T-80 (czołg lekki)
T-80 – czołg lekki produkcji radzieckiej z okresu II wojny światowej, następca czołgu T-70. Był ostatnim radzieckim czołgiem lekkim produkowanym seryjnie podczas wojny.
 Сzołg lekki T-80 w Muzeum Czołgów w Kubince | |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent |
Fabryka NKTP nr 40, Mytiszczi pod Moskwą |
| Typ pojazdu |
czołg lekki |
| Trakcja |
gąsienicowa |
| Załoga |
3 osoby |
| Historia | |
| Prototypy |
1942 |
| Produkcja |
1943 |
| Egzemplarze |
77+2 prototypy[b] |
| Dane techniczne | |
| Silnik |
dwa 6-cylindrowe silniki gaźnikowe GAZ-11 o mocy 85 KM każdy przy 3600 obr./min tworzące zespół napędowy GAZ-80. |
| Poj. zb. paliwa |
440 l |
| Pancerz |
z elementów odlewanych i płyt walcowanych, |
| Długość |
4,42 m |
| Szerokość |
2,5 m |
| Wysokość |
2,18 m |
| Prześwit |
<0,3 m |
| Masa |
11,6 t (bojowa) |
| Moc jedn. |
14,6 KM/t |
| Nacisk jedn. |
0,77 kg/cm² |
| Osiągi | |
| Prędkość |
45-47 km/h |
| Zasięg pojazdu |
320 km (droga) |
| Pokonywanie przeszkód | |
| Brody (głęb.) |
0,9 m |
| Rowy (szer.) |
1,8 m |
| Ściany (wys.) |
0,6 m |
| Kąt podjazdu |
28° |
| Przechył boczny |
24° |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| 1 x armata czołgowa 20Km wz. 1938 kalibru 45 mm (94 nab.) 1 x km DT kal. 7,62 mm (1008 nab.) | |
| Wyposażenie | |
| radiostacja 12-RT, telefon wewnętrzny TPU-3 | |
| Użytkownicy | |
| ZSRR | |
Historia
edytujW 1942 na uzbrojenie RKKA wszedł czołg lekki T-70[1]. Do 1943 roku wyprodukowano ponad 8000 egzemplarzy tych czołgów, ale nie był on konstrukcją w pełni udaną. Za jego największą wadę uznano małą, jednoosobową wieżę. Zajmujący w niej miejsce członek załogi pełnił jednocześnie funkcje celowniczego, ładowniczego armaty i dowódcy czołgu, a w wozach wyposażonych w radiostację także radiotelegrafisty. Szybko okazało się, że jedna osoba nie jest w stanie wykonywać jednocześnie tylu zadań i dlatego postanowiono skonstruować nowy czołg lekki wyposażony w większą, dwuosobową wieżę[2].
Prace nad prototypami nowego czołgu prowadzono w zakładach GAZ, gdzie otrzymał on wewnętrzne fabryczne oznaczenie model 80 oraz produkt 080[3]. Na początku października 1942 powstały w zakładach GAZ dwa prototypy[4]. Ich konstrukcja bazowała na doświadczeniach zdobytych w czasie prób z czołgiem T-70 z dwuosobową wieżą, które przeprowadzono od września do października 1942[5]. Wieża pierwszego prototypu wykorzystywała jarzmo armaty i właz przejęty z T-70[6]. Drugi prototyp posiadał docelową wieżę. Miała ona silniej nachyloną przednią płytę pancerza i nowe jarzmo armaty, dzięki czemu maksymalny kąt wychylenia armaty był równy 65°, możliwe było więc ostrzeliwanie celów znajdujących się na piętrach budynków. Planowano także użycie uzbrojenia czołgu jako broni przeciwlotniczej, ale niewielka szybkostrzelność armaty stawia pod znakiem zapytania jej skuteczność w takiej roli. Aby ułatwić ładowanie działa przy maksymalnych kątach podniesienia, wieżę osadzono na pierścieniach pośrednich[6].
W grudniu 1942 czołg został przyjęty na uzbrojenie RKKA[7].
W latach 70. identyczne oznaczenie T-80 otrzymał sowiecki czołg podstawowy.
Modyfikacje
edytuj- T-80-43 – czołg uzbrojony w 45 mm armatę WT-43 opracowaną w więziennym biurze konstrukcyjnym w Permie skonstruowaną specjalnie dla T-80. WT-43 powstała w oparciu o armatę czołgową WT-42, z którą prowadzono próby na czołgu T-70. Bazowała ona na armacie przeciwpancernej M-42, która dzięki większej niż w armacie 20Km długości lufy[c] miała mieć większą możliwość zwalczania broni pancernej[6][8]. Armata WT-43 dzięki dużym kątom podniesienia miała umożliwiać prowadzenie ognia w czasie walk ulicznych do celów położonych na górnych piętrach domów lub do samolotów[9]. W sierpniu 1943 tak uzbrojone czołgi przechodziły próby na Swierdłowskim Poligonie Artyleryjskim. Rekomendowano przyjęcie czołgów z armatą WT-43 do uzbrojenia, jednak w związku z decyzją o wstrzymaniu produkcji T-80 dalsze prace wstrzymano[8].
- T-80 z silnikiem GMC – projekt czołgu z silnikiem GMC opracowany w lipcu - sierpniu 1943. Projekt zakładał wykorzystanie amerykańskich silników wysokoprężnych dostarczanych w ramach Lend-Lease. Silniki posiadały moc 210 KM, co pozwoliłoby na wzmocnienie opancerzenia i uzbrojenia[8].
Produkcja
edytujProdukcję czołgów T-80 planowano uruchomić w zakładach Nr 592. 27 grudnia 1942 decyzją GKO (Państwowego Komitetu Obrony) zakłady te przemianowano na Zakłady Nr 40 w Mytiszczach pod Moskwą[10][11] i przyjęto następujący harmonogram produkcji na rok 1943.
| Miesiąc | Planowana produkcja[11] | Rzeczywista produkcja[12] |
|---|---|---|
| kwiecień | 25 | 5 |
| maj | 50 | 7 |
| czerwiec | 100 | - |
| lipiec | 150 | 25 |
| sierpień | - | 40 |
| Razem | 325 | 77 |
Tak niskie tempo produkcji było z jednej strony spowodowane problemami z produkcją układów napędowych GAZ-80, z drugiej uwagami napływającymi z jednostek wojskowych. Okazało się, że napęd czołgu sprawia sporo kłopotów obsługom, układ jezdny czołgu jest przeciążony i szybko się zużywa, a uzbrojenie jest już zdecydowanie zbyt słabe[10]. 21 sierpnia 1943 dekretem Państwowego Komitetu Obrony ZSRR nakazano Zakładom Nr 40 przerwać produkcję i wszelkie prace nad czołgami lekkimi oraz podjąć produkcję dział samobieżnych SU-76M[13]. Ostatecznie produkcję zakończono po wyprodukowaniu 77 czołgów oraz 2 prototypów[14].
Opis konstrukcji
edytujCzołg T-80 bazował na konstrukcji T-70. Podwozie czołgu pozostało niezmienione podobnie, jak kadłub. Nieznaczenie wzmocnione zostało opancerzenie czołgu spawane z elementów odlewanych i płyt walcowanych o grubości: przód 35–45 mm, tył 15–25 mm, góra 15–20 mm, dno 10–15 mm. Przekonstruowaniu uległa górna płyta, która musiała zmieścić łożysko wieży o większej średnicy[d].
- Kadłub i wieża
Pancerz wieży składał się z połączonych spawaniem elementów odlewanych i walcowanych o grubości: przód 35–45 mm, boki i tył 35 mm, góra 10 mm[10]. Do stropu wieży przymocowano okrągłą wieżyczkę dowódcy z peryskopem Mk 4. Jej strop tworzyła pokrywa włazu dowódcy. Celowniczy działa otrzymał własny prostokątny właz[2]. Wieża była osadzona na pierścieniach pośrednich, co miało ułatwić ładowanie armaty podczas strzelania pod dużymi kątami[6]. Napęd wieży był ręczny.
- Napęd
Czołg był napędzany zespołem silnikowym GAZ-80[e], który składał się z dwóch silników gaźnikowych, 6-cylindrowych o mocy 85 KM każdy przy 3600 obr./min i pojemności skokowej 3485 cm³ o łącznej mocy 170 KM. Skrzynia biegów była mechaniczna i zapewniała 4 biegi do przodu i 1 bieg wsteczny[10].
- Załoga
Załoga czołgu składała się z 3 osób. Z przodu kadłuba miejsce zajmował mechanik-kierowca, który dysponował włazem umieszczonym w czołowej płycie kadłuba wyposażonym w peryskop obrotowy Mk 4. Dwóch pozostałych członków załogi zajmowało miejsce w wieży. Jeden z nich pełnił funkcje dowódcy, ładowniczego działa i radiotelegrafisty, drugi celowniczego[2].
- Uzbrojenie i wyposażenie
Całe uzbrojenie było umieszczone w wieży czołgu. Składało się z armaty czołgowej wz. 1938 20 Km[f] kalibru 45 mm sprzężonej z karabinem maszynowym wz. 1929 DT. Zapas amunicji do armaty wynosił 94 naboje, a do karabinu 1008 nabojów[10].
Czołg posiadał celownik teleskopowy TMF, celownik kolimatorowy K-8T oraz 3 peryskopy Mk 4. Łączność zapewniała radiostacja krótkofalowa 12-RT i telefon wewnętrzny TPU-3[10].
Służba
edytujWyprodukowane T-80 trafiły głównie do ośrodków szkoleniowych. Tylko część trafiła do oddziałów liniowych wyposażonych wcześniej w czołgi T-70. Brak szczegółowych danych na temat ich bojowego wykorzystania[15]. W lutym 1945 dwa czołgi T-80 były na wyposażeniu 5 Brygady Pancernej Gwardii[16]. Pojedyncze wozy znalazły się jako wozy dowódcze w niektórych brygadach dział samobieżnych[15].
Zachowane egzemplarze
edytujDo dzisiaj przetrwał tylko jeden czołg T-80 wystawiany w Muzeum Czołgów w Kubince[15].
Uwagi
edytuj- ↑ Dane taktyczno-techniczne za Janusz Magnuski, Lekki czołg rozpoznawczy T-80; Nowa Technika Wojskowa nr 5/2004, s. 67, ISSN 1230-1655
- ↑ 75-120 szt., Magnuski 2004, s.68
- ↑ 68,6 kalibra.
- ↑ 1112 mm w T-80 i 966 w T-70, uwaga za Swirin, Kołomijec, 2006, s. 32
- ↑ Wczesne oznaczenie to GAZ-203F, a późniejsze M-80.
- ↑ Według Kołomyjca armata nosiła oznaczenie 20K.
Przypisy
edytuj- ↑ Kołomyjec, Swirin 2007 ↓, s. 10-11.
- ↑ a b c Magnuski 2004 ↓, s. 65.
- ↑ Swirin, Kołomijec 2006 ↓, s. 342.
- ↑ Swirin, Kołomijec 2006 ↓, s. 34.
- ↑ Kołomyjec, Swirin 2007 ↓, s. 20.
- ↑ a b c d Magnuski 2004 ↓, s. 66.
- ↑ Swirin, Kołomijec 2006 ↓, s. 32.
- ↑ a b c Kołomyjec, Swirin 2007 ↓, s. 34.
- ↑ Kołomyjec, Swirin 2007 ↓, s. 29.
- ↑ a b c d e f Magnuski 2004 ↓, s. 67.
- ↑ a b Swirin, Kołomijec 2006 ↓, s. 33.
- ↑ Swirin, Kołomijec 2006 ↓, s. 35.
- ↑ Kołomyjec, Swirin 2007 ↓, s. 38.
- ↑ Swirin, Kołomijec 2006 ↓, s. 39.
- ↑ a b c Magnuski 2004 ↓, s. 68.
- ↑ Kołomyjec, Swirin 2007 ↓, s. 64.
Bibliografia
edytuj- Janusz Magnuski. Lekki czołg rozpoznawczy T-80. „Nowa Technika Wojskowa”. 2004. nr 5. s. 65-68. ISSN 1230-1655.
- Maksym Kołomyjec, Michaił Swirin: T-70, Tank Power vol.XXXIX, Militaria 264. Warszawa: Wydawnictwo Militaria, 2007, s. 29-38. ISBN 978-83-7219-264-6.
- Michaił Swirin, Maksim Kołomijec: Liegkij tank T-70, Frontowa illjustracija, Nr 5. Moskwa: Izdatielstwo Strategija KM, 2006, s. 32-39. ISBN 5-901266-01-3.