Sparceta górska
Sparceta górska[4] (Onobrychis montana DC.) – gatunek rośliny z rodziny bobowatych.
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
sparceta górska |
| Nazwa systematyczna | |
| Onobrychis montana DC. Fl. Franc. [de Candolle & Lamarck], ed. 3. 4: 611. 1805[3] | |
Rozmieszczenie geograficzne
edytujRośnie w górach Południowej i Środkowej Europy: w Alpach, Apeninach, Jurze, górach Dynarskich, górach Półwyspu Bałkańskiego i w Karpatach[5]. Według niektórych źródeł występuje także w Turcji[6]. W Polsce jest gatunkiem bardzo rzadkim. Występuje wyłącznie w Tatrach i to na kilku zaledwie stanowiskach. Wszystkie znajdują się w Tatrach Zachodnich i skupione są w zachodniej części Czerwonych Wierchów: na dnie Wąwozu Kraków, na schodzących do niego zboczach Wysokiej Turni oraz na Przednim Kamiennym[5].
Morfologia
edytuj
- Łodyga
- Podnosząca się lub rozesłana, o wysokości 10–40 cm. Roślina tworzy kępy składające się z pędów kwiatowych oraz płonnych[7].
- Liście
- Nieparzystopierzaste, złożone 4–8 par podługowatych listków.
- Kwiaty
- Zebrane w gęsty groniasty, krótki, podłużnie jajowaty kwiatostany. Kwiaty motylkowe, korona intensywnie różowopurpurowa. Żagielek jest wyraźnie (o 1–2 mm) krótszy od łódeczki. Skrzydełka mają długość 5-6 mm[7].
- Owoce
- Okrągławe, spłaszczone strąki z kolczastym grzebieniem. Zawierają 1–2 nasiona[5].
Biologia i ekologia
edytujBylina, hemikryptofit. Kwitnie od lipca do sierpnia. Zdolność kiełkowania nasion bardzo duża i do kiełkowania nie wymagają okresu spoczynku. Występuje w piętrze kosodrzewiny i piętrze halnym w naskalnych murawach. W Tatrach rośnie na podłożu wapiennym[5]. Liczba chromosomów 2n = 28 Ga 2, 4, 6[8].
Zagrożenia
edytujWedług klasyfikacji IUCN gatunek narażony na wyginięcie w Karpatach polskich (kategoria VU). Według Polskiej czerwonej księgi roślin oraz polskiej czerwonej listy również gatunek narażony (kategoria VU)[9][10]. Występuje tylko na obszarze Tatrzańskiego Parku Narodowego i nie jest bezpośrednio zagrożony, gdyż jego stanowiska znajdują się poza szlakami turystycznymi. Populacja w Wąwozie Kraków liczy kilka tysięcy osobników. Jednak występowanie na niewielkim tylko i izolowanym obszarze stanowi powód do włączenia tego gatunku do listy gatunków zagrożonych. Jego stanowiska wymagają monitoringu. Jest też uprawiany ogrodzie Instytutu Ochrony PAN w Zakopanem (przy Muzeum Tatrzańskim)[5].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Fabales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-02-26] (ang.).
- ↑ The International Plant Names Index. [dostęp 2017-01-24].
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 123, ISBN 978-83-62975-45-7.
- ↑ a b c d e Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-03-15].
- ↑ a b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
- ↑ Flora Francji. [dostęp 2011-02-12].
- ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
- ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.