Wikipedia

Styrak

rodzaj roślin

Styrak[5], styraksowiec[6] (Styrax L.) – rodzaj roślin z rodziny styrakowatych. Obejmuje 126 gatunków[3]. Są to drzewa i krzewy w większości rosnące w strefie tropikalnej i subtropikalnej wschodniej i południowo-wschodniej Azji oraz w Ameryce Północnej i Południowej. Nieliczne sięgają stref umiarkowanych. Jeden gatunek – styrak lekarski S. officinalis występuje we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego i w południowej Europie[7][8][9]. Rośliny te rosną w lasach i na terenach skalistych, ich kwiaty są zapylane przez owady[7].

Styrak
Ilustracja
Styrak lekarski
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

wrzosowce

Rodzina

styrakowate

Rodzaj

styrak

Nazwa systematyczna
Styrax Linnaeus
Sp. Pl. 444. 1 Mai 1753[3][4]
Typ nomenklatoryczny

S. officinalis Linnaeus[4]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Styrak japoński

Około 10 gatunków strefy umiarkowanej, zwłaszcza styrak japoński S. japonicus, jest rozpowszechnionych w uprawie jako rośliny ozdobne[7]. Ze styraka benzoesowego pozyskuje się żywicę benzoesową stosowaną w medycynie[10], w perfumerii i do aromatyzowania papierosów[11]. Styrak lekarski S. officinalis mylnie wskazywany bywa nierzadko jako źródło żywicy storaks (czasem też błędnie identyfikowanej z benzoesową), która wbrew nazwie jej samej i gatunku pozyskiwana jest jednak z ambrowca wschodniego. Styrak lekarski nie jest gatunkiem żywicodajnym[9].

Nazwa rodzaju utworzona została od arabskiej nazwy styraka lekarskiego – assthirak[9].

Morfologia

edytuj
 
Styrak okrągłolistny
 
Owoce S. portoricensis
Pokrój
Krzewy i drzewa osiągające do 16 m wysokości[7]. Pędy pokryte są gwiaździstymi lub prostymi włoskami, rzadko są nagie[8]. U gatunków amerykańskich pędy są zwykle prosto wznoszące się, a u azjatyckich szeroko rozpostarte[11].
Liście
Skrętoległe, opadające na zimę i u gatunków tropikalnych zimozielone. Pojedyncze, całobrzegie, ząbkowane, piłkowane, czasem z blaszką wcinaną[7][9].
Kwiaty
Obupłciowe, zebrane po kilka–kilkanaście[9] w kwiatostany szczytowe lub wyrastające też w kątach liści, groniaste, wiechowate, wierzchotkowate, rzadziej pojedyncze lub zebrane po kilka w pęczki[8]. Szypułki wsparte są drobnymi i szybko odpadającymi przysadkami[8]. Kielich zwykle z 5 działek (rzadziej inna liczba z zakresu od 2 do 9[9]), zrośniętych u dołu, tworzących rurkę lub mających kształt dzwonkowaty lub filiżanki[7][8]. Płatków korony jest zwykle 5, rzadziej więcej (do 8[9] lub 10[7]), są one zrośnięte u dołu, mają kolor biały lub jasnoróżowy[7] i kształt dzwonkowaty[8]. Pręcików jest zwykle 10, czasem mniej (od 5) lub więcej (do 16)[9]. Nitki ich są spłaszczone i wolne, czasem u dołu przyległe do płatków. Pylniki są podługowate. Zalążnia jest górna. Powstaje z trzech owocolistków i za młodu jest trójkomorowa, później jednokomorowa. W każdej z trzech początkowo powstających komór rozwija się jeden lub kilka zalążków. Szyjka słupka jest szydłowata lub nitkowata, zwieńczona znamieniem główkowatym lub trójdzielnym[8].
Owoce
Kulistawe lub elipsoidalne, suche lub mięsiste torebki[9] i pestkowce[8]. Nasiono zwykle pojedyncze, rzadziej w liczbie dwóch lub trzech, kulistawe do elipsoidalnego, z grubą, twardą łupiną[9][8].

Systematyka

edytuj
 
Styrax ferrugineus

Rodzaj obejmuje ok. 80% gatunków z rodziny styrakowatych. W obrębie rodziny jest najbliżej spokrewniony z rodzajem Huodendron[9], wraz z którym tworzy grupę bazalną. Rodzaj pochodzi z Eurazji. Skamieniałości z eocenu z terenu Europy, wskazują na to, że w tej części świata rodzaj był znacznie bardziej zróżnicowany niż współcześnie, po czym tutejsi przedstawiciele, z jednym wyjątkiem, wymarli podczas zlodowaceń. Na kontynenty amerykańskie gatunki z tego rodzaju trafiły prawdopodobnie dwukrotnie, raz do Ameryki Południowej przez Pacyfik, drugi raz szlakiem z północno-wschodniej Azji do północno-zachodniej Ameryki[12].

Rodzaj dzielony jest na dwie sekcje Styrax i Valvatae, przy czym ta druga ma najprawdopodobniej charakter parafiletyczny – przedstawiciele jej serii Benzoin są bazalni względem reszty. Druga seria – Valvatae – jest siostrzana dla monofiletycznej sekcji Styrax, która dzieli się na dwie serie – Cyrta i Styrax[12]. Sekcja Styrax występuje w północnej części zasięgu rodzaju, jej przedstawiciele mają na ogół liście opadające zimą i cienkie płatki korony. Bardziej tropikalna sekcja Valvatae ma liście na ogół zimozielone i grubsze, skórzaste płatki. Seria Cyrta względem serii Styrax różni obecnością także bocznych, a nie wyłącznie szczytowych kwiatostanów i gruczołowato ząbkowanymi lub piłkowanymi liśćmi, a nie całobrzegimi[9].

Wykaz gatunków[3]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-09-24] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-09-24] (ang.).
  3. ↑ a b c d Styrax L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-09-24].
  4. ↑ a b Styrax Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2021-09-24].
  5. ↑ a b c Jerzy Hrynkiewicz-Sudnik, Bolesław Sękowski, Mieczysław Wilczkiewicz, Rozmnażanie drzew i krzewów liściastych, wyd. 3, Warszawa: Wydaw. Naukowe PWN, 2001, s. 527, ISBN 83-01-13434-8, OCLC 749776599.
  6. ↑ Włodzimierz Seneta, Jakub Dolatowski, Jerzy Zieliński, Dendrologia, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2023, s. 628-629, ISBN 978-83-01-22018-1.
  7. ↑ a b c d e f g h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Volume I. London: MacMillan, 2002, s. 180. ISBN 0-333-73003-8.
  8. ↑ a b c d e f g h i Styrax Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-09-24].
  9. ↑ a b c d e f g h i j k l Styrax Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-09-24].
  10. ↑ Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4.
  11. ↑ a b David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 892-893, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  12. ↑ a b Peter W. Fritsch, Cynthia M. Morton, Tao Chen, Candice Meldrum. Phylogeny and Biogeography of the Styracaceae. „International Journal of Plant Sciences”. 162, S6, s. S95-S116, 2001. 
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Styrak&oldid=72058967”