Stanisław Krzykała
Stanisław Krzykała (ur. 28 sierpnia 1909 w Lublinie, zm. 14 maja 1976 tamże) – nauczyciel, polonista, działacz komunistyczny, funkcjonariusz aparatu bezpieczeństwa, prezydent Lublina, pracownik naukowy, profesor i prorektor Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
 Stanisław Krzykała w okresie służby w UB | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Prezydent Lublina | |
| Okres | |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca |
Kazimierz Głębski |
| Odznaczenia | |
   
| |
Życiorys
edytujSyn Antoniego i Antoniny. W 1929 ukończył I Liceum Ogólnokształcące im. Stanisława Staszica w Lublinie. 1930–1931 odbywał służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty w Zambrowie. 1931–1936 studiował polonistykę na KUL, a jednocześnie pracował w Urzędzie Skarbowym w Chełmie[1]. Od 1935 działał w Organizacji Młodzieżowej (OM) Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego (TUR); należał także do Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej (KZMP). W lubelskim oddziale Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela pełnił funkcję sekretarza[2]. W 1936 obronił pracę magisterską pt. O mowie ludowej wsi Bychawka. 24 czerwca 1937 został aresztowany skazany na 3 lata więzienia za działalność komunistyczną, wyszedł na wolność 9 września 1939, w czasie okupacji ukrywał się i prowadził tajne nauczanie[1].
Po wyzwoleniu Lublina włączył się w działalność władz komunistycznych, w sierpniu 1944 był jednym z uczestników pierwszej narady partyjnej[1]. 8 sierpnia 1944 w stopniu porucznika został skierowany przez kierownika Resortu Bezpieczeństwa Publicznego Stanisława Radkiewicza do dyspozycji kierownika Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP) jako etatowy funkcjonariusz; do 5 listopada 1944 był kierownikiem Wydziału Personalnego WUBP w Lublinie[3]. Po odejściu ze służby, z rekomendacji PPR w październiku 1944 objął stanowisko wiceprezydenta Lublina, a w 1948 prezydenta. W latach 1950–1954 był prezydentem i przewodniczącym Miejskiej Rady Narodowej (MNR) Lublina[1]. Od 1951 pracownik naukowy UMCS w Lublinie, od 1960 doktor na podstawie pracy pt. Studenci Instytutu Rolniczo-Leśnego w Puławach w walce z caratem (1869–1914), od 1962 docent, a od 1971 profesor nadzwyczajny. Od 1948 prowadził wykłady z zakresu nauk społecznych, wiedzy o Polsce i świecie i podstaw marksizmu-leninizmu. W 1952 przeszedł kurs dla wykładowców marksizmu-leninizmu w Instytucie Kształcenia Kadr Naukowych przy KC PZPR. Organizator i kierownik Katedry Marksizmu-Leninizmu UMCS w 1951[4]. W latach 1964–1969 dziekan Wydziału Humanistycznego, następnie do 1972 prorektor, a od 1972 do 1975 dyrektor Instytutu Historii UMCS[5].
Członek PPR, a następnie PZPR. Był zastępcą Sekretarza Komitetu Miejskiego PPR w Lublinie[6], a później w PZPR, w tym był członkiem Komitetu Uczelnianego PZPR przy UMSC w Lublinie. Ojciec koszykarza Wojciecha Krzykały i dziadek koszykarza Jacka Krzykały.
Pochowany w Alei Zasłużonych części komunalnej cmentarza przy ul. Lipowej w Lublinie (kwatera P3AZ-1-6)[7].
Działalność społeczna
edytujW latach 1947–1948 pełnił funkcję przewodniczącego Zarządu Miejskiego TPPR. Był wiceprzewodniczącym Komitetu Miejskiego Obrońców Pokoju, działał we Froncie Jedności Narodu oraz w Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. Był również sekretarzem redakcji „Rocznika Lubelskiego”, prezesem Zarządu Wojewódzkiego Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, wiceprezesem Lubelskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Historycznego i członkiem Lubelskiego Towarzystwa Naukowego. Jako członek wszedł w skład egzekutywy Komitetu Miejskiego, udzielał się jako wykładowca Wojewódzkiej Szkoły Partyjnej, Wojewódzkiego Ośrodka Propagandy Partyjnej, Wieczorowego Uniwersytetu Marksizmu-Leninizmu i lektor KW PZPR w Lublinie. Działał czynnie w Związku Nauczycielstwa Polskiego[8].
Ordery i odznaczenia
edytujZa swą służbę i pracę otrzymał odznaczenia[9]:
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1969),
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1959),
- Złoty Krzyż Zasługi (1953),
- Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego,
- Zasłużony dla Lubelszczyzny,
- Zasłużony dla miasta Lublina.
W 1966 i 1972 otrzymał nagrodę II stopnia Ministra Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki oraz w 1975 nagrodę zespołową II-go stopnia.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d Koprukowniak 1977 ↓, s. 165.
- ↑ Krzykała 1961 ↓, s. 249.
- ↑ Katalog funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa ↓.
- ↑ Kruszyński 2015 ↓, s. 121.
- ↑ Katalog kierowniczych stanowisk partyjnych i państwowych PRL ↓.
- ↑ Władysław Szpilman inwigilowany przez komunistyczną bezpiekę. Instytut Pamięci Narodowej – dla mediów. [dostęp 2021-11-30]. (pol.).
- ↑ Informacje w serwisie Grobonet. [dostęp 2020-08-29].
- ↑ Koprukowniak 1977 ↓, s. 166.
- ↑ Koprukowniak 1977 ↓, s. 169.
Bibliografia
edytuj- Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego t. 3, Warszawa 1992, s. 122–124.
- Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Lubelszczyźnie (lipiec 1944-czerwiec 1945), red. Sławomir Poleszak, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2004.
- Dane osoby z katalogu kierowniczych stanowisk partyjnych i państwowych PRL. katalog.bip.ipn.gov.pl. [dostęp 2021-11-30].
- Dane osoby z katalogu funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa. katalog.bip.ipn.gov.pl. [dostęp 2021-11-30].
- Stanisław Krzykała. Lublin w ludowo-frontowej walce na rzecz pokoju. W dwudziestopięciolecie wydarzeń. „Rocznik Lubelski”. 4/1961, 1961. Lublin: Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Lublinie. ISSN 0080-3510. OCLC 1764467.
- Albin Koprukowniak. Stanisław Krzykała (28 VIII 1909 – 14 V 1976). „Rocznik Lubelski”. 20/1977, 1977. Lublin: Polskie Towarzystwo Historyczne. Oddział w Lublinie. ISSN 0080-3510. OCLC 1764467.
- Marcin Kruszyński. Katedry Podstaw Marksizmu-Leninizmu na przykładzie lubelskiego UMCS. Szkic do portretu. „Komunizm: system–ludzie–dokumentacja”. 4 (2015), 2015. Lublin: Towarzystwo Nauki i Kultury „Libra”; Instytut Pamięci Narodowej. ISSN 2299-890X. OCLC 1050838899.