Squatterzy
Squatterzy lub skwaterzy (ang. squatters) – warstwa społeczna ziemian australijskich w XIX w., wywodzących się z legalizowanych samorodnych osadników buszu Australii (outback)[1]. Termin w szerszym znaczeniu odnosi się również do nielegalnych osadników w XIX-wiecznych Stanach Zjednoczonych, zajmujących ziemię do której nie mieli formalnych praw[2], określa się nim też amerykańskich pionierów, a obecnie także dzikich lokatorów zamieszkujących squaty (skłoty)[3].
Australia
edytujW wyniku funkcjonowania społeczeństwa klasowego w Australii w XIX w. oraz odmiennych od występujących w Wielkiej Brytanii warunków gospodarowania ziemią, pojawiła się tam grupa osadników, którzy w sposób nielegalny przejmowali tzw. ziemię niczyją, z reguły należącą do Aborygenów. Władze kolonialne początkowych lat osadnictwa brytyjskiego w Nowej Południowej Walii przywiązywały dużą wagę do uprawy ziemi i hodowli. W tym okresie szczególny wpływ na ukształtowanie stosunków społeczno-gospodarczych Australii miał gubernator kolonii, Lachlan Macquaire. Dzięki jego osobistemu zaangażowaniu wprowadzono zasadę przydzielania przez gubernatora bezpłatnych działek osadnikom z Europy. Do 1825 roku takie działki mogły mieć do 30 akrów[a]. W 1826 roku nowy gubernator, Ralph Darling, ustalił granice obszaru, na którym działki dalej mogły być rozdawane za darmo. 3 lata później granice te rozszerzono, w wyniku czego objęły one dziewiętnaście hrabstw otaczających Sydney. Termin squatter pojawił się w 1828 roku i oznaczał osobę, która osiedlała się poza wyznaczonym darmowym obszarem. Termin ten wkrótce zmienił znaczenie i zaczęto nim określać bogaczy wypasających duże ilości zwierząt gospodarskich, zazwyczaj na terenach do nich nienależących. Z racji na ich dużą zamożność tą klasę społeczną zaczęto określać terminem squattocracy, co nawiązywało do angielskiego słowa arystocracy[4] (arystokracja). Terminu squatter używa się również do określania australijskiej ludności pasterskiej dzierżawiącej pastwiska od rządu[3].
W 1831 odnotowuje się pierwszą licytację działki położonej w tzw. outback. Napędzało to wzrost wartości ziemi. W tych warunkach, rosnących cenach towarów, głównie sprowadzanych z Anglii, dotychczasowym drobnym farmerom, rekrutującym się przede wszystkim z byłych więźniów, coraz trudniej było utrzymać się z roli. Z uwagi na niskie urodzaje płodów rolnych w gospodarce kolonii zwiększała się rola hodowli, zwłaszcza owiec. Zapotrzebowanie brytyjskiego przemysłu spowodowało, że ostatecznie to wełna stała się głównym towarem eksportowym Australii (tylko w 50. i 60. XIX w. ustąpiła pierwszeństwa złotu).
Duże zasługi dla rozwoju procesu squattingu miał John Macarthur, posiadacz znacznych połaci ziemi, który sprowadził owce do Australii. Korzystając z rozległych posiadłości i bezpłatnej pracy więźniów, uzyskiwał wysoki dochód z produkcji wełny. Jego gospodarstwo stało się wzorowym dla modelowej organizacji squatterskiej – stanicy pasterskiej.
Władze kolonialne, zauważając wzrost znaczenia gospodarczego squatterów próbowały przeciwdziałać tego rodzaju osadnictwu. W 1836 wprowadzono roczny czynsz dla samorodnych osadników. W 50. XIX w. problem ten był żywo dyskutowany w Zgromadzeniu Ustawodawczym. Dopiero w 1856 Henry Parker przeprowadził reformę finansów, wprowadzając podatek gruntowy dla squattów. Pomimo tych działań osadnicy niewiele stracili z dotychczasowej pozycji. Dzięki posiadanym pieniądzom, łatwo robili kariery towarzyskie, zawierając intratne małżeństwa i polityczne. Także dzięki szybkiemu wzbogacaniu się dostępowali prawa wybierania i wybieralności do Parlamentu, dzięki spełnieniu cenzusu ziemskiego. Nierzadko też tworzyli rodzącą się inteligencję australijską. Ich wpływy były tak znaczące, że wytworzyli warstwę społeczną nazywaną squattokracją (squattocracy)[5]. Do czołowych przedstawicieli tej grupy społecznej należy m.in. William Forster, premier Nowej Południowej Walii, długoletni parlamentarzysta, pisarz, ale przede wszystkim uznawany w swoich czasach za symbol cnót obywatelskich i uosobienie squattingu[6]. O tym jak wpływowi byli skwaterzy, chronieni przez policję przed wędrowcami i włóczęgami, można usłyszeć w australijskiej piosence Waltzing Matilda[7].
W późniejszym czasie sytuacja squatterów została uregulowana prawnie (Nicholson Land Act, 1880), powodując zanik tej warstwy do końca XIX w.
Stany Zjednoczone
edytujZobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ 30 akrów wynosi 121405.692672 metrów kwadratowych, czyli nieco ponad 12 hektarów.
Przypisy
edytuj- ↑ Jan Lencznarowicz, Australia, Warszawa: Trio, 2005, s. 21-25, ISBN 83-88542-98-2 (pol.).
- ↑ skwaterzy, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2010-10-08].
- ↑ a b Termin squatter w Słowniku Języka Polskiego PWN
- ↑ Australian agricultural and rural life, [w:] sl.nsw.gov.au [online], State Library New South Wales [dostęp 2024-09-08] (ang.).
- ↑ The squattocracy. National Library of Victoria. [dostęp 2010-10-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-03-28)]. (ang.).
- ↑ Russel Ward, The Australian Legend, Melbourne: Melbourne University Press, 1951, s. 16 (ang.).
- ↑ Australianisms in 'Waltzing Matilda'. [dostęp 2010-10-08]. (ang.).