Wikipedia

Storczyk

Ten artykuł dotyczy jednego tylko rodzaju roślin storczykowatych. Zobacz też: hasło storczykowate zawierające charakterystykę storczyków w potocznym, szerokim tego słowa znaczeniu.

Storczyk (Orchis L.) – rodzaj bylin należących do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). W zależności od ujęcia systematycznego klasyfikowanych jest do tego rodzaju od 17 do 33 gatunków, przy czym większa liczba podawana jest w starszych klasyfikacjach. Po odkryciu, w końcu lat 90. XX wieku, polifiletycznego charakteru rodzaju w tradycyjnym ujęciu, część zaliczanych tu gatunków przeniesiona została przez taksonomów do rodzajów koślaczek (Anacamptis) i Neotinea[6][7]. Gatunkiem typowym jest storczyk kukawka (Orchis militaris L.)[8].

Storczyk
Ilustracja
Orchis militaris (gatunek typowy)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

storczykowate

Podrodzina

storczykowe

Rodzaj

storczyk

Nazwa systematyczna
Orchis L.
Sp. Pl. 939. 1753[3][4]
Synonimy

Abrochis Neck.
Aceras R.Br.
Androrchis D.Tyteca & E.Klein
× Orchiaceras E.G.Camus
Strateuma Salisb.
Zoophora Bernh.[5]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Orchis pallens
Orchis mascula
Orchis simia
Orchis anthropophora
Orchis purpurea

Morfologia

edytuj
Liście
Na łodydze tylko jeden osadzony pochwiasto liść, pozostałe skupione u nasady w różyczkę.
Korzeń
Dwie jajowate do kulistych, niepodzielne, podziemne bulwy.
Kwiaty
Zebrane w kształtny, gęsty kłos osadzony na szczycie łodygi. Kwiaty rozmieszczone w kątach błoniastych i zasychających przysadek krótszych od zalążni. Warżka kwiatu skierowana w dół, opatrzona ostrogą. Niektóre gatunki tego rodzaju wykształciły kwiaty o specyficznych kształtach lub zapachach, przywabiających owady.

Systematyka

edytuj

W latach 90. XX wieku badania molekularne wykazały jednoznacznie polifiletyczny charakter rodzaju w tradycyjnym ujęciu. Wyniki wsparte badaniami kariotypów oraz nad hybrydyzacją dowiodły, że rodzaj Orchis s.l. w istocie obejmował trzy niespokrewnione bezpośrednio klady. Grupa ze storczykiem samczym (Orchis morio) licząca 12–15 gatunków (w zależności od ich ujęcia systematycznego) tworzy linię rozwojową wspólną z gatunkiem z monotypowego rodzaju koślaczek (Anacaptis), do którego to rodzaju w efekcie przeniesiono gatunki z grupy O. morio. Wszystkie gatunki tej grupy mają w fazie diploidalnej 32 lub 36 chromosomy. Grupa ta jest ściśle spokrewniona z rodzajem Serapias i wraz z nim tworzy grupę siostrzaną dla rodzaju dwulistnik (Ophrys)[6].

Drugi klad przedstawicieli tradycyjnie opisywanego rodzaju Orchis obejmuje storczyka drobnokwiatowego (Orchis ustulata) i trzy spokrewnione z nim gatunki. Taksony te tworzą grupę o wspólnym pochodzeniu z Neotinea maculata. W efekcie cała grupa zaliczona została do rodzaju Neotinea. Rośliny te posiadają 42 chromosomy oraz dodatkowy chromosom B[6][7].

W końcu trzeci klad wraz z gatunkiem typowym tj. storczykiem kukawką (Orchis militaris) pozostał w rodzaju Orchis s.s. Do 17–25 gatunków (w zależności od ujęcia systematycznego) dołączono Aceras anthropophorum jako Orchis anthropophora – gatunek należący do wspólnego kladu z pozostałymi storczykami tej grupy. Rośliny tu zaliczane posiadają 42 chromosomy (2n)[6][7].

Pozycja systematyczna

Rodzaj sklasyfikowany do podplemienia Orchidinae w plemieniu Orchideae, podrodzina storczykowe (Orchidoideae), rodzina storczykowate (Orchidaceae), rząd szparagowce (Asparagales) w obrębie roślin jednoliściennych[2][9][10].

Gatunki zaliczane do rodzaju Orchis s.l. występujące we florze polskiej[11]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[11], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[12]

Pełny wykaz gatunków[6][15]

Przedstawiciele rodzaju Orchis sensu stricto:

Grupa przeniesiona do rodzaju koślaczek (Anacamptis):

  • Anacamptis boryi (Rchb.f.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997)
  • Anacamptis collina (Banks & Sol. ex Russell) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997)
  • Anacamptis coriophora (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997) → storczyk cuchnący (Orchis coriophora L.)
  • Anacamptis cyrenaica (E.A.Durand & Barratte) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr., Orchid Gen. Anacamptis Orchis Neotinea, ed. 2: 178 (2007)
  • Anacamptis israelitica (H.Baumann & Dafni) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997)
  • Anacamptis laxiflora (Lam.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997)
  • Anacamptis morio (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997) → storczyk samczy (Orchis morio L.)
  • Anacamptis palustris (Jacq.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997) → storczyk błotny (Orchis palustris Jacq.)
  • Anacamptis papilionacea (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997)
  • Anacamptis sancta (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 120 (1997)

Grupa przeniesiona do rodzaju Neotinea:

  • Neotinea commutata (Tod.) R.M.Bateman, Bot. J. Linn. Soc. 142: 12 (2003)
  • Neotinea conica (Willd.) R.M.Bateman, Bot. J. Linn. Soc. 142: 12 (2003).
  • Neotinea lactea (Poir.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 122 (1997)
  • Neotinea tridentata (Scop.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 122 (1997) → storczyk trójzębny
  • Neotinea ustulata (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase, Lindleyana 12: 122 (1997) → storczyk drobnokwiatowy

Ochrona

edytuj

Wszystkie gatunki tego rodzaju występujące w Polsce objęte są ścisłą ochroną gatunkową. Ze względu na zagrożenie wyginięciem niektóre gatunki wpisane są do Polskiej Czerwonej Księgi Roślin. Storczyk trójzębny (O. tridentata) uważany jest za wymarły.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-04] (ang.).
  3. ↑ C. Linnaeus: Species plantarum: exhibentes plantas rite cognitas, ad genera relatas, cum differentiis specificis, nominibus trivialibus, synonymis selectis, locis natalibus, secundum systema sexuale digestas. T. 2. Holmiae: Impensis Laurentii Salvii, 1753, s. 939. (łac.).
  4. ↑ Orchis. Tropicos.org. [dostęp 2023-05-01].
  5. ↑ Orchis. [w:] The World Checklist of Vascular Plants [on-line]. Catalogue of Life Checklist. [dostęp 2023-05-01].
  6. ↑ a b c d e Bateman, Richard M.; Hollingsworth, Peter M.; Preston, Jillian; Yi-Bo, Luo; Prodgeon, Alec M. & Chase, Mark W.. Molecular phylogenetics and evolution of Orchidinae and selected Habenariinae (Orchidaceae). „Bot. J. Linn. Soc.”. 142(1), s. 1–40, 2003. DOI: 10.1046/j.1095-8339.2003.00157.x. 
  7. ↑ a b c Alec Pridgeon: Which is the true Orchis?. Kew Scientist 12, 1997. [dostęp 2010-08-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-25)].
  8. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-10].
  9. ↑ Florida Museum of Natural History: Orchid Tree: a phylogeny of epiphytes (mostly) on the tree of life. [dostęp 2010-08-04]. (ang.).
  10. ↑ Orchis. National Center for Biotechnology Information. [dostęp 2023-05-01].
  11. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 53, ISBN 978-83-62975-45-7.
  12. ↑ Orchis Tourn. ex L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-12-02].
  13. ↑ Orchis tridentata żyje w Polsce!. Klub Przyrodników. [dostęp 2012-07-23]. (pol.).
  14. ↑ Unikatowe znalezisko. W Polsce uznano je za wymarłe. polskalokalna.pl/Interia.pl/PAP, 2012-07-23. [dostęp 2012-07-23].
  15. ↑ World Checklist of Selected Plant Families. Kew Gardens. [dostęp 2010-08-04]. (ang.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Storczyk&oldid=72985933”