
5 m³[1] |
| Parametry eksploatacyjne | |
| Moc znamionowa |
400 KM |
| Maksymalna siła pociągowa |
7850 kG[1] |
| Prędkość konstrukcyjna |
40 km/h[1] |
| Nacisk osi na szyny |
14,8 t[1] |
| Parametry użytkowe | |
| Minimalny promień łuku |
70 m[1] |
Historia
edytujParowóz typu T3A został zaprojektowany po II wojnie światowej w Fabloku w Chrzanowie na podstawie dokumentacji przedwojennej lokomotywy tych zakładów Ferrum 29 (T2A), wywodzącej się częściowo, w zakresie podwozia, z konstrukcji austriackiej[2]. Nazwa typu pochodziła od Huty Ferrum, na której zamówienie wykonano pierwsze parowozy Ferrum 29, i roku opracowania[2]. Powojenny typ T3A, powszechnie znany jako typ Ferrum 47, był uproszczony i tańszy w produkcji, wobec dużego zapotrzebowania kraju na parowozy przemysłowe[2]. Zrezygnowano z przegrzewacza pary, wskutek czego parowóz miał nieco niższą moc (400 KM wobec 450 KM), a w konstrukcji wprowadzono częściowo spawanie[1]. Modyfikacją był Ferrum 724, różniący się szczegółami i o konstrukcji spawanej wraz z kotłem[3]. W latach 1948–1961 wyprodukowano co najmniej 437 tych parowozów (sprawozdanie ogólne Fabloku mówiło o 480 sztukach, lecz nie jest to szczegółowo potwierdzone)[4].
Konstrukcja
edytujPrzesuwna trzecia oś parowozu zapewniała kursowanie po bocznicy zakładowej o promieniu 70 metrów. Silnik parowy posiadał suwaki tłokowe oraz smarotłocznie Friedmanna. W parowozie zamontowano kocioł wyprodukowany przez Sosnowieckie Zakłady Budowy Kotłów. Kocioł z szerokim stojakiem półpromienistym ustawionym nad ostoją w specjalnym wykroju miał stalową skrzynię ogniową. Do zasilania kotła wykorzystywano dwa inżektory Friedmanna. Parowozy posiadały blaszaną ostoję wykonaną z ostojnic grubości 28 milimetrów zawieszoną na płaskich sprężynach. Połączenie sprężyn drugiej oraz trzeciej osi dawało czteropunktowe podparcie parowozu[5].
Eksploatacja
edytujPierwsze 17 parowozów zostało wyprodukowanych w 1948 roku, a ogółem wiadomo o dostarczeniu do polskich odbiorców 371 parowozów[3]. 66 dalszych wyprodukowano na eksport – do kolei przemysłowych w Chinach (60 w latach 1958–60), Rumunii (3 w 1953 roku) i na Węgrzech (3 w 1959 roku)[3]. Trafiały głównie do kopalni i hut, a ponadto do cementowni, zakładów chemicznych i innych dużych zakładów przemysłowych[6]. Parowozy eksploatowano na bocznicach zakładów przemysłowych do połowy lat 90. XX wieku[7]. Przez użytkowników parowozy były oznaczane symbolem serii TKh, zgodnym z polskim systemem oznaczeń parowozów, połączonym z numerem fabrycznym parowozu lub kotła[8].
Parowóz TKh 5695 eksploatowany dawniej w hucie Florian w Świętochłowicach w 1996 roku został eksponatem skansenu w Chabówce i jedynym parowozem tego typu na inwentarzu PKP, oznakowany jako TKh49-1[9], a zarazem ostatnim parowozem przejętym przez PKP[10].
Lista parowozów typu Ferrum zachowanych w Polsce
edytuj| Pojazd | Rok produkcji | Producent | Miejscowość | Stan |
|---|---|---|---|---|
| TKh 643 | 1949 | Fablok | Jaworzyna Śląska | eksponat |
| TKh 2191 | 1950 | Fablok | Białowieża | eksponat |
| TKh 2873 | 1951 | Fablok | Pyskowice | wrak |
| TKh 2942 | 1951 | Fablok | Węgliniec | pomnik |
| TKh 2949 | 1952 | Fablok | Skierniewice | eksponat |
| TKh 05353 | 1953 | Fablok | Wolsztyn | sprawny |
| TKh 3140 | 1954 | Fablok | Kościerzyna | eksponat |
| TKh 3145 | 1954 | Fablok | Sosnowiec | pomnik |
| Huta Szczecin 6 | 1958 | Fablok | Szczecin | pomnik |
| TKh 4027 | 1955 | Fablok | Karsznice | eksponat |
| TKh 0175 | 1957 | Fablok | Chabówka | eksponat |
| TKh 5376 | 1956 | Fablok | Jarocin | wrak |
| TKh 5380 | 1956 | Fablok | Pyskowice | wrak |
| TKh 5564 | 1956 | Fablok | Toruń | pomnik |
| TKh49-1 | 1961 | Fablok | Chabówka | eksponat |
| TKh 5697 | 1961 | Fablok | Pyskowice | eksponat |
| TKh 5699 | 1961 | Fablok | Tczew | pomnik |
Parowozy TKh 49 za granicą:
Po 1990 roku przynajmniej 9 parowozów tego typu zostało sprzedanych jako eksponaty lub na koleje turystyczne za granicę, głównie do Wielkiej Brytanii[12], między innymi:
- TKh49 nr 4015 "Karel", rok prod. 1947. Fablok. Lokalizacja - Bitton, Wielka Brytania, parowóz używany na turystycznej kolei Avon Valley Railway[13].
- TKh nr 5374, rok prod. 1959, użytkowana od 1959 roku do końca lat 80. XX w. w Hucie im. Marcelego Nowotki w Ostrowcu Świętokrzyskim, od 1992 w Wielkiej Brytanii (Plymouth)[12].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Pokropiński 2007 ↓, s. 177, 256.
- ↑ a b c Pokropiński 2007 ↓, s. 174-175.
- ↑ a b c Pokropiński 2007 ↓, s. 178.
- ↑ Pokropiński 2007 ↓, s. 177.
- ↑ Zdeňek Bauer, Jirí Bouda: Stare parowozy. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1986, s. 210. ISBN 83-217-2574-0.
- ↑ Pokropiński 2007 ↓, s. 180-185.
- ↑ Paweł Terczyński: Atlas parowozów. Poznań: Poznański Klub Modelarzy Kolejowych, 2003, s. 120. ISBN 83-901902-8-1.
- ↑ Paweł Terczyński. Parowóz TKh-2942. „Świat Kolei”. Nr 8/2000. s. 17.
- ↑ Maciej Panasiewicz: TKh49-1.
- ↑ Paweł Terczyński: Najmłodszy parowóz PKP, "Świat Kolei" nr 2/1997, s. 6
- ↑ Wciąż pod parą.... polskieparowozy.pl. [dostęp 2021-05-30]. (pol.).
- ↑ a b Wciąż pod parą.... polskieparowozy.pl. [dostęp 2021-05-30]. (pol.).
- ↑ TKh49 NO. 4015 “KAREL”.... Avon Valley Railway. [dostęp 2021-05-31]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Bogdan Pokropiński: Parowozy normalnotorowe produkcji polskiej. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2007. ISBN 978-83-206-1617-0.