Synagoga w Karniowie
Synagoga w Karniowie (cz. Krnovská synagoga) – synagoga znajdująca się w Karniowie (cz. Krnov, niem. Jägerndorf), w północno-wschodnich Czechach, w powiecie Bruntál, przy ulicy Soukenickiej 28 (wtedy Tempelring, potem Tuchmacherring, następnie Gottwaldova třída). 3 maja 1958 obiekt został wpisany na państwową listę ochrony zabytków w Czechach[1].
 nr rej. 36116/8-3011 z dnia 3.05.1958 r.
| |
 Synagoga w Karniowie (2015) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Kraj | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Soukenická 28 |
| Budulec |
murowana |
| Architekt | |
| Data budowy |
1871 |
Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego  | |
Położenie na mapie Czech  | |
 50°05′23,3″N 17°42′27,0″E/50,089806 17,707500
| |
| Strona internetowa | |
Historia
edytujSynagoga została zbudowana w latach 1870–1871, według projektu architekta Ernsta Latzela, w miejscu gdzie wcześniej znajdowały się mury obronne, na skraju miasta[2]. Całkowita cena budowy synagogi wyniosła 26 000 złotych reńskich, z tego 500 złotych reńskich było udziałem cesarza Franciszka Józefa I[3]. Synagoga została poświęcona 5 czerwca 1872(dts) przez brneńskiego rabina Barucha Jakoba Placzka.
Przestała służyć celom kultowym po aneksji Kraju Sudetów (niem. Sudetenland) przez III Rzeszę w 1938. Z inicjatywy członka rady miejskiej Karniowa, Franza Irblicha zamieniono ją na targowisko co uchroniło ją od zniszczenia podczas tzw. nocy kryształowej z 9 na 10 listopada 1938[4]. Zwoje Tory i przedmioty kultu udało się ochronić[3].
Po II wojnie światowej budynek służył jako magazyn, a od 1960 zamieniono go na archiwum powiatowe[3]. W 1994 synagogę zwrócono żydowskiej gminie Ołomuniec. Archiwum przeniesiono do miejscowości Bruntál, a synagoga opustoszała. Powódź w 1997 uszkodziła archiwalia i samą budowlę[3]. Od 2003 synagoga jest administrowana przez stowarzyszenie zarządzające (cz. Občanské sdružení Krnovská synagoga), które wykorzystuje ją m.in. na salę wystawową, koncertową i konferencyjną[5]. We wrześniu tegoż roku odbył się w niej koncert pieśni żydowskich, a miesiąc później pokaz tańców żydowskich[3]. W 2005 zakończyła się odbudowa wieży[5]. Zostały w niej znalezione dokumenty z czasów jej budowy[5]. W maju 2016 koncertem grupy „Shirim Ashiri” z Pragi rozpoczął się w niej Festiwal Muzyki Sakralnej Krnov 2016[6]. W 80. rocznicę ocalenia synagogi 9 listopada 2018(dts) gościł w niej ambasador Izraela w Czechach Daniel Meron[4]. Stowarzyszenie administrujące synagogą współpracuje z organizacją Beit Kraków oraz jej rabinem Tanją Segal, która 30 sierpnia 2019(dts) prowadziła w synagodze Kabalat Szabat, Szacharit i studiowanie Tory[7].
W niektóre dni odbywają się w niej nabożeństwa oraz czytanie Tory. Ponadto organizowane są okolicznościowe wystawy. Po wcześniejszym zgłoszeniu u zarządzającego synagogą istnieje możliwość jej zwiedzenia.
Architektura
edytuj
Jest to budowla w stylu neoromańskim z wnętrzem w stylu mauretańskim[8]. Ten styl budynku był pierwotnie oparty na islamskiej architekturze Maurów, północnoafrykańskich Arabów, którzy zamieszkiwali Półwysep Iberyjski w okresie (VIII–XV) wieku[9]. W regionie morawsko-śląskim jest ona unikatową synagogą, ponieważ jako jedyna ma dwie wieże.
Synagoga ma 24 m długości, prawie 17 m szerokości, a wysokość obu wież osiąga prawie 22 m[8][3]. Obiekt posiada trzy wejścia: główne, które znajduje się od ulicy Barvířskiej, boczne które jest usytuowane z południowo-wschodniej wieży i tylne od ogrodu[3]. Przez przedsionek przy bocznym wejściu w południowo-wschodniej wieży wchodzi się do centralnej nawy synagogi[3]. Drzwi znajdujące się we wschodniej fasadzie, od strony ul. Soukenickiej są jedynie elementem dekoracyjnym portalu i nie mają charakteru funkcjonalnego. W tylnej zachodniej części synagogi znajduje się parterowy korytarz połączony z wejściem głównym oraz dwuramienna klatka schodowa prowadząca na piętro, gdzie mieści się dawna sala posiedzeń, później archiwum oraz wejście na galerię (babiniec)[3]. Dach jest dwuspadowy[9]. Dwie wieże na planie kwadratu (5 × 5) m przykryte są hełmami zakończonymi Gwiazdami Dawida[3]. Z północno-wschodniej wieży rozciąga się perspektywa na centrum miasta, po dojściu do punktu widokowego przez południowo-wschodnią wieżę po spiralnych drewnianych schodach[3]. Posadzka jest pokryta płytkami ze zdobieniem szachownicowym, na której znajdują się ławki, na 49 miejsc, w części pochodzące z 1897, z nieistniejącej synagogi w Ołomuńcu[3]. Wokół ścian przebiega galeria (balkon), podtrzymywana przez zdobione arkady na obu poziomach, zakończone łukami w kształcie podkowy[8]. Sufit ozdobiony jest drewnianymi, rzeźbionymi, brązowo-czerwonymi kasetonami[8]. Do żeliwnych słupów nośnych przymocowana jest instalacja oświetlenia gazowego, a pod oknami i w suficie znajdują się szyby wentylacyjne[8]. W 1898 zostały zamontowane w synagodze organy z miejscowej firmy Rieger, które po 1945 zaginęły[2].
Przypisy
edytuj- ↑ Synagoga, [w:] Národní památkový ústav [online], pamatkovykatalog.cz [zarchiwizowane z adresu 2019-02-13] (cz.).
- ↑ a b Krnov. Krnovská synagoga [online], 10hvezd.cz [zarchiwizowane z adresu 2021-09-21] (cz. • ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l Krnovská synagoga [online], atlasceska.cz [zarchiwizowane z adresu 2021-05-13] (cz.).
- ↑ a b František Kuba, Jak krnovská synagoga přečkala Křišťálovou noc [online], bruntalsky.denik.cz, 11 września 2018 [zarchiwizowane z adresu 2018-11-16] (cz.).
- ↑ a b c Synagoga, m.silesiatourism.com [zarchiwizowane 2017-03-07].
- ↑ Koncert Shirim Ashirim – synagoga Krnov, [w:] Židovská obec Olomouc [online], kehila-olomouc.cz, 25 maja 2016 [zarchiwizowane z adresu 2021-05-13] (cz.).
- ↑ Kabalat Szabat z Rabin Tanyą Segal w Krnowskiej Synagodze | Kabbalat Shabbat with Rabbi Tanya Segal in Krnovska Synagoga, [w:] Postępowa Społeczność Żydowska [online], beitkrakow.org, 30 sierpnia 2019 [zarchiwizowane z adresu 2021-05-11] (pol. • ang.).
- ↑ a b c d e Synagoga Krnov [online], krnov.cz [zarchiwizowane z adresu 2021-02-03] (pol. • cz. • niem. • ang.).
- ↑ a b Židovská synagoga, Krnov na Bruntálsku [online], gemaart.cz [zarchiwizowane z adresu 2020-10-21] (cz.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Beit Silesia [online], beitsilesia.cz [dostęp 2023-02-24] (cz.).
- Synagoga, [w:] Turystyczne centrum informacyjne [online], infokrnov.cz [zarchiwizowane z adresu 2021-02-08].
- Pavel Kuča, Unikátní historická památka: synagoga v Krnově [online], seniortip.cz [zarchiwizowane z adresu 2021-05-12] (cz.).
- Synagoga w Karniowie [online], pl.mapy.cz [dostęp 2017-03-07].
- Markéta Radová, Nahlédněte do synagogy v Krnově. Z omšelé památky se zrodila krasavice [online], ostrava.idnes.cz, 13 stycznia 2014 [zarchiwizowane z adresu 2017-03-08] (cz.).