Szłojme Etinger
Szłojme Etinger[2][3] (jid. שלמה עטינגער; ur. ok. 1800, może w 1803, w Warszawie, zm. 1856 w Zamościu[4]) – żydowski poeta i dramatopisarz tworzący w języku jidysz, pionier haskali, lekarz. Był pierwszym twórcą nowoczesnej literatury żydowskiej w Polsce. Pisał m.in. wierszowane bajki, ballady, epigramaty, dramaty. W jego twórczości widoczne są wyraźne elementy satyryczne.
Życiorys
edytujUrodził się prawdopodobnie w roku 1803 w Warszawie. Został wcześnie osierocony i jego wychowaniem zajął się wuj Mendel Etinger, będący rabinem w Łęcznej[4]. W wieku 15 lat ożenił się z czternastoletnią wówczas Goldą Gold, przenosząc się jednocześnie do domu teściów w Zamościu. Żona, z którą miał w sumie siedmioro dzieci, prowadziła sklep z wyrobami szklanymi, ale interes nie szedł zbyt dobrze. Etinger próbował sił w handlu w Odessie, ale bez powodzenia, przeniósł się zatem do Lwowa[5].
We Lwowie w latach 1825–1830 studiował medycynę. Tam też wykształcił się ostatecznie jego talent literacki i malarski, choć pierwsze próby artystyczne podejmował już wcześniej[4]. Po powrocie do Zamościa bezskutecznie starał się nostryfikować swój dyplom w Rosji. Pozwolono mu praktykować wyłącznie w trakcie epidemii cholery w 1831 roku, poza tym czynił to półlegalnie[4][5].
Wyjazdy do Warszawy (1833) i Charkowa (1846) przyniosły mu tylko dalsze rozczarowania. Jednak wśród pacjentów i przyjaciół zyskał rozgłos ze względu na swój humor, dobre serce i skłonność do opowiadania dowcipów[5].
W roku 1846 wyjechał z Zamościa i przeniósł się do pobliskiego Żdanowa, gdzie bez powodzenia próbował gospodarować na roli. Spędził tam ostatnie lata swojego życia. Zmarł w Zamościu 31 grudnia 1856 roku[4][5].
Twórczość literacka
edytuj
Pierwsze próby pisarskie Etingera pochodzą jeszcze sprzed jego pobytu we Lwowie, ale to dopiero tam ujawnił się jego talent[4]. To właśnie podczas studiów zaczął pisać bajki oraz swój najsłynniejszy utwór – dramat Serkele (jid. סערקעלע, Sarusia[6]). W roku 1837 i 1847 Etinger podjął próby publikacji swoich utworów, uzyskał nawet zgodę cenzury, ale ze względu na konieczność sporych skreśleń zrezygnował z druku. Ostatecznie za jego życia nie ukazała się „ani jedna linijka jego twórczości”[5], utwory jego krążyły co najwyżej w odpisach (często niedokładnych) oraz w wersjach ustnych[4].
Dorobek pisarski Ettingera, niemal w całości w języku jidysz, obejmuje bajki, opowiastki, ballady, satyry, wiersze, epigramaty. Widoczne są w nim wpływy literatury oświecenia (m.in. G. E. Lessinga, N. Lenaua, J. de La Fontaine’a), a ponadto – po raz pierwszy w literaturze jidysz – wpływy polskie (m.in. I. Krasickiego). Najważniejszym i najbardziej znanym jego utworem jest wspomniana komedia Serkele[4].
„Dzieła zebrane” Etingera zawierają oprócz utworów jidyszowych także trzy krótkie wiersze po niemiecku[7].
Przypisy
edytuj- ↑ שלמה עטינגער (Szlojme Etinger) 1957 ↓, s. 9.
- ↑ Encyklopedia PWN ↓.
- ↑ W języku polskim jego imię zapisuje się Szłojme lub Szlojme (przy czym ta druga wersja jest bliższa wymowie oryginalnej); oprócz tego stosuje się też wersję spolonizowaną: Salomon. Nazwisko pisze się Etinger lub (w wariancie zgermanizowanym) Ettinger.
- ↑ a b c d e f g h Żebrowski ↓.
- ↑ a b c d e שלמה עטינגער (Szlojme Etinger) 1957 ↓, s. 10.
- ↑ Jest to zdrobnienie od imienia Sore (jid. שׂרה), czyli Sara.
- ↑ Zob. אַלע כּתבֿים (Ale ksowim), tom II, s. 535–536.
Bibliografia
edytuj- Rafał Żebrowski: Ettinger Salomon (Szlojme). [w:] Polski Słownik Judaistyczny [on-line]. [dostęp 2017-07-27]. (pol.).
- שלמה עטינגער (Szlojme Etinger): אױסגעקליבענע שריפֿטן: קאָמעדיע, משלים, קאַטאָװעסלעך (Ojsgeklibene szriftn: Komedje, meszolim, katoweslech). Red. שמואל ראָזשאַנסקי (Szmuel Rożanski). בוענאָס־אײַרעס (Buenos-Ajres): קולטור־קאָנגרעס (Kultur-Kongres), 1957, seria: מוסטערװערק פֿון ייִדישער ליטעראַטור, 1 (Musterwerk fun jidiszer literatur, 1). (jid.).
- Etinger Szłojme, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2017-07-29].