Stanisław Bańczyk
Stanisław Bańczyk (ur. 25 października 1903 w Libiszowie k. Opoczna, zm. 16 kwietnia 1988 w Waszyngtonie) – działacz ruchu ludowego. Od 1931 członek Stronnictwa Ludowego. Podczas okupacji członek władz SL „Roch” w Łodzi. W latach 1944–1947 poseł do KRN. W latach 1947–1948 poseł na Sejm Ustawodawczy.
| |
| Data i miejsce urodzenia |
25 października 1903 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
16 kwietnia 1988 |
| Prezes Stronnictwa Ludowego „Wola Ludu” | |
| Okres |
od 21 lutego 1944 |
| Przynależność polityczna | |
| Prezes Stronnictwa Ludowego | |
| Okres |
od 26 marca 1945 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
Życiorys
edytujOd 1920 roku organizował Koła Młodzieży Wiejskiej w rodzinnym powiecie, angażował się również w działalność spółdzielczą spożywców[1]. W latach 1924–1926 odbył służbę wojskową[1].
Był członkiem Zarządu Wojewódzkiego Stronnictwa Ludowego w Łodzi, był także prezesem Łódzkiego Związku Teatrów Ludowych[2][3]. Od 1935 roku współpracował z czasopismem „Chłopskie Życie Gospodarcze”, pisał także do „Dziennika Popularnego”, „Siewu”, „Wici” i „Zielonego Sztandaru”[3]. W 1936 roku, wraz ze Stanisławem Dubois i Norbertem Barlickim, brał udział w organizacji Frontu Ludowego w Łodzi. W 1937 roku był jednym z organizatorów strajku chłopskiego w województwie łódzkim. Za swoją działalność został aresztowany i przebywał trzy miesiące w więzieniu w Piotrkowie Trybunalskim, następnie pozostawał pod nadzorem policji[3].
Na początku II wojny światowej zaangażował się w działalność konspiracyjną. Wiosną 1940 roku wszedł w skład Kierownictwa Ruchu Ludowego w województwie łódzkim[3]. Jesienią 1943 roku, za namową Ignacego Loga-Sowińskiego, spotkał się z Władysławem Gomułką[3]. Po spotkaniu postulował podjęcie rozmów przez Stronnictwo Ludowe z Polską Partią Robotniczą[4]. Pod koniec 1943 roku spotkał się z Władysławem Kowalskim[4].
W 1944 roku pełnił funkcję prezesa Stronnictwa Ludowego „Wola Ludu”, z którego ramienia wszedł w skład Krajowej Rady Narodowej[4]. W czerwcu 1944 roku miał znaleźć się w składzie delegacji udającej się do Moskwy w celu negocjacji powołania nowego rządu, został jednak aresztowany przez Niemców i osadzony w więzieniu w Piotrkowie Trybunalskim, a następnie w Tomaszowie Mazowieckim. Po trzech miesiącach miał zostać wykupiony przez rodzinę i przyjaciół[4].
W marcu 1945 roku dołączył do Stronnictwa Ludowego „lubelskiego” i został prezesem Naczelnego Komitetu Wykonawczego partii. W czerwcu 1945 roku brał udział w negocjacjach dotyczących powołania Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej[5]. Od lipca tego samego roku brał udział w rozmowach dotyczących zjednoczenia Stronnictwa Ludowego „Roch” i SL[6]. We wrześniu 1945 roku został usunięty ze stanowiska prezesa NKW i wydalony z partii wraz zgrupą swoich zwolenników, nazywanych „grupą Bańczyka”. Przez pewien czas podejmował działania zmierzające do powołania własnego stronnictwa chłopskiego. 6 listopada 1945 roku, w dniu pogrzebu Wincentego Witosa, wraz z innymi działaczami dołączył do Polskiego Stronnictwa Ludowego[6]. Od 21 stycznia 1946 do 15 listopada 1947 był wiceprezesem opozycyjnego PSL[7]. W Sejmie Ustawodawczym pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego klubu polselskiego PSL i sejmowej Komisji Zdrowia[1].
23 grudnia 1948 roku na pokładzie szwedzkiego statku „Viking” przedostał się do Sztokholmu[2]. W organizacji ucieczki współpracował m.in. z Franciszkiem Wójcickim i Stanisławem Wójcikiem[8]. Następnie emigrował do Stanów Zjednoczonych[8]. W 1949 roku pozbawiony obywatelstwa polskiego[9], które przywrócono mu pośmiertnie 15 marca 1989 roku[10].
Na emigracji uczestniczył w pracach Polskiego Narodowego Komitetu Demokratycznego, Międzynarodowej Unii Chłopskiej i Zgromadzenia Europejskich Narodów Ujarzmionych. Współpracował także z Radiem Wolna Europa[11]. Był rozpracowywany przez służby specjalne PRL[12].
Od 1954 roku pozostawał w konflikcie ze Stanisławem Mikołajczykiem, gdyż obaj uznawali się za prezesa Polskiego Stronnictwa Ludowego na emigracji[13].
Jego brat, Franciszek Bańczyk, zginął po wypuszczeniu z aresztu przez UB, potrącony przez pociąg towarowy na stacji Łódź Lublinek[8], drugi brat, Piotr Bańczyk, został w 1951 roku aresztowany i oskarżony o kolaborację z nazistami, a następnie skazany na śmierć. Wyrok wykonano 21 października 1952 roku[11].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Bańczyk Stanisław (1903-1988) [online], bs.sejm.gov.pl [dostęp 2024-08-10].
- ↑ a b Wróbel 2012 ↓, s. 299.
- ↑ a b c d e Wróbel 2012 ↓, s. 300.
- ↑ a b c d Wróbel 2012 ↓, s. 301.
- ↑ Wróbel 2012 ↓, s. 302.
- ↑ a b Wróbel 2012 ↓, s. 303.
- ↑ Wróbel 2012 ↓, s. 304.
- ↑ a b c Wróbel 2012 ↓, s. 305.
- ↑ Uchwałą Rady Ministrów z dnia 19 lutego 1949 r. w sprawie pozbawienia Stanisława Bańczyka, Tomasza Kołakowskiego i Stanisława Wójcika obywatelstwa polskiego, która została uznana za nieważną przez art. 65 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (Dz.U. z 2022 r. poz. 465).
- ↑ Aleksander Kochański, Polska 1944–1991. Informator historyczny, Tom III, część 1, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005, s. 861.
- ↑ a b Wróbel 2012 ↓, s. 306.
- ↑ Wróbel 2012 ↓, s. 307.
- ↑ Wróbel 2012 ↓, s. 309.