Suhak stepowy
Suhak stepowy[6], dawniej także: suhak[7] (Saiga tatarica) – gatunek ssaka kopytnego[8] z rodziny wołowatych (Bovidae). Jego pierwsze ślady pochodzą ze środkowego plejstocenu. Przez większość systematyków suhak uważany jest za antylopę (Antilopinae)[9][6].
| Saiga tatarica[1] | |||
| (Linnaeus, 1766) | |||
 Samiec | |||
 Samica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Infrarząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
suhak stepowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[5] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Białym kolorem zaznaczono dawny zasięg występowania, zielonym – obecny zasięg S. t. tatarica, czerwonym – obecny zasięg S. t. mongolica | |||
Nazwa zwyczajowa
edytujW przeszłości Saiga tatarica był określany w Polsce nazwą „suhak”[7]. W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii PAN w Warszawie publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” autorzy nadali gatunkowi nazwę suhak stepowy, równocześnie rezerwując nazwę „suhak” dla rodzaju tych zwierząt[6].
Systematyka
edytujNiektóre ujęcia systematyczne traktują podgatunek mongolica jako odrębny gatunek[10][11][12].
Występowanie
edytujDawniej suhaki zamieszkiwały stepowe i półpustynne środowiska całej Eurazji aż do Wysp Brytyjskich[13]. Dziś znacznie rzadsze, występują na stepach Azji Środkowej na terenie Rosji, Mongolii i Chin. W XVI i XVII wieku zachodnia granica występowania gatunku sięgała do przedgórza Karpat Wschodnich i do Bugu. W plejstocenie zamieszkiwały Amerykę Północną. Suhak mongolski, klasyfikowany jako podgatunek S. tatarica mongolica lub S. borealis mongolica plejstoceńskiego S. borealis[14], jest endemitem występującym w Mongolii. Suhak był pospolity w okolicach Dżungarii, lecz od roku 1970 nie spotyka się go w formie wolno żyjącej, co wskazuje na wymarcie tego gatunku w Chinach[8].
Charakterystyka
edytuj
Długość ciała samic 108–125 cm, samców 123–146 cm, długość ogona samic 6–10 cm, samców 8–12,5 cm, wysokość w kłębie samic 57–73 cm, samców 69–79 cm; długość rogów 25–38 cm; masa ciała samic 21,4–40,9 kg, samców 32,5–51 kg[11]. Długość życia wynosi od 6 do 10 lat. Latem ma krótką, płową sierść, zimą okrywa ją jaśniejsze, długie i gęste futro. Samce noszą spiczaste rogi długości 30 cm, samice są przeważnie bezrogie. Suhaki można rozpoznać dzięki przerośniętym i elastycznym strukturom nosowym zwanym trąbką (łac. haustellum, proboscis). Mięsiste zgrubienie pomiędzy nosem a czołem (trąbka) nadaje głowie łukowaty kształt. Podczas letnich migracji nos pomaga osobnikowi filtrować powietrze zanieczyszczone pustynnym piaskiem i stepowym kurzem wzbitymi podczas galopu. Nos ogrzewa też krew zwierzęcia. Zimą omówione struktury ogrzewają mroźne powietrze zanim dotrze ono do płuc[15].
Środowisko życia i zachowanie
edytujSuhaki stepowe tworzą bardzo duże stada pasące się na półpustyniach, stepach, użytkach zielonych i potencjalnie otwartych terenach zalesionych, na których żywią się kilkoma gatunkami roślin (wśród tych gatunków część jest trujących dla innych zwierząt). Mogą pokonywać znaczne odległości oraz przeprawiać się przez rzeki, lecz unikają stepów i wyboistych terenów. Okres godowy zaczyna się w listopadzie. Wtedy rogacze rywalizują o względy samic. Zwycięzca przewodzi stadem liczącym od 5 do 50 samic. Wiosną matki rodzą do dwóch źrebiąt (w dwóch przypadkach na trzy możliwe). Mogą również urodzić pojedyncze źrebię[15].
Uciekając przed niebezpieczeństwem, osiąga prędkość nawet do 75 km/h[16].
Ochrona i zagrożenia
edytujNa przełomie XIX i XX wieku na skutek polowań gatunek prawie wyginął. Od roku 1919 został objęty ochroną. Zabijany głównie dla mięsa, skór oraz rogów[8], z których wytwarzano afrodyzjaki. Liczebność populacji sajgi rosyjskiej (S. tatarica tatarica) zmniejszyła się gwałtownie z ok. 1,25 mln do mniej niż 50 tys.[17], a suhaka mongolskiego (S. tatarica mongolica) z 5200 osobników w 2000 do 750 w styczniu 2004[18]. Obecna, sztuczna populacja w Chinach pochodzi z grupy 9 osobników (5 samców i 4 samic) pozyskanych z zagranicznego zoo. Pod koniec 2011 roku jej liczebność wyniosła 114 osobników[8].
W maju 2015 wielka liczba suhaków stepowych padła na tajemniczą chorobę, prawdopodobnie zakażenie bakteryjne pasteurellą[19]. Śmiertelność zarażonych stad wynosiła 100%. Szacuje się, że do końca maja 2015 padło już ponad 40% całej populacji[20]. Do tego czasu znaleziono 120 tysięcy ciał, podczas gdy szacowana wielkość całej populacji przed wybuchem epizootii wynosiła tylko 250 tysięcy[21].
Z kolei na początku 2023 r. władze kazachskie szacowały liczebność populacji suhaka w Kazachstanie na 915 tys. osobników i przewidywały jej wzrost do 2,6 mln szt. do czasu jesieni[22], w związku z czym, z uwagi na wyrządzane przez te zwierzęta szkody w rolnictwie (których wartość szacowana była w 2022 r. na 22,5 mln dolarów), planowana jest redukcja populacji o ok. 10–20%, tj. odstrzał ok. 300 tys. osobników[23].
Uwagi
edytuj- ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Saiga J.E. Gray, 1843.
Przypisy
edytuj- ↑ Saiga tatarica, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Gray 1843 ↓, s. xxvi.
- ↑ Gray 1843 ↓, s. 160.
- ↑ J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 4: Die Nager (zweiter Abschnitt), Bahnlücker, Einhufer, Dickhäuter und Wiederkäuer. Erlangen: Expedition des Schreber’schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1844, s. 419. (niem.).
- ↑ Saiga tatarica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b c Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk, 2015, s. 297. ISBN 978-83-88147-15-9.
- ↑ a b Zygmunt Kraczkiewicz: SSAKI. Wrocław: Polskie Towarzystwo Zoologiczne - Komisja Nazewnictwa Zwierząt Kręgowych, 1968, s. 81, seria: Polskie nazewnictwo zoologiczne.
- ↑ a b c d Zhao ShaSha i inni, Microsatellite and mitochondrial DNA assessment of the genetic diversity of captive Saiga antelopes (Saiga tatarica) in China, „Chinese Science Bulletin”, 18, 58, Wuwei, China, czerwiec 2013, s. 2163-2167.
- ↑ Elizabeth S. Vrba, George B. Schaller: Antelopes, Deer, and Relatives: Fossil Record, Behavioral Ecology, Systematics, and Conservation. Yale University Press, czerwiec 2000. ISBN 978-0300081428. (ang.).
- ↑ C. Groves & P. Grubb: Ungulate Taxonomy. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2011, s. 157. ISBN 978-1421400938. (ang.).
- ↑ a b C. Groves, D. Leslie, B. Huffman, R. Valdez, K. Habibi, P. Weinberg, J. Burton, P. Jarman & W. Robichaud: Family Bovidae (Hollow-horned Ruminants). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (red. red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 2: Hoofed Mammals. Barcelona: Lynx Edicions, 2011, s. 631–632. ISBN 978-84-96553-77-4. (ang.).
- ↑ C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 2: Eulipotyphla to Carnivora. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 336. ISBN 978-84-16728-35-0. (ang.).
- ↑ US Fish and Wildlife Service- International Affairs: Saiga Antelope. US Federal Government. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-06-20)]. (ang.).
- ↑ Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Saiga borealis. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2010-01-03]
- ↑ a b Przetłumaczone z artykułu w języku angielskim.
- ↑ C.R. Harington, Jacques Cinq-Mars, Radiocarbon Dates on Saiga Antelope (Saiga Tatarica) Fossils from Yukon and the Northwest Territories, „Arctic”, 48 (1), 1995, s. 1–7 (ang.).
- ↑ IUCN SSC Antelope Specialist Group, Saiga tatarica ssp. tatarica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2009-01-12] (ang.).
- ↑ IUCN SSC Antelope Specialist Group, Saiga tatarica ssp. mongolica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2009-01-12] (ang.).
- ↑ Endangered saiga antelope mysteriously dying in vast numbers in Kazakhstan. Associated Press. [dostęp 2015-05-29]. (ang.).
- ↑ Mass deaths hit Kazakhstan's endangered Ice Age antelope species. Reuters, 27 maja, 2015. (ang.).
- ↑ A. Taylor: Kazakhstan's ecological mystery. [w:] .washingtonpost.com [on-line]. Worldviews, 2015-05-29. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-07-13)]. (ang.).
- ↑ В Казахстане планируют не продлевать мораторий на отстрел сайгаков. [w:] Радио Азаттык [on-line]. 2023-09-18. [dostęp 2023-12-01]. (ros.).
- ↑ Chcą zastrzelić 300 tys. antylop. Radykalna decyzja władz w Kazachstanie. [w:] Zielona INTERIA [on-line]. 2023-11-07. [dostęp 2023-12-01].
Bibliografia
edytuj- J.E. Gray: List of the specimens of Mammalia in the collection of the British museum. London: The Trustees, 1843, s. 1–216. (ang.).
- Halina Komosińska, Elżbieta Podsiadło: Ssaki kopytne. Przewodnik. Warszawa: PWN, 2002. ISBN 83-01-13806-8.