Stanisław Szczotka
Stanisław Szczotka (ur. 13 lutego 1912 w Milówce[1], zm. 11 sierpnia 1954[2][3]) – polski profesor historii i socjologii wsi, doktor filozofii, badacz dziejów Żywiecczyzny, działacz polskiego ruchu ludowego[4].
| Data i miejsce urodzenia |
13 lutego 1912 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
11 lipca 1954 |
| Przyczyna śmierci |
wypadek kolejowy |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
historyk |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys
edytujStanisław Szczotka urodził się w rodzinie chłopskiej. Uczęszczał do gimnazjum w Żywcu, które ukończył w 1930 roku[1]. Następnie, w latach 1930-1934 studiował historię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie[5]. Pracę magisterską pt. Początki ruchu antytrynitarskiego w Polsce w świetle akt synodalnych obronił w 1934[5]. Od 1935 zatrudniony był w Komisji Historycznej PAU, gdzie opracowywał i udostępniał zbiory[5]. W 1936 uzyskał stopień doktora filozofii. Od 1937 do wybuchu wojny pełnił funkcję asystenta w katedrze Historii Kultury[1]. W tym czasie prowadził także działalność polityczną jako członek Stronnictwa Ludowego, utrzymując kontakt z przebywającym na emigracji Wincentym Witosem i organizując strajk chłopski[6].
Jeszcze przed wybuchem wojny Stanisław Szczotka rozpoczął badania nad historią społeczno-gospodarczą XVII wieku, kierując szczególnie zainteresowanie ku rodzinnej Żywiecczyźnie. Był jednym z założycieli w 1934 roku Towarzystwa Miłośników Ziemi Żywieckiej, w ramach którego podjął inicjatywę przetłumaczenia z łaciny i wydania "Dziejopisu Żywieckiego" Andrzeja Komonieckiego; udało się wydać dwa z trzech zaplanowanych tomów (drugi tom został jednak w całości zarekwirowany i zniszczony przez Niemców w Cieszynie tuż po wybuchu wojny[1][7]). Był współzałożycielem i redaktorem kwartalnika "Gronie" (od 1938 roku) i współorganizatorem Muzeum Regionalnego w Żywcu[2].
Z inicjatywy Szczotki rozpoczęto prace wykopaliskowe na żywieckim Grojcu, a odkryte tam znaleziska z okresu kultury łużyckiej zasiliły zbiory nowo powstałego muzeum[7]. Podjął też nieudaną próbę wydania ”Kronik Żywieckich” ks. Franciszka Augustina. Przed wybuchem wojny publikował m.in. wyniki badań nad księgami metrykalnymi parafii żywieckiej czy monografię żywieckiej szkoły parafialnej[7]. W swych pracach interesował się także zbójnictwem i zagadnieniami wołoskimi.
W 1939 wyniku Sonderaktion Krakau został aresztowany i więziony w obozach w Sachsenhausen i Dachau[8]. Po zwolnieniu z obozu 8 lutego 1940 brał udział w walce zbrojnej w szeregach Batalionów Chłopskich. Włączył się m.in. w działalność SL "Roch", przyjmując pseudonim "Weroncyn"[8]. W tym czasie był też współorganizatorem konspiracyjnych pism ludowych, Znicza i Myśli ludowej. Jako zastępca komendanta powiatowego Batalionów Chłopskich w Stopnicy brał udział w walkach i został ranny[8]. Brał także udział m.in. w organizacji i wyposażeniu lokalnego szpitala polowego dla partyzantów[8]. Latem 1944 w czasie bitwy pod Słupią wezwał na pomoc walczącym partyzantom patrol Armii Czerwonej w sile 3 czołgów. Ponownie aresztowany w czasie walk o przyczółek baranowsko-sandomierski, zbiegł z transportu do obozu koncentracyjnego[1] i do końca wojny ukrywał się w Krakowie[6]. Za działalność przeciw okupantowi otrzymał Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami[8].
Już w styczniu 1945 powrócił do pracy na uczelni, a kilka miesięcy później habilitował się na Wydziale Filozoficznym UJ (lipiec 1945)[8]. Został także wybrany w listopadzie 1945 na prezesa krakowskiego koła PSL, jednak w lipcu 1946 zrezygnował tak z tej funkcji, jak i z oficjalnej działalności politycznej[8]. W 1946 został profesorem historii i socjologii wsi na Wydziale Rolniczo-Leśnym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu[2]. W 1952 roku został przeniesiony na Wydział Filozoficzno-Historyczny jako profesor nadzwyczajny, gdzie wkrótce został jego dziekanem. Od 1954 roku pełnił funkcję kierownika Pracowni Historycznej Rolnictwa i Hodowli w Polsce przy Instytucie Historii Kultury Materialnej PAN. Na jego dorobek składa się m.in. ponad 100 prac naukowych i popularnonaukowych. Stanisław Szczotka jest również autorem kilkudziesięciu haseł Polskiego Słownika Biograficznego[3][2]. Był także encyklopedystą - na prośbę Stanisława Kota napisał hasło inwentarze oraz zbójnictwo do Encyklopedii staropolskiej Brücknera wydanej w latach 1937-1939[9].
Poniósł śmierć w wypadku kolejowym pod Kępnem. Jest pochowany na poznańskim cmentarzu Górczyńskim.
Odznaczenia
edytujNiektóre prace naukowe
edytuj- Żywot zbójnicki Józefa Baczyńskiego zwanego Skawickim, w: „Lud” XXXIV (1936)
- Drobne przyczynki do dziejów reformacji na Śląsku (1936)
- Z dawnych ksiąg metrykalnych parafii żywieckiej: (1666-1776) (1937)
- Księża Żywczacy na Śląsku : stacje wojskowe w Żywiecczyźnie w latach 1661 i 1662 (1938)
- Stosunki Żywiecczyzny ze Śląskiem od XVI wieku do upadku Rzeczypospolitej (1938)
- Udział chłopów w walce z potopem szwedzkim (Lwów, 1939)
- Lamenty chłopskie na pany oraz inne narzekania na niedolę poddanych polskich (1944)
- Chłopi obrońcami niepodległości Polski w okresie Potopu (1946)
- Materiały do hodowli owiec w XVIII wieku w państwie ślemieńskim na Żywiecczyźnie (1948)
- Walka chłopów o wymiar sprawiedliwości (1950)
- Z dziejów chłopów polskich (1951)
- Powstanie chłopskie pod wodzą Kostki Napierskiego (1951)
- Zwalnianie chłopów z poddaństwa w województwie krakowskim w latach 1572-1794 (1951)
- Materiały do dziejów zbójnictwa góralskiego z lat 1589-1782 (1952)
- Zaburzenia chłopskie na Białostocczyźnie (1953)[4].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Woźniak 1995 ↓, s. 206.
- ↑ a b c d Woźniak 1995 ↓, s. 207.
- ↑ a b c Janik 2013 ↓, s. 35.
- ↑ a b Słownik biograficzny 1989 ↓, s. 388,.
- ↑ a b c Janik 2013 ↓, s. 30.
- ↑ a b Słownik biograficzny 1989 ↓, s. 388.
- ↑ a b c Janik 2013 ↓, s. 31.
- ↑ a b c d e f g h Janik 2013 ↓, s. 33.
- ↑ Brückner t. II 1990 ↓, s. 1044.
Bibliografia
edytuj- Polski Słownik Biograficzny, Warszawa-Kraków, 2011, tom 47, strony 438-441
- Ludzie Żywiecczyzny – Profesor Stanisław Szczotka www.zywiec.pl, (dostęp 2019-07-23).
- Zarys dziejów Towarzystwa Miłośników Ziemi Żywieckiej (1934-2004), (dostęp 2019-07-23).
- Paweł Wnętrzak,Stanisław Szczotka, "Żywiec Info" (dostęp 2019-07-23).
- Praca zbiorowa: Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1989.
- Aleksander Brückner: Encyklopedia staropolska, tom II. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990. ISBN 83-01-10360-4.
- Jan Janik. Stanisław Adam Szczotka (1912-1954) - zarys biografii. „Gronie”. XIII, s. 29-37, 2013. Żywiec: Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej.
- Hieronim Woźniak, Stanisław Szczotka, [w:] Antoni Urbaniec i inni red., Słownik biograficzny Żywiecczyzny t. 1, Żywiec: Spółdzielnia wydawnicza "Gazeta Żywiecka", 1995, s. 206-207, ISBN 83-902605-1-4.