Staw skroniowo-żuchwowy człowieka

Staw skroniowo-żuchwowy, SSŻ (łac. articulatio temporomandibularis, ang. temporomandibular joint, TMJ) – w anatomii człowieka parzysty i dwujamowy staw twarzoczaszki, sprzężony czynnościowo ze stawem strony przeciwnej. Staw leży ku przodowi od otworu słuchowego zewnętrznego, u podstawy wyrostka jarzmowego kości skroniowej. Mięśniami wpływającymi na ruchy w stawie są wszystkie mięśnie żucia.

Widok od strony bocznej

Widok od strony przyśrodkowej

Budowa

Główka stawowa utworzona jest przez powierzchnię stawową głowy żuchwy, panewkę zaś stanowią część dołu żuchwowego położona do przodu od szczeliny skalisto-bębenkowej, zwana dołkiem stawowym i guzek stawowy wyrostka jarzmowego kości skroniowej. Pomiędzy powierzchniami stawowymi, które pokryte są chrząstką włóknistą znajduje się krążek stawowy dzielący jamę stawową na dwa piętra.

Krążek stawowy

Krążek stawowy jest zbudowany z chrząstki włóknistej. Jego grubość nie jest jednorodna, gdyż jest odbiciem powierzchni stawowych między którymi leży, jest on zatem wypukły w miejscu odpowiadającym dołkowi stawowemu i wklęsły w okolicy guzka stawowego oraz po stronie głowy żuchwy. Przy zwartych szczękach krążek stawowy ustawiony jest niemalże pionowo.

Na powierzchni stawowej krążka stawowego możemy wyróżnić cztery strefy:

• strefa stawowa – chrząstka włóknista,
• strefa proliferacyjna – jedna warstwa komórek mezenchymalnych,
• strefa włóknisto-chrzęstna – sieć włókien kolagenowych, odporna na kompresje,
• strefa uwapniona – utworzona przez chondrocyty, chondroblasty i chrząstkę stawową

Więzadła

Staw wzmacniają więzadła:

• więzadło oboczne (więzadło krążkowe) – łączy krążek z głową żuchwy przyśrodkowo i bocznie umożliwiając niewielkie ruchy zawiasowe głowy żuchwy względem krążka i utrzymując krążek na głowie żuchwy; jest unaczynione i unerwione czuciowo;
  • więzadło oboczne boczne – biegnie od podstawy wyrostka jarzmowego kości skroniowej do bocznej powierzchni szyjki żuchwy; jego przednia część napina się przy maksymalnej retrotruzji, zaś część tylna przy maksymalnej protruzji;
  • więzadło oboczne przyśrodkowe – jest nieznacznym zgrubieniem ściany torebki stawowej i biegnie od okolicy szczeliny skalisto-bębenkowej do szyjki żuchwy;
• więzadło torebkowe – otacza staw, ogranicza ruchy w bok i przyśrodkowo oraz w dół, zapobiega utracie płynu maziowego (tworzy torebkę stawową); jest unerwione proprioceptywnie (czucie głębokie); torebka stawowa jest w miarę luźna, tak, że przy zwichnięciu najczęściej nie jest uszkodzona;
• więzadło skroniowo-żuchwowe (więzadło boczne) – chroni przed nadmiernym ruchem wyrostka kłykciowego żuchwy do tyłu a tym samym urazem tzw. tkanek zakrążkowych i naciągnięciem mięśni skrzydłowych bocznych; wyróżnia się w nim dwie części:
  • wewnętrzną – biegnie poziomo od głowy żuchwy i tylnej części krążka do zewnętrznej części guzka stawowego i wyrostka jarzmowego;
  • zewnętrzną – biegnie skośnie od tylnego brzegu szyjki żuchwy do zewnętrznej części guzka stawowego i wyrostka jarzmowego; dodatkowo ogranicza ruch opuszczania żuchwy (otwierania ust) w górnym piętrze stawu: kiedy więzadło napnie się, dalszy ruch otwierania ust jest w stawie wykonywany przez ruch ślizgowy głowy żuchwy z krążkiem po tylnym stoku guzka stawowego (wysuwanie głowy żuchwy);
• więzadło rylcowo-żuchwowe – biegnie od przedniej powierzchni i końca wyrostka rylcowatego do przyśrodkowej powierzchni kąta żuchwy i tylnego brzegu gałęzi żuchwy; napina się przy doprzednich ruchach żuchwy, ogranicza więc protruzję;
• więzadło klinowo-żuchwowe – biegnie od zewnętrznej powierzchni kolca kości klinowej do przyśrodkowej (wewnętrznej) powierzchni gałęzi żuchwy i języczka żuchwy.

Funkcje

Prawidłowe działanie stawu jest podstawą fizjologii narządu żucia. Polega na wykonywaniu ruchów żuchwy:

• wysuwania i cofania w piętrze górnym stawu (ruch ślizgowy),
• opuszczania (odwodzenia) i podnoszenia (przywodzenia) w piętrze dolnym stawu (ruch zawiasowy w pierwszej fazie odwodzenia, a potem ślizgowy w drugiej fazie),
• ruchów żucia (ruchy boczne), będące kombinacją powyższych.

Unerwienie

Staw ten jest unerwiony głównie przez nerw uszno-skroniowy, ale też częściowo przez nerw skroniowy głęboki i nerw żwaczowy.

Unaczynienie

Krew jest dostarczana do stawu skroniowo-żuchwowego przez tętnicę skroniową powierzchowną, tętnicę oponową środkową, tętnicę szczękową wewnętrzną, tętnicę uszną głęboką, tętnicę bębenkową przednią i tętnicę gardłową wstępującą.

Bibliografia

• Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia człowieka
• Adam Krechowiecki i Florian Czerwiński: Zarys anatomii człowieka
• Stanisław W. Majewski: Gnatofizjologia stomatologiczna. Normy okluzji i funkcje układu stomatognatycznego. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007. ISBN 978-83-200-3639-8. Brak numerów stron w książce
• Jeffrey P. Okeson: Leczenie dysfunkcji narządu żucia i zaburzeń zwarcia. Lublin: Wydawnictwo Czelej, 2005. ISBN 83-89309-61-0. Brak numerów stron w książce

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.