Srebrny ołtarz darłowski
Srebrny ołtarz darłowski – manierystyczny ołtarz powstały w I poł. XVII w. z fundacji książąt pomorskich Filipa II szczecińskiego oraz Bogusława XIV i jego żony Elżbiety. Jedno z najcenniejszych dzieł sztuki na Pomorzu.
Historia ołtarza
edytujHistoria późniejszego ołtarza darłowskiego zaczęła się w roku 1606, gdy książę szczeciński Filip II zamówił u swego złotnika Johannesa Körvera zespół 27 plakiet ze srebrnej blachy z przedstawieniami scen biblijnych, wzorowanych m.in. na miedziorytach Hendricka Goltziusa. Körver w ciągu roku ukończył większość z nich, jednakże umarł przed pełną realizacją zadania u schyłku 1607 r. Po kilkuletniej przerwie prace podjął najpierw Zacharias Lencker, a po nim jego ojciec Christoph Lencker, ale obaj zmarli wkrótce po przyjęciu zlecenia, dlatego ostatnie plakiety ukończył inny złotnik, przypuszczalnie Johannes Vos[1], przed 1617[2]. W 1636 r. ówczesny książę Bogusław XIV, dziedziczący plakiety, postanowił wraz z żoną Elżbietą na ich bazie ufundować ołtarz do nowo tworzonej kaplicy w zamku w Darłowie i zlecił wykonanie drewnianej nastawy ołtarzowej stolarzowi Esaiasowi Heppowi[1]. W 1806 ołtarz przeniesiono do darłowskiego kościoła Mariackiego.
W 1944 r., w związku ze zbliżającym się frontem, srebrne plakiety zdemontowano i ukryto[1]. Po wojnie odnaleziono tylko 8 z nich, reszta zaginęła[3]. Zachowały się także drewniane elementy ołtarza, pozostawione w świątyni[1], później przekazane do Muzeum Pomorza Środkowego w Słupsku[4]. Z kolei srebrne plakiety trafiły do Muzeum Narodowego w Warszawie, które w roku 1967 oddało je w depozyt muzeum słupskiemu[5]. Od 2005 do 2008 elementy ołtarza będące w dyspozycji słupskiego Muzeum Pomorza Środkowego konserwowano, a następnie łączono i w 2008 częściowo zrekonstruowany ołtarz[6] wyeksponowano na stałej wystawie tej placówki[7].
Opis ołtarza
edytujOłtarz tryptykowy, wysokości 309 cm i szerokości 156 cm, wykonano z drewna dębowego, pokrytego okładziną z hebanu[8]. Składa się on z predelli, nastawy ołtarzowej i zwieńczenia[9]. Wszystkie te elementy zdobione były srebrnymi ozdobami: 27 plakietami różnej wielkości i 120 drobnymi, częściowo złoconymi aplikacjami, które przedstawiały m.in. główki aniołów i kwiaty. Z aplikacji zachowało się 28 sztuk (przy czym większość z nich powstała później, po 1720 r., a przed 1945, jako zamienniki zagubionych oryginalnych[10]), reszta zaginęła jeszcze przed II wojną światową[11]. Ponadto w zwieńczeniu ołtarza znajdował się tuzin rzeźb apostołów wysokości 15 cm, wykonanych z alabastru (zostały one później usunięte, gdyż nie ma ich na przedwojennych ilustracjach ołtarza[12], fragmenty tych figurek były w powojennej kolekcji szczecińskiego Muzeum Zamku Książąt Pomorskich[13]). W szczycie ołtarza było oko opatrzności otoczone złotą glorią[9]. W każde z dwóch skrzydeł nastawy ołtarzowej wkomponowano płyciny z trzema dwustronnymi obrazami malowanymi na deskach. Największy obraz jest w środkowej części - w lewym skrzydle przedstawia on na stronie wewnętrznej św. Marię z Dzieciątkiem, a na zewnętrznej scenę Zwiastowania, w prawym skrzydle odpowiednio: św. Elżbietę i narodzenie Jezusa. Nad i pod nimi umieszczono po mniejszym obrazie, od strony zewnętrznej z portretem jednego z czterech Ewangelistów, a od wewnętrznej z postacią anioła, przy czym para dolna nie zachowała się[14][15].
Płaskorzeźbione sceny na srebrnych plakietach wykonano techniką repusowania i cyzelowania[1]. W zwieńczeniu była tylko jedna plakieta, ale za to największa ze wszystkich (30x21 cm)[9]. Przedstawiała Dawida grającego na harfie i była wzorowana na rysunku Hansa Rottenhammera[16]. Zaginęła podczas wojny. W nastawie 12 plakietek z wyobrażeniami różnych epizodów Pasji otaczało centralnie ulokowaną większą plakietę z Pokłonem Trzech Króli (24x18 cm). Ta ostatnia zachowała się, podobnie jak sześć mniejszych. 13 sztuk zamontowano na przedniej stronie predelli, w tym jedną dużą (18x21cm) ze sceną chrztu Jezusa, jedyną, która przetrwała do dziś, a po jej obu bokach po sześć mniejszych z postaciami apostołów[17].
Zarówno srebrne plakiety, jak i sam ołtarz reprezentują styl manierystyczny[18]. Ołtarz darłowski zaliczany jest do jednych z najcenniejszych dzieł sztuki na Pomorzu[19].
Ołtarzowi darłowskiemu poświęcona jest monografia: Szymczak D., 2007: Srebrny Ołtarz Darłowski. Wydawnictwo: Muzeum Pomorza Środkowego, Słupsk[20].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Szymczak 2021, s. 190
- ↑ Szymczak D., 2015: Srebrny ołtarz darłowski - ocalone dziedzictwo Gryfitów. Darłowskie Zeszyty Naukowe, nr 11, s. 47
- ↑ Szymczak 2021, s. 188
- ↑ Szymczak 2021, s. 193
- ↑ Szymczak 2021, s. 192, 193
- ↑ Szymczak 2021, s. 193, 194
- ↑ Strona muzeum [1]
- ↑ Szymczak 2021, s. 189, 194
- ↑ a b c Szymczak 2021, s. 189
- ↑ Szymczak D., 2015: Srebrny ołtarz darłowski - ocalone dziedzictwo Gryfitów. Darłowskie Zeszyty Naukowe, nr 11, s. 53
- ↑ Szymczak 2021, s. 189, 196
- ↑ Szymczak D., 2015: Srebrny ołtarz darłowski - ocalone dziedzictwo Gryfitów. Darłowskie Zeszyty Naukowe, nr 11, s. 50, 51
- ↑ Dudziak 2023, s. 36
- ↑ Szymczak 2021, s. 188, 195
- ↑ Dudziak 2023, s. 34
- ↑ Szymczak D., 2015: Srebrny ołtarz darłowski - ocalone dziedzictwo Gryfitów. Darłowskie Zeszyty Naukowe, nr 11, s. 46
- ↑ Szymczak 2021, s. 189, 192, 198
- ↑ Szymczak 2021, s. 188, 189
- ↑ Szymczak D., 2015: Srebrny ołtarz darłowski - ocalone dziedzictwo Gryfitów. Darłowskie Zeszyty Naukowe, nr 11, s. 43
- ↑ DOROTA SZYMCZAK, „SREBRNY OŁTARZ DARŁOWSKI DER RÜGENWALDER SILBERALTAR” Wyd. Muzeum Pomorza Środkowego, Słupsk 2007 - Ochrona Zabytków - Issue 3 (2007) - CEJSH - Yadda [online], icm.edu.pl [dostęp 2024-04-25].
Bibliografia
edytuj- Dudziak M., 2023: Gdzie znajdują się srebrne plakiety ze Srebrnego Ołtarza w Darłowie. Odkrywca nr 9/10, s. 33-39.
- Szymczak D., 2021: Srebrny ołtarz darłowski. Historia konserwacja i eksponowanie. Muzealnictwo 49, cz. 2 s. 188-199 [2]