Szlamnik
Szlamnik[4], szlamnik rdzawy, szlamik (Limosa lapponica) – gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny bekasowatych (Scolopacidae). Rekordzista długości ptasiego lotu. Bliski zagrożenia wyginięciem.
| Limosa lapponica[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
 Szlamnik w szacie godowej | |||
 Szlamnik w szacie spoczynkowej | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
szlamnik | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 lęgowiska zimowiska | |||
Podgatunki i występowanie
edytujZamieszkuje w zależności od podgatunku[2][5]:
- szlamnik (zwyczajny)[4] (L. lapponica lapponica) – od północnej Laponii poprzez półwyspy Kolski i Kanin po Jamał. Zimuje na wybrzeżach zachodniej i południowej Europy, północno-zachodniej Afryki i na południe aż po zachodnią Południową Afrykę. Przelatuje przez Polskę w kwietniu–maju i sierpniu–wrześniu.
- L. lapponica taymyrensis – północno-zachodnia i północno-środkowa Syberia – od półwyspu Jamał po dorzecze rzeki Anabar; zimuje na wybrzeżach – od wschodniej Afryki na wschód do Zatoki Perskiej i zachodnich Indii.
- L. lapponica menzbieri – północna Syberia między deltą Leny a Zatoką Czauńską. Zimuje od Azji Południowo-Wschodniej do północno-zachodniej Australii.
- szlamnik tundrowy[4] (L. lapponica baueri) – północno-wschodnia Syberia na wschód od Zatoki Czauńskiej aż po zachodnią i północną Alaskę. Zimuje od Chin poprzez wyspy Oceanii i Australię aż po Nową Zelandię.
Autorzy Handbook of the Birds of the World wyróżniają jeszcze podgatunek L. lapponica anadyrensis (wschodnia Syberia – Półwysep Czukocki i niziny dorzecza Anadyru; zimuje w Australii i być może Nowej Zelandii)[2]. Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) nie uznaje tego podgatunku, zaliczając tę populację do L. l. baueri[5].
Morfologia
edytuj- Cechy gatunku
- Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego, aczkolwiek samice są nieco większe od samców. W upierzeniu godowym wierzch ciała rdzawobrązowy z ciemnymi cętkami, natomiast przednia część głowy, szyi oraz pierś i brzuch czysto rdzawobrązowe. Kuper biały. Ogon biały z poprzecznymi, czarnymi prążkami. Dziób żółty z ciemnym końcem, nieco wygięty ku górze. W szacie spoczynkowej wierzch ciała brązowoszary z ciemnymi plamkami, spód również szarawy. Osobniki młodociane podobne do dorosłych w szacie spoczynkowej, jednak w ich ubarwieniu występuje wyraźna domieszka koloru rdzawego.
- Wymiary średnie
- dł. ciała ok. 37–41 cm[2]
rozpiętość skrzydeł ok. 70–80 cm[2]
masa ciała: samce 190–400 g, samice 262–630 g[2]
Ekologia
edytuj
- Biotop
- Tundra i lasotundra.
- Gniazdo
- W suchym miejscu na ziemi.
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju–czerwcu 4 jaja.
- Wysiadywanie
- Jaja wysiadywane są przez okres 21 dni przez obydwoje rodziców (samca za dnia i samicę nocą).
- Pożywienie
- Głównie bezkręgowce (owady, pierścienice, mięczaki), rzadko nasiona i owoce jagodowe[2].
Status i ochrona
edytujOd 2015 roku IUCN klasyfikuje szlamnika jako gatunek bliski zagrożenia (NT – Near Threatened); wcześniej, od 1988 roku zaliczała go do gatunków najmniejszej troski (LC, Least Concern). Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2017 roku, wynosi 1 099 000 – 1 149 000 osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy[3].
W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej[6].
Zdolność do długiego lotu
edytuj
Zamontowanie obserwowanym okazom satelitarnych nadajników pozwoliło precyzyjnie prześledzić trasy przelotów i ich długości. 24 marca 2007 r. samica oznaczona kryptonimem E7 w ciągu 7 dni i 9 godzin pokonała trasę 10 300 km z Nowej Zelandii do Morza Żółtego. Ta sama samica 2 maja 2007 r. wyruszyła na Alaskę, pokonując ok. 6500 km. W końcu 30 sierpnia wyruszyła w lot powrotny ze znajdującej się na Alasce delty Jukon-Kuskokwim, a po 8 dniach i 5 godzinach nieprzerwanego lotu dotarła na Nową Zelandię pokonawszy dystans 11 680 km[7]. Był to rekord zmierzonej długości ptasiego lotu; we wrześniu 2020 roku został on pobity przez samca o kryptonimie 4BBRW, który pokonał trasę o długości około 12 200 km, również z Alaski na Nową Zelandię, w czasie 9 dni i 8 godzin[8][9]. W roku 2022 szlamik oznaczony nr 234684 wyruszył z Alaski 13 października a po 11 dobach i jednej godzinie lotu non stop, przebywając co najmniej 13 560 km osiągnął Tasmanię.[10][11]
Osiąganie tak fenomenalnych rezultatów ornitolodzy tłumaczą w następujący sposób:
- Przed podróżą szlamnik gromadzi w ciele zapasy tłuszczu, które spala w czasie drogi. Gdy zabraknie mu tłuszczu, spala białko znajdujące się w mięśniach. W ten sposób w czasie lotu traci połowę swojego ciężaru.
- Szlamnik potrafi dostosować swój metabolizm i anatomię. Zmniejszeniu ulega jego żołądek i jelito, a serce zwiększa się o 33%, wzrasta również liczba czerwonych krwinek.
- Ptak ten lata na wysokości rzędu 7000 m n.p.m., gdzie w niskiej temperaturze jest w stanie oddać ciepło wytworzone w jego ciele.
- Szlamnik nie pije wody w czasie lotu, lecz zużywa wodę wytworzoną w procesie rozkładu tłuszczów i białek.
- Szlamniki latają w stadach, dzięki czemu wymieniają się rolą prowadzącego.
- Szlamniki wykorzystują prądy powietrzne, jak również panujące na Pacyfiku sztormy.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Limosa lapponica, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g Van Gils, J., Wiersma, P. & Sharpe, C.J.: Bar-tailed Godwit (Limosa lapponica). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-12-13)].
- ↑ a b Limosa lapponica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Limosinae Gray,GR, 1841 - rycyki (wersja: 2020-11-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-16].
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker (red.): Sandpipers, snipes, coursers. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-19]. (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
- ↑ Badania opublikowane w „Proceedings of The Royal Society B” (R.E. Gill et al. 2008)
- ↑ D. Boffey: 'Jet fighter' godwit breaks world record for non-stop bird flight. [w:] The Guardian [on-line]. 2020-10-13. [dostęp 2021-04-16]. (ang.).
- ↑ Longest non-stop migration by a bird. [w:] Guinness World Records [on-line]. [dostęp 2021-04-16]. (ang.).
- ↑ Young godwit sets new flight record [online], BirdGuides, 25 października 2022 [dostęp 2022-10-28] (ang.).
- ↑ Wyborcza.pl [online], wyborcza.pl [dostęp 2022-10-28].
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Limosa lapponica (Szlamnik). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 104–107. ISBN 83-86564-43-1.