Sołonczaki
Sołonczaki Sołończaki[1] (ros. Солончак, od Соль = sól)[2] – słone gleby wytworzone pod wpływem kapilarnego podsiąkania nisko zalegających wód gruntowych zasobnych w rozpuszczone sole i ich wytrącania się wskutek wyparowania wody. Do sołonczaków zaliczane bywają też gleby pochodzenia morskiego[3]. Sołonczaki występują na obszarach południowej Europy, centralnej Azji, Afryki i Australii. Ich użytkowanie rolnicze jest możliwe dopiero po odpowiedniej melioracji obniżającej zwierciadło wód gruntowych oraz usunięciu nadmiaru soli zasadowych.
W klasyfikacji FAO 1990 sołonczaki oznaczone są symbolem SC[4]. Wcześniej w klasyfikacji z 1974 miały oznaczenie Z[5].
Właściwości chemiczne
edytujSołonczaki są glebami słonymi powstałymi w wyniku akumulacji w wierzchnich poziomach soli sodu, wapnia, magnezu i potasu. Powierzchnia sołonczaków często pokryta jest niewielką warstwą wykrystalizowanej białej soli, przez co są często nazywane białymi glebami alkalicznymi. Sołonczaki podobne są do sołońców – podstawową cechą rozróżniającą jest przewaga jonów wapnia i magnezu nad jonami sodu, podczas gdy w przypadku sołońców jest odwrotnie. Różnica ta powoduje, że sołonczaki mają odczyn bliższy obojętnemu, a pH rzadko przekracza 8[6], dochodząc co najwyżej do 8,5[7].
Morfologia i właściwości fizyczne
edytujSołonczaki są glebami zbitymi i często podmokłymi. Nie mają ustalonego profilu glebowego, gdyż cechą charakterystyczną nie jest budowa (jak w przypadku np. bielic, rędzin, czarnoziemów), ale zawartość soli. Z tego względu bez badania składu pierwiastków (szczególnie wapnia, potasu i magnezu) praktycznie nie da się ich wyróżnić[8].
Najbardziej rozpowszechnionym profilem glebowym sołonczaków jest A-/AE/-Bna-Cnasa, jednakże mogą mieć profil typowy dla innych gleb[8]. Zapis ten oznacza (od powierzchni)[9]:
- A – poziom próchniczny,
- AE – poziom próchniczny wraz z poziomem wymywania[10],
- B – poziom wzbogacania,
- C – poziom skały macierzystej,
- na – poziom wzbogacony w sód wymienny,
- sa – akumulacja soli rozpuszczalnych łatwiej niż gips.
Występowanie
edytuj
Czerwony: Dominujące, zielony: towarzyszące, żółte: inkluzje.
Sołonczaki występują we wszystkich strefach klimatycznych nawet w arktycznej i subarktycznej[11]. Najwięcej sołonczaków występuje w strefie klimatycznej podzwrotnikowej i śródziemnomorskiej, gdzie jest duże parowanie i dobre warunki do wytrącania się soli. Sołonczaki występują na obszarach południowej Europy, Ameryki Południowej oraz Azji. Ponadto można je spotkać w Afryce i Australii[1]. Sołonczaki pochodzenia morskiego występują m.in. na wybrzeżu Holandii[3]. Często występują obok sołońców[6]. W Polsce występują lokalnie[12].
Według norm Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa, klasyfikujących sołonczaki jako gleby zawierające więcej niż 30 cm soli w profilu. Gleby te zajmują 2,6% lądowej powierzchni kuli ziemskiej[13].
Roślinność naturalna
edytujSołonczaki ze względu na zawartość soli w stanie naturalnym są słabo porośnięte[6]. Poza miejscami zupełnie pustynnymi, porastają je halofity, często trawy[14], jednakże nawet one przejawiają niską kondycję[11].
Przydatność rolnicza
edytujSołonczaki są glebami słonymi i podmokłymi[6] oraz mają zbyt wysoki poziom pH[7], co powoduje, że bez neutralizacji i irygacji (odwodnienia) nie nadają się pod uprawę, proces ten jednak jest bardzo mało wydajny, gdyż jeden litr wody wymywa zaledwie 0,2-2,2 mg soli[15]. Dodatkowo są bardzo zbite, co utrudnia orkę. Jednakże po wykonaniu niezbędnych czynności uprawa jest możliwa[6]. Nawet wówczas uprawa takich ziem jest dość droga, szczególnie kiedy przynajmniej okresowo jest dość sucho, gdyż wówczas pole wymaga jednoczesnego odprowadzania i doprowadzania wody. Ponadto gleby te mają niskie klasy bonitacyjne[7]. Dodatkowo co kilka lat grunty powinny pozostawać przez jeden sezon bez szaty roślinnej, tak aby mogły zostać przepłukane przez wody deszczowe[16]. Na sołonczakach uprawia się najczęściej gatunki roślin o dużej tolerancji na zasolenie, w zależności od klimatu: palmy daktylowe, buraki, szparagi, rzepak, jęczmień, a czasem nawet bawełnę[17].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Stanisław Uziak, Zbigniew Klimowicz: Elementy geografii gleb i gleboznawstwa. s. 216.
- ↑ World reference base for soil resources 2006: a framework for international classification, corelation and comunication. Rzym: Food and Agriculture Organization of the United Nations, 2006, s. 93.
- ↑ a b D.J. Hissink. The Reclamation of the Dutch Saline Soils (Solonchak) and Their Further Weathering Under the Humid Climatic Conditions of Holland. „Soil Science”. 45 (2), s. 83–94, luty 1938. (ang.).
- ↑ Multilingual soil database. Rzym: Food and Agriculture Organization of the United Nations,International Soil Reference and Information Centre,Institute of Natural Resources and Agro-biology, 1995, s. 90.
- ↑ Multilingual soil database. Rzym: Food and Agriculture Organization of the United Nations,International Soil Reference and Information Centre,Institute of Natural Resources and Agro-biology, 1995, s. 89.
- ↑ a b c d e Harry C. Buckman, Nyle C. Brady: Gleba i jej właściwości. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1971, s. 305.
- ↑ a b c Luis M. Thompson, Frederick R. Troeh: Gleba i jej żyzność. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1978, s. 234.
- ↑ a b Władysław Trzyciński(red.): Systematyka Gleb Polski. Warszawa: PWN, 1989, s. 53.
- ↑ Systematyka rocznik. [dostęp 2010-03-16].
- ↑ kolejność liter odpowiada stopniowi podobieństwa do odpowiednich poziomów
- ↑ a b M. A. Głazowska: Gleby kuli ziemskiej. Warszawa: PWN, 1981, s. 35. ISBN 83-01-02198-5.
- ↑ J. Kondracki: Geografia fizyczna Polski. Warszawa: PWN, 1978, s. 195.
- ↑ Solonchak, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2010-03-26] (ang.).
- ↑ Gulzat Kokoeva: Kokoeva.pdf. [w:] Klasyfikacja gleb słonych doliny Czuj w Kirgistanie na podstawie wielospektralnych obrazów satelitarnych Landsat TM, Landsat ETM+, TERRA ASTER oraz danych naziemnych [on-line]. [dostęp 2010-03-16].
- ↑ Mikko Sillanpää: Trace elements in soils and agriculture. Rzym: FAO, 1972, s. 15.
- ↑ Luis M. Thompson, Frederick R. Troeh: Gleba i jej żyzność. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1978, s. 236.
- ↑ Luis M. Thompson, Frederick R. Troeh: Gleba i jej żyzność. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1978, s. 236-237.