Wikipedia

Faszyzm: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
m Wycofano edycję użytkownika 93.105.178.84 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Masti.
Znacznik: Wycofanie zmian
Chyba faszyzm wziął się ze skrajnej lewicy m.in. - NSDAP. Conservative Party w UK to partia prawicowa jakie ma podobieństwa do NSDAP? Mamy dwie przeciwstawne do siebie partie.
Linia 1:
{{Inne znaczenia|ogólnego znaczenia tego słowa|[[faszyzm włoski]] – pierwotna ideologia faszystowska powstała we Włoszech w okresie międzywojennym}}
[[Plik:Fasces.png|thumb|[[Fasces]] – jeden z popularnych [[Symbolika faszystowska|symboli faszystowskich]]]]
'''Faszyzm''' ({{w języku|it|fascismo}}, od {{w języku|la|[[fasces]]}} „wiązki, rózgi liktorskie” i wł. {{K|it|fascio}} „wiązka, związek”) – [[skrajna prawica|skrajnie prawicowa]]<ref name="MB">M. Bankowicz, ''Lewicowość i socjalizm w doktrynie narodowego socjalizmu'', „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, 33, 2011, s. 341. Cyt: „Narodowy socjalizm, tak jak faszyzm, był i niezmiennie jest traktowany przez główny nurt historiografii światowej jako zjawisko sytuujące się na skrajnej prawicy zarówno w sensie ideologicznym, jak i czysto politycznym”.</ref>lewicowa [[doktryna polityczna]] powstała w okresie [[Dwudziestolecie międzywojenne (historia powszechna)|międzywojennym]] w [[Królestwo Włoch (1861–1946)|Królestwie Włoch]], sprzeciwiająca się [[Demokracja parlamentarna|demokracji parlamentarnej]], głosząca kult państwa ([[Statolatria|statolatrię]], [[Totalitaryzm|totalitarne]] silne przywództwo, [[terror]] [[państwo]]wy i solidaryzm społeczny)<ref>{{encyklopedia PWN|id = 3900060|tytuł=faszyzm|data dostępu=2016-08-16}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Fascism |data dostępu = 2023-12-19 |opublikowany = Holocaust Encyclopedia |url = https://encyclopedia.ushmm.org/content/en/article/fascism-1}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Right Ideology |data dostępu = 2023-12-19 |opublikowany = Britannica |url = https://www.britannica.com/topic/right}}</ref>. Faszyzm podkreślał wrogość wobec zarówno [[liberalizm]]u, jak i [[komunizm]]u<ref>{{Cytuj |tytuł = Faszyzm |data dostępu = 2016-08-16 |opublikowany = Onet WIEM |url = https://archive.is/20160816163045/http://portalwiedzy.onet.pl/55178,,,,faszyzm,haslo.html}}</ref>. Początkowo nazwa odnosiła się tylko do włoskiego pierwowzoru, później była stosowana wobec pokrewnych ruchów w latach 20. i 30. XX wieku, zwłaszcza [[Narodowy socjalizm (nazizm)|narodowego socjalizmu]] w Niemczech oraz współczesnych ruchów wywodzących się z partii faszystowskich ([[neofaszyzm]] i postfaszyzm)<ref name="MD">M. Duda, ''Przestępstwa z nienawiści. Studium prawnokarne i kryminologiczne'', 2016, s. 32.</ref><ref name="MZ">M. Zafirovski, ''The Enlightenment and Its Effects on Modern Society'', 2010, s. 299.</ref><ref>I. Kershaw, ''Hitler, the Germans, and the Final Solution'', 2008, s. 345.</ref><ref>S.J. Lee, ''Hitler and Nazi Germany'', 2013, s. 5.</ref><ref name="DH">D.A. Snow, H. Kriesi, S.A. Soule, ''The Blackwell Companion to Social Movements'', 2004, s. 369.</ref>.
 
Następujące elementy są najczęściej wymieniane jako integralne części faszyzmu: [[nacjonalizm]], [[etatyzm]], [[militaryzm]], [[imperializm]], [[totalitaryzm]], [[antykapitalizm]], [[antykomunizm]], [[korporacjonizm]], [[populizm]], [[kolektywizm]] oraz opozycja do politycznego i ekonomicznego [[liberalizm]]u<ref>[[Robert Paxton|Paxton, Robert O]]. 2004. ''The Anatomy of Fascism''. New York: Alfred A. Knopf, {{ISBN|1-4000-4094-9}}.</ref><ref>[[Stanley G. Payne|Payne, Stanley G]]. 1995. ''A History of Fascism, 1914–45''. Madison, Wisc.: University of Wisconsin Press {{ISBN|0-299-14874-2}}.</ref><ref>„Populism,” See: Fritzsche, P. 1990. ''Rehearsals for Fascism: Populism and political mobilization in Weimar Germany''. New York: Oxford Univ. Press.</ref><ref>{{Encyklopedia Britannica|tytuł=collectivism |data dostępu=2007-12-28 |id=topic/collectivism |cytat=<q>{{j|en|Collectivism has found varying degrees of expression in the 20th century in such movements as socialism, communism, and fascism.}}</q>}}</ref><ref>Grant, Moyra. Key Ideas in Politics. Nelson Thomas 2003. strona 21; De Grand, Alexander. Italian Fascism: Its Origins and Development. U of Nebraska Press. strona 147 „Nationalism, statism, and authoritarianism culminated in the cult of the Duce. Finally, collectivism was important...Despite general agreement on these four themes, it was hard to formulate a definition of fascism...”.</ref><ref>[[Roger Griffin|Griffin, Roger]]. 1991. ''The Nature of Fascism''. New York: St. Martin’s Press. strona 26: „Fascism is a genus of political ideology whose mythic core in its various permutations is a palingenetic form of populist ultra-nationalism”.</ref><ref>[[Ernst Nolte|Nolte, Ernst]] ''The Three Faces Of Fascism: Action Française, Italian Fascism National Socialism'', translated from the German by Leila Vennewitz, London: Weidenfeld and Nicolson, 1965.</ref><ref name=":0">[[Roger Eatwell|Eatwell, Roger]]. 1996.''Fascism: A History.'' New York: Allen Lane.</ref>.
Linia 55:
Faszyzm jako doktryna powstał w czasie I wojny światowej; stworzyli go włoscy [[syndykalizm|narodowi syndykaliści]], którzy łączyli prawicowe i lewicowe poglądy polityczne, w tym byli socjaliści. Mussolini w 1919 roku opisał faszyzm jako ruch, który jest protestem „przeciwko zacofaniu prawicy i niszczycielstwu lewicy”<ref>Stanislao G. Pugliese. ''Fascism, anti-fascism, and the resistance in Italy: 1919 to the present''. Oxford, England, UK: Rowman & Littlefield Publishers, Inc., 2004. 43–44.</ref><ref>Sternhell, Zeev, Mario Sznajder and Maia Ashéri, ''The Birth of Fascist Ideology: From Cultural Rebellion to Political Revolution'' (Princeton University Press, 1994) s. 161.</ref><ref>R.O. Paxton, ''Anatomia faszyzmu'', Poznań 2005, s. 3–4.</ref><ref>''Politologia. Przewodnik encyklopedyczny'', Warszawa 2008, s. 55.</ref><ref>S.D. Tansey, ''Politics, the Basics'', 2004, s. 73.</ref><ref>[[Martin Kitchen|M. Kitchen]], ''Historia Europy 1919–1939'', przekł. T. Rybkowski, H. Szłapka, Wrocław 2009, s. 265: „Dawni syndykaliści i socjaliści odgrywali istotną rolę w tym ruchu od samych początków”.</ref><ref>{{cytuj stronę |url = http://histmag.org/Benito-Mussolini-ojciec-faszyzmu-8214 |tytuł = Benito Mussolini – ojciec faszyzmu |autor = Michał Gadziński |opublikowany = HistMag |data = 2013}}</ref>. [[Robert Paxton]] podał, że włoski faszyzm przeszedł na pozycje prawicowe w 1920 r. i zerwał z „nacjonalistyczno-lewicową” przeszłością<ref>R.O. Paxton, The Anatomy of Fascism, 2004, s. 62–63.</ref>. Narodowi syndykaliści ulegli dalszej marginalizacji po tym, gdy faszyści przejęli władzę i zaczęli zabiegać o poparcie biznesu<ref>A. Heywood, ''Ideologie polityczne. Wprowadzenie'', Warszawa 2007, s. 231–232.</ref>. W ''[[Doktryna faszyzmu|Doktrynie faszyzmu]]'' (1932), przypisywanej Benito Mussoliniemu, znalazły się słowa określające XX wiek i faszyzm w sposób następujący: „można sądzić, że jest to wiek autorytetu, wiek „prawicy”, wiek faszystowski”<ref>Tłumaczenie za wydaniem polskim: B. Mussolini: ''Doktryna faszyzmu'', Lwów 1935, s. 43.</ref>. Paxton podaje jednak, że faszyści włoscy uważali tradycyjny podział za przestarzały; twierdzili, że nie są „ani prawicą, ani lewicą”<ref>Robert O. Paxton, ''Anatomia faszyzmu'', Poznań 2005, s. 12.</ref>.
 
Główny nurt światowej nauki<ref name="MB">M. Bankowicz, ''Lewicowość i socjalizm w doktrynie narodowego socjalizmu'', „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, 33, 2011, s. 341. Cyt: „Narodowy socjalizm, tak jak faszyzm, był i niezmiennie jest traktowany przez główny nurt historiografii światowej jako zjawisko sytuujące się na skrajnej prawicy zarówno w sensie ideologicznym, jak i czysto politycznym”.</ref><ref>S.J. Lee, ''European Dictatorships 1918–1945'', 2012, s. 33.</ref><ref name="DL">P. Davies, D. Lynch, ''Fascism and the Far Right'', 2002, s. 1.</ref><ref>R. Griffin, M. Feldman, ''Fascism: Post-war fascisms'', 2004, s. 2.</ref> definiuje faszyzm (w tym także niemiecki narodowy socjalizm) jako ideologię sytuującą się na skrajnej prawicy. Różne odmiany faszyzmu charakteryzuje się w ten sposób ze względu na przekonanie ich zwolenników i ideologów, jakoby to określona grupa ludzi była lepsza od innej i miała prawo dominować nad innymi grupami, które są, jej zdaniem, gorsze<ref>Woshinsky, Oliver H., ''Explaining Politics: Culture, Institutions, and Political Behavior'' (Oxon, England; New York City, United States: Routledge, 2008) s. 156.</ref>. Za prawicowy uważany jest też ze względu na społeczny konserwatyzm i autorytarne przeciwstawienie się egalitaryzmowi<ref>Davies, Peter; Derek Lynch (2002). The Routledge companion to fascism and the far right. Psychology Press, s. 126–127.</ref><ref>Zafirovski, Milan (2008). Modern Free Society and Its Nemesis: Liberty Versus Conservatism in the New Millennium. Lexington Books, s. 137–138.</ref>. Również współczesne kontynuatorki faszyzmu ([[neonazizm]] i [[neofaszyzm]]) są zaliczane do prawicy<ref>A. Lochmannová, O. Kolář, ''Extremism Behind Bars'', 2021, s. 45.</ref><ref>L.L. Snyder, ''The New Nationalism'', 2003, s. 92.</ref><ref>S. Brockmann, ''The Freest Country in the World. East Germany's Final Year in Culture and Memory'', 2023, s. 131.</ref><ref>D.F. Crew, ''Nazism and German Society, 1933–1945'', 1994, s. 211.</ref>.
 
Niektórzy autorzy uważają, że faszyzmu nie da się umieścić w konwencjonalnym podziale lewica-prawica lub uznają go za ideologię eklektyczną<ref>R. Tokarczyk, ''Współczesne doktryny polityczne'', wyd. 16 poszerz., Warszawa 2010, s. 335–336.</ref><ref>A. Heywood, ''Ideologie polityczne. Wprowadzenie'', Warszawa 2007, s. 20.</ref><ref>Zeev Sternhell, ''Neither Right nor Left: Fascist Ideology in France'', Princeton Univ. Press, 1995 ({{ISBN|0-691-00629-6}}), passim; idem, ''The Birth of Fascist Ideology. From Cultural Rebellion to Political Revolution'', Princeton 1994, s. 233–254; [https://archive.is/20130503215949/http://www.newsweek.pl/Europa/faszyzm-byl-intelektualna-rewolucja,61767,2,1.html idem, Faszyzm był intelektualną rewolucją]; ''Faszyzmy europejskie (1922–1945) w oczach współczesnych i historyków'', pod red. Jerzego W. Borejszy, Warszawa 1979, s. 321–345, 389–409. Występują też odmienne interpretacje: w kręgach liberalno-konserwatywnych popularna jest teoria o lewicowym charakterze faszyzmu (Josef Schüßlburner, ''Czerwony, brunatny i zielony socjalizm'', Wrocław 2008, s. 16–21), natomiast Seymour Lipset klasyfikował faszyzm jako „ekstremizm centrum” (''Faszyzmy europejskie (1922–1945) w oczach współczesnych i historyków'', pod red. Jerzego W. Borejszy, Warszawa 1979, s. 304–320).</ref>. Jeszcze inni historycy uważają faszyzm za rewolucyjną doktrynę centrową, mieszającą filozofię lewicy i prawicy<ref>Stackleberg, Rodney Hitler’s Germany, Routeledge, 1999, s. 3–5.</ref><ref>Eatwell, Roger: „A 'Spectral-Syncretic Approach to Fascism’, The Fascism Reader (Routledge, 2003) s. 71–80 Books.google.com.</ref>. Według Zeeva Sternhella<ref name="zeev">{{Cytuj książkę |autor = Zeev Sternhell, Mario Sznajder, Maia Asheri |tytuł = The Birth of Fascist Ideology |rok = 1994 |wydawca = Princeton University Press |isbn = 0691032890}}</ref> faszyzm włoski powstał w wyniku fuzji ruchów nacjonalistycznych, w szczególności francuskiego ([[Akcja Francuska]], [[Maurice Barrès]], [[Édouard Drumont]], [[Charles Maurras]]) i włoskiego ([[Enrico Corradini]]) oraz syndykalizmu rewolucyjnego ([[Georges Sorel]]). Z obu nurtów faszyzm przejął silny charakter [[Kolektywizm|kolektywistyczny]] i przekonanie o konieczności walki z burżuazją, choć nieco inaczej rozumianą przez każdy z nich<ref name="zeev" />. Roger Griffin napisał, że na faszyzm wpłynęły zarówno poglądy prawicowe i lewicowe, jak i konserwatywne i antykonserwatywne, racjonalne i antyracjonalne oraz narodowe i ponadnarodowe<ref>Griffin, Roger: „The Palingenetic Core of Fascism”, Che cos'è il fascismo? Interpretazioni e prospettive di ricerche, Ideazione editrice, Rome, 2003 AH.Brookes.ac.uk.</ref>. W kręgach prawicowych istnieje też pogląd o lewicowości faszyzmu<ref>J. Bartyzel, ''„Umierać, ale powoli!”. O monarchistycznej i katolickiej kontrrewolucji w krajach romańskich 1815–2000'', Kraków 2006, s. 735.</ref><ref>M. Bankowicz, [https://www.repozytorium.uni.wroc.pl/publication/117469 ''Lewicowość i socjalizm w doktrynie narodowego socjalizmu''], „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, 33, 2011, s. 342.</ref>. Nawet zwolennicy tezy o lewicowości faszyzmu zdają sobie sprawę z tego, że są w mniejszości<ref name="MB" />.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/wiki/Faszyzm”