Stanisław Ryniak
Stanisław Ryniak (ur. 21 listopada 1915 w Sanoku, zm. 13 lutego 2004 we Wrocławiu) – polski inżynier architekt, pierwszy polski więzień niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu.
.jpg) Stanisław Ryniak (zdjęcie z KL Auschwitz) | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
architekt |
| Narodowość | |
| Alma Mater | |
| Odznaczenia | |
    
| |
Życiorys
edytujUrodził się 21 listopada 1915 w Sanoku[1][2][3][4]. Był synem Andrzeja. W Sanoku ukończył naukę w szkole podstawowej[4] i kształcił się w Państwowym Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku, gdzie w roku szkolnym 1930/1931 w III klasie został uznany za nieuzdolnionego[5][a]. Według swojej relacji ukończył w tej szkole sześć klas gimnazjum starego typu[1]. W 1936 rozpoczął naukę w czteroletniej Państwowej Szkole Budowlanej w Jarosławiu[6][1] (jej dyrektorem był Tadeusz Andrzej Broniewski[7])[8][3][4][9].
W chwili wybuchu II wojny światowej na początku roku szkolnego 1939/1940 był uczniem IV klasy maturalnej[8][4]. Przebywając w Sanoku we wrześniu 1939 wycofał się przed frontem niemieckim, a w październiku powrócił do miasta pokonując graniczną rzekę San[1]. Po nastaniu okupacji niemieckiej dowiedziawszy się wiosną 1940 o otwarciu nauki w jarosławskiej szkole zapisał się na czwarty rok nauki[1]. Kontynuowano tam działalność ruchu oporu zapoczątkowanego jeszcze w Sanoku[1]. W dniu 6 maja 1940 został aresztowany w Jarosławiu przez Gestapo za działalność w Związku Walki Zbrojnej[10][1][11][4][9]. Niemcy zatrzymali wtedy wszystkich uczniów powyżej 15. roku życia, podejrzewając ich o przynależność do ZWZ (wielu z uczniów szkoły należało do tej organizacji konspiracyjnej, w tym Ryniak; zajmowali się oni np. kolportażem ulotek czy wykonywali szkice mostów)[4][9]. W aresztowaniu uczestniczył gestapowiec Franz Schmidt, zamieszkujący w Jarosławiu przed wojną[7][12]. Ostatecznie wielu zostało zwolnionych oprócz trzech, w gronie których był Ryniak (oraz Wojciech Bielecki i Mieczysław Ciepły)[13][14][8][9]. Został osadzony w więzieniu przy ul. Dietziusa[7]. Po kilku dniach przesłuchań i tortur wraz z innymi więźniami 8 maja został wywieziony z Jarosława i przetransportowany do aresztu w Tarnowie[14][11][9]. Stamtąd – wraz z grupą 728 młodych Polaków – 14 czerwca 1940 został przewieziony do obozu KL Auschwitz[7][15][11][9][3]. Był to pierwszy masowy transport do Auschwitz[16]. W obozie otrzymał numer obozowy 31[6][17][18][3][4][19] – formalnie był to pierwszy polski więzień w Auschwitz, o charakterze politycznym[20][21][11] (numery od 1 do 30 dostali wcześniej niemieccy więźniowie kryminalni z obozu koncentracyjnego Sachsenhausen na terenie III Rzeszy, przekazani do Auschwitz celem spełnienia w obozie ról funkcyjnych – blokowych i kapo)[8][4]. Dzięki kwalifikacjom zawodowym pracował w komandzie „Neubau” przy budowie obozu i jego obiektów[22][23]. Na terenie obozu pracował w Bloku 28[24]. Przebywał w obozie do 28 października 1944, kiedy wraz z transportem trafił do podobozu w Leitmeritz – KL Flossenbürg[3][11][4]. Tam otrzymał numer obozowy 37704[18]. Do Litomierzyc został przeniesiony karnie i pracował tam w podziemnych kamieniołomach, gdzie wykonywał pomieszczenia dla zakładów zbrojeniowych[25][8][9]. W tym miejscu w dniu formalnego zakończenia wojny doczekał własnego oswobodzenia 8 maja 1945, gdy Niemcy otworzyli obóz[26][8][3][11][4].
Następnie przez czeską Pragę dotarł do Sanoka 6 czerwca 1945[27][8]. W rodzinnym mieście został zatrudniony w magistracie[8]. 7 października 1945 został wybrany członkiem sanockiego oddziału (koła) Związku byłych Więźniów Ideowo-Politycznych z czasów wojny z lat 1939-1945 (organizacji przemianowanej w 1947 na Polski Związek Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych)[28]. Był projektantem ustanowionego w 1948 Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na cmentarzu przy ulicy Rymanowskiej w Sanoku[29][30].
W 1947 rozpoczął studia architektury, ukończone na Wydziale Architektury Politechniki Wrocławskiej z tytułem magistra inżyniera architekta[11][31][4]. W czasie studiów działał w Sekcji Młodzieżowej Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych[31]. W okresie PRL przez wiele lat pracował w zawodzie[4]. Czynnie brał udział w powojennej odbudowie Wrocławia[32]. Pracował na stanowisku kierownika budowy drugiego oddziału w Państwowym Przedsiębiorstwie Budowlanym[8]. Był pracownikiem Centralnego Biura Budownictwa Miejskiego[32]. Sprawował stanowisko kierownika biura projektowego, z którego został zwolniony za odmowę wstąpienia do PZPR[32]. Następnie pracował jako kierownik inwestycji w sądzie wojewódzkim oraz jako biegły sądowy[32].
Aktywnie uczestniczył w życiu stowarzyszeń byłych więźniów Oświęcimia, przyjeżdżał na coroczne obchody rocznicowe. Ze względu na swój szczególny numer obozowy wielokrotnie udzielał wypowiedzi wspomnieniowych. W 1984 został wybrany zastępcą członka zarządu w Oddziale Towarzystwa Opieki nad Majdankiem[33]. W 2000 brał udział w obchodach na terenie byłego obozu Auschwitz[34].
Zamieszkiwał we wrocławskim osiedlu Karłowice[35]. Prywatnie uprawiał narciarstwo, jeszcze pod koniec XX wieku startował w Biegu Piastów[35]. Zmarł 13 lutego 2004 we Wrocławiu[4]. Został pochowany na Cmentarzu Osobowickim we Wrocławiu 20 lutego 2004[4]. Miał syna Stanisława i córkę Krystynę (po mężu Mańczak)[12].
W 2016 zrealizowano fabularyzowany film dokumentalny pt. Z Jarosławia do Auschwitz (reż. Mariusz Mendycki, TVP Rzeszów), opowiadający o losach aresztowanych w Jarosławiu w 1940, w tym Stanisława Ryniaka, a w produkcji wystąpiły m.in. jego dzieci, Stanisław i Krystyna[36].
Odznaczenia
edytuj- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2000)[37]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski[11]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski[11]
- Srebrny Krzyż Zasługi (1954)[38][11]
- Krzyż Oświęcimski[11]
Zobacz też
edytuj- Maksymilian Fingerchut – inny więzień pierwszego transportu do Auschwitz, także związany z Sanokiem i również inżynier
- Tadeusz Srogi – inny więzień pierwszego transportu do Auschwitz, także związany z Sanokiem i Wrocławiem
Uwagi
edytuj- ↑ Zarówno Bożena Mindur-Bąk, jak i Anna Fastnacht-Stupnicka podały, że Stanisław Ryniak ukończył naukę w Gimnazjum w Sanoku.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g Wspomnienia 1986 ↓, s. 44.
- ↑ OD PZbWPHWiOK 2003 ↓, s. 99, 149.
- ↑ a b c d e f Informacje o więźniach. Arnold Andrunik. auschwitz.org. [dostęp 2021-04-28].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Zmarł pierwszy polski więzień KL Auschwitz. auschwitz.org, 2004-02-21. [dostęp 2015-04-28].
- ↑ XLIV. Sprawozdanie Dyrekcji Państwowego Gimnazjum im. Królowej Zofji w Sanoku za rok szkolny 1930/31. Sanok: 1931, s. 34.
- ↑ a b Peszko 1986 ↓, s. 32.
- ↑ a b c d Peszko 1986 ↓, s. 31.
- ↑ a b c d e f g h i Bożena Mindur-Bąk. Postawy. „To nie szczęście, lecz cud, że przeżyłem”. „Gazeta Sanocka – Autosan”. Nr 15 (450), s. 4, 20–31 maja 1988.
- ↑ a b c d e f g Stupnicka 2001 ↓, s. 162.
- ↑ Peszko 1986 ↓, s. 31, 32.
- ↑ a b c d e f g h i j k OD PZbWPHWiOK 2003 ↓, s. 149.
- ↑ a b Kamil Jaworski: Nasz ojciec był pierwszym więźniem Auschwitz. nowiny24.pl, 2016-09-18. [dostęp 2021-05-03].
- ↑ Peszko 1986 ↓, s. 30-31.
- ↑ a b Wspomnienia 1986 ↓, s. 45.
- ↑ Wspomnienia 1986 ↓, s. 46.
- ↑ Ludobójstwo Niemców. Pierwszy transport Polaków do niemieckiego obozu zagłady w Auschwitz. blogmedia24.pl, 2012-06-13. [dostęp 2015-05-26].
- ↑ Pierwszy Transport do KL Auschwitz. chsro.pl. [dostęp 2017-01-03].
- ↑ a b OD PZbWPHWiOK 2003 ↓, s. 99.
- ↑ Był opisany jako „Schüler (uczeń) Stanisław Ryniak”.
- ↑ Serie numerowe więźniów. auschwitz.org. [dostęp 2015-02-15].
- ↑ W rocznicę pierwszego transportu. auschwitz.org, 27 maja 2005. [dostęp 2015-02-15].
- ↑ Wspomnienia 1986 ↓, s. 51.
- ↑ Stupnicka 2001 ↓, s. 161, 163.
- ↑ Auschwitz I blok 28 – wspomnienia. auschwitz.org. [dostęp 2015-02-15].
- ↑ Wspomnienia 1986 ↓, s. 57.
- ↑ Wspomnienia 1986 ↓, s. 57, 58.
- ↑ Wspomnienia 1986 ↓, s. 58.
- ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 5-6, 7.
- ↑ ZBoWiD 1986 ↓, s. 20-21.
- ↑ Franciszek Oberc: Pomniki i tablice pamiątkowe Sanoka. Sanok: 1998, s. 6-7. ISBN 83-909787-1-7.
- ↑ a b OD PZbWPHWiOK 2003 ↓, s. 18.
- ↑ a b c d Stupnicka 2001 ↓, s. 164.
- ↑ OD PZbWPHWiOK 2003 ↓, s. 21.
- ↑ Okolicznościowe obchody. auschwitz.org, 14 czerwca 2000. [dostęp 2015-02-15].
- ↑ a b Stupnicka 2001 ↓, s. 161.
- ↑ Z Jarosławia do Auschwitz. tvp.pl. [dostęp 2022-08-02].
- ↑ M.P. z 2001 r. nr 1, poz. 10.
- ↑ M.P. z 1954 r. nr 105, poz. 1389.
Bibliografia
edytuj- Stanisława Peszko, Stanisław Peszko: Wspomnienia oświęcimskie więźnia nr 31. W: Jan Domka (red.): Martyrologia młodzieży szkolnej w okresie II wojny światowej. Jarosław: 1986, s. 28-42.
- Stanisław Ryniak: Wspomnienia oświęcimskie więźnia nr 31. W: Jan Domka (red.): Z dziejów jarosławskiej szkoły budowlanej 1911-1986. Jarosław: 1986, s. 44-58.
- Arnold Andrunik: Rozwój i działalność Związku Bojowników o Wolność i Demokrację na Ziemi Sanockiej w latach 1949-1984. Sanok: 1986, s. 1-335.
- Anna Fastnacht-Stupnicka. Sanoczanin pierwszym polskim więźniem Oświęcimia. „Rocznik Sanocki”. Tom VIII, s. 161–164, 2001. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096.
- Historia Okręgu Dolnośląskiego Polskiego Związku Byłych Więźniów Politycznych Hitlerowskich Więzień i Obozów Koncentracyjnych 1946-2002. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2003, s. 1–167. ISBN 83-7085-663-2.