Sosna Merkusa

Sosna Merkusa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	sosnowce
Rodzina	sosnowate
Rodzaj	sosna
Gatunek	sosna Merkusa
	Nazwa systematyczna
	Pinus merkusii Jung. et de Vriese; Pl. nov. Ind. bat. 5, t. 2. 1845
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; narażony na wyginięcie
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sosna Merkusa (Pinus merkusii Jung. et de Vriese) – gatunek drzewa iglastego z rodziny sosnowatych (Pinaceae). Występuje w Indonezji (północna i centralna Sumatra), Filipinach (wyspa Mindoro, góry Zambales na zachodzie Luzon), Laosie, Wietnamie, Kambodży i Malezji^[5]. W Wietnamie naturalne stanowiska znajdują się głównie w prowincjach: Lâm Đồng, Ninh Thuận, Khánh Hòa, Gia Lai i Kon Tum. Naturalne lasy w innych wietnamskich prowincjach zastąpione zostały lasami gospodarczymi lub plantacjami^[6]. Gatunek introdukowany do Tajlandii^[4].

Sosna Merkusa jest jedynym przedstawicielem rodziny sosnowatych (Pinaceae), którego naturalny zasięg występowania przekracza równik, sięgając na Sumatrze szerokości geograficznej 2° 10' S.

Morfologia

Pokrój: Średnie lub wysokie drzewo o luźnej koronie i nieregularnie rozmieszczonych gałęziach. Korona zmienia się z wiekiem ze stożkowatej w zaokrągloną.
Pień: Pojedynczy, prosty, osiąga do 30–50(70)^[5] m (do 30 m w Wietnamie^[6]) wysokości i 60–80 cm średnicy. Kora gruba, szarobrązowa^[5] do czerwonobrązowej, głęboko podłużnie spękana, w górnej części korony cienka i łuskowata. Na niektórych wyżej położonych obszarach (Sumatra) kora całych drzew cienka^[5].
Gałęzie: Młode gałązki omszone^[7].
Pąki: Ciemnobrązowe, długie i wąskie. Łuski szydlaste, zachodzące na siebie, na brzegu białawe^[7].
Liście: Równowąskie igły wyrastają po 2 na krótkopędach. Igły ciemnozielone, smukłe i sztywne, na końcu nagle zaostrzone, o długości 15–25 cm i szerokości 0,5–1 mm. Pochewki liściowe długości do 2 cm, trwałe^[7].
Szyszki: Szyszki nasienne wyrastają pojedynczo lub w parach, wąskojajowate, o długości 4,5–9(11) cm^[5] (8–13 cm^[6], 6–13^[7]) i średnicy 3–4 cm. Są połyskująco czerwono-brązowe^[7]. Łuski nasienne duże i o szerokiej, trójkątnej apofyzie. Nasiona małe, owalne, delikatnie spłaszczone, o średnicy ok. 6 mm, blado czerwonobrązowe, ze skrzydełkiem o długości do 2 cm i szerokości ok. 6 mm^[7].
Gatunki podobne: Pinus latteri, można ją odróżnić po dłuższych (do 27 cm) i szerszych (ponad 1 mm) igłach oraz większych szyszkach z grubszymi łuskami. Wytwarza także formę trawiastą w początkowej fazie wzrostu, niespotykaną u sosny Merkusa^[8].

Biologia i ekologia

Dwie wiązki przewodzące w liściu. Pochewki liściowe trwałe. Liście pozostają na drzewie przez 2 lata. Kwitnie od maja do czerwca. Nasiona dojrzewają w październiku/listopadzie kolejnego roku. Dojrzałe szyszki nasienne otwierają się uwalniając nasiona i pozostają na drzewie^[6].

Młode drzewka przez pierwsze 5 lat rosną powoli, potem raczej szybko.

Gatunek o niewielkich wymaganiach, toleruje susze i wysokie temperatury. Gruba kora chroni drzewa przed pożarami lasu. Siewki na terenach, na których pożary występują często mogą wykształcać formę trawiastą. Niektóre populacje żyjące na obszarach wyżej położonych, gdzie pożary lasu są rzadkie, mają cieńszą korę.

Gatunek rośnie na wysokościach (0)800–2000 m n.p.m. Tworzy lasy czystogatunkowe lub mieszane z drzewami liściastymi (np. Dipterocarpus obtusifolius). Na większych wysokościach, w obrębie nakładających się zasięgów, towarzyszy mu Pinus kesiya.

Sosna Merkusa (po lewej) nad jeziorem Toba, Sumatra, Indonezja

Systematyka i zmienność

Synonimy^[5]: P. merkiana Gordon, P. sumatrana Junghuhn (Farjon 1984), P. finlaysoniana Wall. ex Blume 1847 (Farjon 1998).

Pozycja gatunku w obrębie rodzaju Pinus^[9]:

podrodzaj Pinus
- sekcja Pinus
  - podsekcja Pinus
    - gatunek P. merkusii

Pinus latteri Mason była wcześniej powszechnie traktowana jako synonim P. merkusii, jej podgatunek (P. merkusii subsp. latteri (Mason) D.Z.Li) lub odmiana (np. P. merkusii var. latteri (Mason) Silba), obecnie uznana za odrębny gatunek^[10].

Zagrożenia

Międzynarodowa organizacja IUCN umieściła ten gatunek w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych, przyznając mu kategorię zagrożenia VU (Vulnerable)^[4].

Źródłem zagrożenia na Filipinach była intensywna eksploatacja drzewostanów, co doprowadziło do znacznej redukcji stanowisk sosny Merkusa. Na Sumatrze drewno jest nadal pozyskiwane, jednak nie stanowi to dużego zagrożenia dla tamtejszych populacji.

Zastosowanie

Drewno pozyskiwane na opał i jako surowiec ogólnobudowlany. W północnym Wietnamie gatunek nasadzany na wzgórzach, w celu ochrony terenu przed deformacją i erozją gleby^[5].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ ^a ^b ^c A.A. Farjon A.A., Pinus merkusii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2011-10-05] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Christopher J. Earle: Pinus merkusii. [w:] Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2011-10-04]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Nguyễn Đức Tố Luu, Philip Ian Thomas: Cay La Kim Vietnam / Conifers of Vietnam. Darwin Initiative, 2004, s. 48-49. ISBN 1-872291-64-3. [dostęp 2011-10-04].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f John Silba: Encyclopedia coniferae. Corvallis, Oregon, USA: Harold N. Moldenkeand, Alma L. Moldenke, 1986, s. 149, seria: Phytologia Memoirs.
↑ David J. de Laubenfels. Coniferales. „Flora Malesiana”. Series I, Vol. 10, s. 337-453, 1988. Dordrecht: Kluwer Academic.
↑ Christopher J. Earle: Pinus. [w:] Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2011-10-04]. (ang.).
↑ Aljos Farjon: World Checklist and Bibliography of Conifers. Richmond: Royal Botanical Gardens at Kew, 1998. ISBN 1-900347-54-7.

Bibliografia

Christopher J. Earle: Pinus merkusii. [w:] Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2011-10-04]. (ang.).
Nguyễn Đức Tố Luu, Philip Ian Thomas: Cay La Kim Vietnam / Conifers of Vietnam. Darwin Initiative, 2004. ISBN 1-872291-64-3. [dostęp 2011-10-04].
Pinus merkusii w bazie danych: GRIN (Germplasm Resources Information Network) na http://www.ars-grin.gov (ang.)

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Pinales : Pinaceae, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-28] (ang.).

[christenhusz2011-3] M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[iucn-4] A.A. Farjon A.A., Pinus merkusii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2011-10-05] (ang.).

[Gymn2-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Christopher J. Earle: Pinus merkusii. [w:] Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2011-10-04]. (ang.).

[Luu2004-6] Nguyễn Đức Tố Luu, Philip Ian Thomas: Cay La Kim Vietnam / Conifers of Vietnam. Darwin Initiative, 2004, s. 48-49. ISBN 1-872291-64-3. [dostęp 2011-10-04].

[silba-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f John Silba: Encyclopedia coniferae. Corvallis, Oregon, USA: Harold N. Moldenkeand, Alma L. Moldenke, 1986, s. 149, seria: Phytologia Memoirs.

[FloraMalesiana-8] David J. de Laubenfels. Coniferales. „Flora Malesiana”. Series I, Vol. 10, s. 337-453, 1988. Dordrecht: Kluwer Academic.

[Gymn-9] Christopher J. Earle: Pinus. [w:] Gymnosperm Database [on-line]. [dostęp 2011-10-04]. (ang.).

[Farjon1998-10] Aljos Farjon: World Checklist and Bibliography of Conifers. Richmond: Royal Botanical Gardens at Kew, 1998. ISBN 1-900347-54-7.

[5]

[6]

[4]

[1]

[2]

[3]

[7]

[8]

[9]

[10]