Szariatyzm
Szariatyzm lub czerwony szyizm – antyimperialistyczna szyicka idea, głoszona przez Alego Szari’atiego.
Poglądy Alego Szari’atiego
edytujAli Szari’ati próbował ożywić rewolucyjne nurty szyizmu[1] oraz interpretował tą religię jako zachęcającą do rewolucji na świecie i obiecującą zbawienie po śmierci[2]. Opisywał swoją ideę jako czerwony szyizm, będący przeciwieństwem praktykowanego przez Safawidów nierewolucyjnego czarnego szyizmu[3]. Amerykańsko-irański islamoznawca Vali Nasr porównał szariatyzm do teologii wyzwolenia, kształtowanej w Ameryce Południowej przez Gustava Gutiérreza i Leonarda Boffa[4].
Uważał, że szyici nie tylko powinni oczekiwać powrotu dwunastego imama[a], lecz również aktywnie działać na rzecz jego powrócenia poprzez walkę o sprawiedliwość społeczną bądź poprzez stanie się męczennikiem; głosił również, że każdy dzień to Aszura, każde miejsce to Karbala[5].
Według niego, ludzie mogą walczyć przeciwko imperializmowi wyłącznie poprzez odzyskanie swojej tożsamości kulturowej, która w niektórych krajach była powiązana z fundamentalizmem religijnym[6].
Na jego poglądy duży wpływ wywarła idea Trzeciego Świata, z którą zetknął się podczas studiów w Paryżu; w tym czasie w Afryce i Azji miał miejsce proces dekolonizacji[7].
Według niektórych naukowców, poglądy Szari’atiego były porównywane do poglądów Friedricha Nietzschego, Michela Foucaulta i Edwarda Saida[8].
Neoszariatyzm
edytujNeoszariatyzm jest ideą powstałą w latach 90. XX wieku w wyniku debat z irańskimi postislamistycznymi naukowcami[9]. Według jej zwolenników, życie Alego Szari’atiego dzieliło się na okres młody i okres dojrzały[10]. Idea ta była opisywana jako opozycyjna, ale najbardziej przychylna irańskiej władzy[9].
Krytyka idei oraz samego Szari’atiego
edytujPierwszymi przeciwnikami szariatyzmu byli irańscy konserwatywni duchowni[11]. Sam Szari’ati był oskarżany przez znanych kaznodziejów i mówców o herezję poprzez bycie sunnitą, wahhabitą czy nawet antyszyitą[11][12]. Przeciwko niemu były wydawane fatwy przez ajatollahów, jak Abu al-Kasim al-Chu’i, Mohammad Hadi al-Milani, Mohammad Sadegh Husajni Rohani czy Muhammad Husajn Tabataba’i[13]. Inny ajatollah Morteza Motahhari, mimo że był zagorzałym przeciwnikiem Szari’atiego, bronił go przed oskarżeniami o wahhabizm i antyszyizm[14] oraz uważał, że Szari’ati czerpał większą inspirację z materializmu historycznego niż z islamu[15].
Filozof Sejjed Hossein Nasr był przeciwnikiem Szari’atiego z powodu jego progresywnych poglądów oraz uważał go za marksistę, czego powodem mogło być porównanie przez Szari’atiego trzeciego imama Husajna ibn Alego do Che Guevary[16]. Inny filozof Abdolkarim Sorusz uważał, że szariatyzm można interpretować jako ideę utożsamiającą islam z systemem totalitarnym[17].
Wpływy na ideę
edytujPierwszą osobą, która wywarła wpływ na poglądy Alego Szari’atiego, był jego ojciec Mohammad-Taghi[18]. Ali Szari’ati inspirował się również neutralistyczną polityką zagraniczną, którą prowadził premier Iranu Mohammad Mosaddegh[19].
Inspirację czerpał również z ważnych postaci historycznych, jak Sokrates, Abraham, Mojżesz, Jezus Chrystus, Budda, Mahomet oraz osobami z nim związanymi: zięć Ali, córkę Fatima oraz wnuczkę Zajnab (córkę Alego i Fatimy), a także średniowiecznymi perskimi teologami, jak Suhrawardi, Al-Halladż i Ajn al-Kuzat Hamadani[18]. Do XIX- i XX-wiecznych naukowców mających wpływ na jego światopoglądów należeli Louis Massignon, Georges Gurvitch, Frantz Fanon, Alexis Carrel, Jean-Paul Sartre, Jacques Berque, Albert Schweitzer, Claude Bernard, Henri Lefebvre, René Guénon, Jean Cocteau, Kateb Yacine[18][20] i Mahmud Taleghani[21][22].
Wpływy szariatyzmu w wybranych państwach
edytujAfganistan
edytujW Afganistanie szariatyzm jest popularny wśród ludności hazarskiej[23].
Do osób będących pod wpływem tej idei byli między innymi działacze organizacji Sazman-i Nasr[24] oraz polityk Abdul Latif Pedram[25].
Francja
edytujJednym z francuskich filozofów będącym pod wpływem szariatyzmu, był Jean-Paul Sartre[26].
Iran
edytujPod wpływem szariatyzmu było wielu irańskich naukowców, byli to między innymi Abolhasan Banisadr[27], Mir-Hosejn Musawi[28], Mohammad Hanifnedżad[29], Gholam-Abbas Tavassoli[30], Haszem Aghadżari[31], Zahra Rahnavard[32], Tahereh Saffarzadeh[33], Madżid Szarif[34], Maghsud Farasatkhah[35], Mohammad-Amin Ghanejrad[35], Ezzatollah Sahabi[36] oraz Habibollah Pejman[37].
Z kolei pod wpływem neoszariatyzmu byli między innymi Ehsan Szari’ati[38][39], Sara Szari’ati[40], Susan Szari’ati[39], Hasan Jusefi Eshkevari[41][38], Taghi Rahmani[42][38], Bidżan Abdolkarimi[17], Ahmad Zejdabadi[38], Narges Mohammadi[38] i Reza Alidżani[17][38].
Indonezja
edytujIdea głoszona przez Alego Szari’atiego wywarła w Indonezji silny wpływ na studentów studiujących teologię muzułmańską[43]. Pod wpływem tej idei był również polityk Amien Rais, kandydat na urząd prezydenta Indonezji w 2004 roku[43].
Liban
edytujW Libanie wiele prac Alego Szari’atiego zostało przetłumaczonych na język arabski[44]; on sam jest powszechnie znany w tym państwie oraz uważany za osobę kontrowersyjną[45].
Malezja
edytujOd 1989 wydawnictwo IQRA Press publikuje dzieła Alego Szari’atiego przetłumaczone na język malajski i angielski[46].
Osobami będącymi pod wpływem szariatyzmu byli między innymi politolog Chanda Muzaffar[47], ekonomista Jomo Kwame Sundaram[46] oraz polityk Mahathir bin Mohamad, premier Malezji w latach 1981-2003 i 2018-2020[48]. Dwóch pierwszych wymienionych uważało Szari’atiego za męczennika[46].
Pakistan
edytujNajważniejsze prace naukowe Alego Szari’atiego zostały przetłumaczone na język urdu[49]. Pod wpływem szariatyzmu był między innymi Suroosh Irfani[50].
Z okazji 123. rocznicy urodzin Muhammada Ikbala, w 2020 roku ówczesny premier Pakistanu Imran Khan opublikował na Twitterze post, w którym opisał Ikbala cytatem Szari’atiego[51].
Południowa Afryka
edytujSpołeczność muzułmańska w Południowej Afryce poznała szariatyzm po 1979 roku, gdy w tym kraju stały się dostępne irańskie czasopisma, prace naukowe i książki poruszające tematykę rewolucji[52].
Turcja
edytujCzęść prac Alego Szari’atiego została przetłumaczona na język turecki[53]. Jego idee wywarły wpływ m.in. na teologa İhsana Eliaçıka oraz na organizację Antykapitalistyczni Muzułmanie[54].
Tunezja
edytujW Tunezji prace Alego Szari’atiego są rozpowszechniane przez działaczy Partii Odrodzenia[55].
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Według szyitów, al-Mahdi ukrywa się od IX wieku.
Przypisy
edytuj- ↑ Afshon P. Ostovar: Guardians of the Islamic Revolution. Ideology, Politics, and the Development of Military Power in Iran (1979–2009). deepblue.lib.umich.edu, 2009. [dostęp 2022-11-06]. (ang.).
- ↑ Milani 2010 ↓, s. 122.
- ↑ Ali Shariati: Red Shi'ism (the religion of martyrdom) vs. Black Shi'ism (the religion of mourning). iranchamber.com. (ang.).
- ↑ Nasr 2006 ↓, s. 129.
- ↑ Nasr 2006 ↓, s. 128-129.
- ↑ Gharagozlu 2006 ↓, s. 87.
- ↑ Mottahedeh ↓, s. 330.
- ↑ Daneshgar 2019 ↓, s. 69-89.
- ↑ a b Shahibzadeh 2016 ↓, s. 102.
- ↑ Shahibzadeh 2016 ↓, s. 105.
- ↑ a b Rahnema 2000 ↓, s. 266-267.
- ↑ Rahnema 1994 ↓, s. 220.
- ↑ Saffari 2017 ↓, s. 8-9.
- ↑ Rahnema 2000 ↓, s. 240.
- ↑ Poulson 2012 ↓, s. 237.
- ↑ Boroujerdi 1996 ↓, s. 125-127.
- ↑ a b c Shahibzadeh 2016 ↓, s. 106.
- ↑ a b c Vakily 1991 ↓, s. 90-107.
- ↑ Abedi 1986 ↓, s. 229-234.
- ↑ Rahnema 1994 ↓, s. 221-222.
- ↑ Böwering, Crone i Mirza 2013 ↓, s. 505.
- ↑ Akhavi 1988 ↓, s. 415.
- ↑ Canfield 2004 ↓, s. 241-262.
- ↑ Ibrahimi 2009 ↓.
- ↑ Shariati seminar underway at Hosseinieh Ershad. en.mehrnews.com, 2007-06-18. (ang.).
- ↑ Byrd i Miri 2018 ↓, s. 250-271.
- ↑ Peretz 1994 ↓, s. 531.
- ↑ Muhammad Sahimi: Shariati on Religious Government. pbs.org, 2009-08-31. (ang.).
- ↑ Abrahamian 1989 ↓, s. 103.
- ↑ Vakily 1991 ↓, s. 17.
- ↑ Hunter 2014 ↓, s. 54.
- ↑ Ariabarzan Mohammadighalehtaki: Organisational Change in Political Parties in Iran after the Islamic Revolution of 1979. With Special Reference to the Islamic Republic Party (IRP) and the Islamic Iran Participation Front Party (Mosharekat). etheses.dur.ac.uk, 2013. s. 123. (ang.).
- ↑ Harry Tod: Class Veiling in Cold War Iran. chariotjournal.wordpress.com, 2020-11-16. (ang.).
- ↑ Vakily 1991 ↓, s. 8.
- ↑ a b Saffari 2017 ↓, s. 38.
- ↑ Lolaki 2020 ↓, s. 160.
- ↑ Jonathan C. R.: 'Guru' of Tehran's Embassy Militants Voices Melange of Disparate Creeds. washingtonpost.com, 1980-03-20. (ang.).
- ↑ a b c d e f Navid Pourmokhtari Yakhdani: Iran's Green Movement: A Foucauldian Account of Everyday Resistance, Political Contestation and Social Mobilization in the Post-Revolutionary Period. era.library.ualberta.ca, 2018. s. 188. (ang.).
- ↑ a b Mahdavi 2011 ↓, s. 94-109.
- ↑ Shahibzadeh 2016 ↓, s. 109.
- ↑ Hunter 2014 ↓, s. 56.
- ↑ Hunter 2014 ↓, s. 50.
- ↑ a b van Bruinessen 2002 ↓, s. 117-154.
- ↑ Arabic Translation of Shariati’s "Islamology" to Be Published Soon. en.mehrnews.com, 2003-09-27. (ang.).
- ↑ Ali Kassem: (Not) Reading Ali Shariati in Beirut: The Erasure of Anti-Colonial Resistance and Social Theory. jadaliyya.com, 2021-06-09. (ang.).
- ↑ a b c Daneshgar 2020 ↓, s. 252-267.
- ↑ Byrd i Miri 2018 ↓, s. 170.
- ↑ Schottmann 2018 ↓, s. 118.
- ↑ Raza Naeem: The Lessons of Ali Shariati Are As Relevant for Shias Today as They Were in His Lifetime. thewire.in, 2020-11-24. (ang.).
- ↑ Rahnema i Numani 1990 ↓, s. 50.
- ↑ Prime Minister Imran Khan pays tribute to Allama Iqbal on Twitter. geo.tv, 2020-11-09. (ang.).
- ↑ Muhammed Haron: The formation of religious networks between the Muslim heartlands and the South African Muslims. journals.co.za, 2007. (ang.).
- ↑ Turkish scholar translating books by Ali Shariati. tehrantimes.com, 2011-09-26. (ang.).
- ↑ Tomac 2020 ↓, s. 621.
- ↑ McCarthy 2018 ↓, s. 51.
Bibliografia
edytuj- Roy Mottahedeh, The Mantle of the Prophet: Religion and Politics in Iran.
- Mehdi Abedi, Ali Shariati: The Architect of the 1979 Islamic Revolution of Iran, 1986, DOI: 10.1080/00210868608701678, JSTOR: 4310540.
- Shahrough Akhavi, Islam, Politics and Society in the Thought of Ayatullah Khomeini, Ayatullah Taliqani and Ali Shariati, 1988, DOI: 10.1080/00263208808700754.
- Ervand Abrahamian, Radical Islam: the Iranian Mojahedin, 1989, ISBN 978-1-85043-077-3.
- Ali Rahnema, Farhad Numani, The Secular Miracle: Religion, Politics, and Economic Policy in Iran, 1990, ISBN 978-0-86232-938-9.
- Abdollah Vakily, Ali Shariati and the mystical tradition of Islam, 1991.
- Don Peretz, The Middle East Today, 1994, ISBN 978-0-275-94575-6.
- Ali Rahnema, The Pioneers of Islamic Revival, 1994, ISBN 978-1-85649-254-6.
- Mehrzad Boroujerdi, Iranian Intellectuals and the West: The Tormented Triumph of Nativism, 1996, ISBN 978-0-8156-0433-4.
- Ali Rahnema, An Islamic Utopian: A Political Biography of Ali Shariati, 2000, ISBN 1-86064-552-6.
- Martin van Bruinessen, Genealogies of Islamic Radicalism in Post-Suharto Indonesia, 2002, DOI: 10.5367/000000002101297035.
- Robert Canfield, New Trends among the Hazaras: From "The Amity of Wolves" to "The Practice of Brotherhood", 2004, DOI: 10.1080/0021086042000268192, JSTOR: 4311623.
- Naser Gharagozlu, From Blank Revolution to Islamic Revolution, 2006.
- Vali Nasr, The Shia Revival, 2006.
- Niamatullah Ibrahimi, At the sources of factionalism and civil war in Hazarajat, 2009, ISSN 1749-1800.
- Abbas Milani, The Myth of the Great Satan: A New Look at America's Relations with Iran, 2010, ISBN 978-0-8179-1136-2.
- Motjaba Mahdavi, Post-Islamist Trends in Postrevolutionary Iran, 2011, DOI: 10.1215/1089201X-2010-056.
- Stephen Poulson, Social Movements in Twentieth-century Iran: Culture, Ideology, and Mobilizing Frameworks, 2012, ISBN 978-0739117576.
- Gerhard Böwering, Patricia Crone, Mahan Mirza, The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought, 2013, ISBN 978-0-691-13484-0.
- Shireen Hunter, Reformist Voices of Islam: Mediating Islam and Modernity, 2014, ISBN 978-1-317-46124-1.
- Yadullah Shahibzadeh, Islamism and Post-Islamism in Iran: An Intellectual History, 2016, ISBN 978-1-137-57825-9.
- Siavash Saffari, Beyond Shariati, 2017, ISBN 978-1-107-16416-1.
- Dustin Byrd, Seyed Javad Miri, Ali Shariati and the Future of Social Theory: Religion, Revolution, and the Role of the Intellectual, 2018, ISBN 978-90-04-35373-2.
- Rory McCarthy, Inside Tunisia's al-Nahda: Between Politics and Preaching, 2018, ISBN 978-1-108-47251-7.
- Sven Schottmann, Mahathir's Islam: Mahathir Mohamad on Religion and Modernity in Malaysia, 2018, ISBN 978-0-8248-7647-0.
- Majid Daneshgar, How Intellectuals Censor the Intellect: (Mis-)Representation of Traditional History and its Consequences, 2019, DOI: 10.1163/25430149-00201001.
- Majid Daneshgar, The Images of the Shah and Khomeini in Indonesia and Malaysia: Honoured or Hated?, 2020, DOI: 10.1080/25765949.2020.1760545.
- Seyed Mohammad Lolaki, Diverging Approaches of Political Islamic Thought in Iran since the 1960s, 2020, DOI: 10.1007/978-981-15-0478-5, ISBN 978-981-15-0478-5.
- Ayca Tomac, 'Rejecting the Legacy, Restoring the Honor': The Anti-Capitalist Muslims in Turkey, 2020, DOI: 10.3390/rel11110621.