Szablodziób
Szablodziób[4], szablodziób zwyczajny[4] (Recurvirostra avosetta) – gatunek średniej wielkości ptaka brodzącego z rodziny szczudłonogów (Recurvirostridae). Nie jest zagrożony wyginięciem. Nie wyróżnia się podgatunków[5].
| Recurvirostra avosetta[1] | |||
| Linnaeus, 1758 | |||
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
szablodziób | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 lęgowiska występuje przez cały rok zimowiska | |||
Zasięg występowania
edytujZamieszkuje wybrzeża Europy, północnej Afryki, wschodnią i południową Afrykę oraz południową, środkową i wschodnią Azję. W zachodniej, południowej i środkowej Europie gnieździ się wyspowo, a od Morza Czarnego do środkowych Chin zasięg jest bardziej zwarty. W południowych obszarach występowania to ptak osiadły lub koczujący, natomiast populacje północne odlatują na zimę na wybrzeża atlantyckie, Morze Śródziemne, a nawet dolatują do równika.
W Polsce bardzo nielicznie pojawia się na przelotach. Wyjątkowo zdarzają się lęgi – od lat 90. XX wieku do roku 2003 stwierdzono 4 takie przypadki[6]. W 2020 roku odnotowano i chroniono przez członków leszczyńskiej grupy OTOP[7] 2 pary z lęgami (pierwsza para – 3 jaja i 2 młode, druga para – 4 jaja i 4 młode). Lęgi szablodzioba miały miejsce na niewielkim Zbiorniku Rydzyna. W 2022 na jednej ze sztucznych wysp powstałych podczas pogłębiania toru wodnego na Zalewie Szczecińskim zaobserwowano gniazdowanie licznej jak na polskie warunki grupy 14 par szablodziobów[8], rok później ilość ta wzrosła do 25 par[9].
Charakterystyka
edytuj- Wygląd zewnętrzny
- Występuje nieznaczny dymorfizm płciowy. Samiec ma ubarwienie biało-czarne. Wierzch głowy, kark oraz pasy na grzbiecie i skrzydłach są czarne, a reszta ciała biała. Czarny, cienki dziób zagięty w górę i zwężony na końcu. Nogi niebieskoszare, długie, między palcami niewielkie błony pławne. Samica i młode zamiast barwy czarnej mają ciemnobrązową, a wśród białych piór znajdują się też żółte lub szarożółte. W locie widać całkowicie biały brzuch, grzbiet w białe i czarne pasy oraz nogi wystające za ogon.
- Rozmiary
- długość ciała ok. 43–48 cm, rozpiętość skrzydeł ok. 73 cm
- Masa ciała
- ok. 290–400 g
- Głos i zachowanie
- Głos szablodzioba przypomina głośne i gwiżdżące „klu yit”, a w zaniepokojeniu wydaje okrzyk „kit kit kit”.
Środowisko
edytujOtwarte, płaskie, płytkie wybrzeża słonych jezior i mórz, błotniste lub piaszczyste brzegi stawów oraz ujścia rzeczne. Najliczniejszy nad jeziorami pasa stepów, nawet wewnątrz lądu. Preferuje suche i ciepłe obszary.
Pożywienie
edytujPokarm zwierzęcy składający się z drobnych skorupiaków, mięczaków, narybka i owadów oraz nasiona roślin wodnych. Pożywienie zdobywa brodząc w wodzie lub pływając, przez zanurzanie lekko otwartego dzioba ruchem wahadłowym. Przesuwa go przez osady lekkiej materii, wyłapując larwy ochotek, robaków itp. W przeciwieństwie do pozostałych siewek potrafi dobrze pływać, więc żerować może na głębszej wodzie.
-
Dorosły osobnik w czasie żerowania -
W locie -
Stado szablodziobów
.jpg)
.jpg)
Rozród
edytuj
Okres godowy
edytuj- Toki
- Szablodzioby wracają na lęgowiska od marca do końca maja. Wiele z nich łączy się w pary już wcześniej. Grupowe toki i gody szablodziobów to skomplikowane rytuały, odbywające się z reguły w płytkiej wodzie, zwykle w miejscach żerowania. Ustawiają się w koło, głaszczą dziobami ziemię, tupią nogami i krzyczą w podnieceniu. Samiec obrzędowo czyści sobie pióra, samiczka zaś kłania się i wyciąga szyję, tak że jej głowa znajduje się nad powierzchnią wody. Samiec brodzi w wodzie w jej pobliżu i zbliża się powoli dotykając jej ogona. Potem rozkłada skrzydła i następuje parzenie. Później oba ptaki biegną obok siebie po wodzie kilka metrów.
- Gniazdo
- Gniazda znajdują się na błotnistych wyspach. Tworzą kolonie. Każda para wytycza terytorium, którego agresywnie broni przed każdym intruzem. Rewir musi znajdować się w pobliżu miejsc, na których pisklęta będą mogły szukać pożywienia. Najczęstszymi miejscami na gniazda bywają gęste trawy i piaszczyste wydmy. Ponieważ takich miejsc jest niewiele, kolonie lęgowe szablodziobów są gęsto zasiedlone. Graniczą bezpośrednio z wodą, są w szlamie, piasku lub niskiej trawie. Samo gniazdo to najczęściej dziura wygrzebana w mule lub piasku, czasem wysłana źdźbłami, zbutwiałymi roślinami i muszlami małży. Gdy otoczenie jest bardzo wilgotne, znajduje się na dużej stercie materiałów roślinnych. W wygrzebywaniu płytkiego dołka, tworzącego podstawę przyszłego gniazda, oraz wyściełaniu go uczestniczą oboje partnerzy.
Okres lęgowy
edytuj- Jaja
- Wyprowadza jeden lęg w roku. Samica składa brązowożółte lub brązowooliwkowe jaja w ciemne kropki w liczbie 2 do 7 (zazwyczaj 4).
- Wysiadywanie
- Rodzice wysiadują jaja na zmianę przez 23–25 dni. Samej zamianie w wysiadywaniu jaj towarzyszy specjalny ceremoniał. Partner, który ma wysiadywać jaja, robi wokół gniazda kilka okrążeń i rzuca w wysiadującego ptaka kawałki trzcin i muszle. Gdy ten zejdzie, przed położeniem się na jajach nowy zmiennik obraca wszystkie dziobem.
- Pisklęta
- Pisklęta wkrótce po wykluciu są dość samodzielne i mogą same wyruszać na żer. Kierują się na tereny o wyższej roślinności, gdzie w razie pojawienia się zagrożenia łatwo mogą się ukryć. W puchu są na grzbiecie żółtobrązowe z czarnymi pasami i pręgami, a brzuch mają białawy. Ich dzioby są jeszcze proste lub tylko lekko zakrzywione. Jedno z rodziców prowadzi potomstwo do wody, nawołując je przez cały czas. Młode umieją latać w wieku 35–42 dni, ale jeszcze do około 6 tygodni są zależne od rodziców. Odlatują na zimowiska od sierpnia do października.
Status i ochrona
edytujMiędzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje szablodzioba za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, mieści się w przedziale 280–470 tysięcy osobników. Ogólny trend liczebności populacji nie jest znany[3].
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[10].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Recurvirostra avosetta, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ D. Lepage, Pied Avocet Recurvirostra avosetta, [w:] Avibase [online] [dostęp 2024-02-26] (ang.).
- ↑ a b Recurvirostra avosetta, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Recurvirostridae Bonaparte, 1831 - szczudłonogi - Stilts and Avocets (Wersja: 2022-09-25). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2022-10-08].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Buttonquail, thick-knees, sheathbills, plovers, oystercatchers, stilts, painted-snipes, jacanas, Plains-wanderer, seedsnipes. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-04-20]. (ang.).
- ↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 309. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu zimowego nieliczny oznacza zagęszczenie 0,2–2 osobników na 100 km².
- ↑ OTOP - Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków [online], www.facebook.com [dostęp 2020-07-26] (pol.).
- ↑ Sensacja ornitologiczna: na Zalewie Szczecińskim gniazdowało 14 par ptaków ekstremalnie rzadkiego gatunku [online], www.gazeta.pl [dostęp 2022-08-04] (pol.).
- ↑ Rzadkie gatunki ptaków zasiedlają wyspy na Zalewie Szczecińskim [online], www.twojeradio.fm, 18 października 2023 (pol.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia
edytuj- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Recurvirostra avosetta (Szablodziób). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 19–21. ISBN 83-86564-43-1.