Obraz Smętnej Dobrodziejki Krakowa

Obraz Matki Boskiej Bolesnej w Krakowie, zwany także obrazem „Smętnej Dobrodziejki Krakowa” – późnogotycki obraz znajdujący się w kaplicy Matki Bożej Bolesnej przy kościele Franciszkanów na Starym Mieście w Krakowie.

Matka Boska Bolesna

Smętna Dobrodziejka Krakowa
Miejsca kultu	Polska, Kościół katolicki
Sanktuarium	Bazylika św. Franciszka z Asyżu w Krakowie
Czas powstania wizerunku	ok. 1510
Data wspomnienia	15 września
Autor	Mistrz Zwiastowania z Jodłownika lub Mistrz Jerzy
Technika wykonania	tempera na desce
Rozmiar	260 × 147 cm
Styl	gotyk
Koronowany	20 września 1908

Dzieje

Ołtarz Matki Boskiej Bolesnej ma metrykę sięgającą roku 1462 (zapis o mszach ad altare Dolorosae), a mieszcząca się w północnym skrzydle krużganku klasztoru Franciszkanów kaplica Matki Boskiej Bolesnej została wzniesiona przed rokiem 1436. Obraz Matki Boskiej Bolesnej został namalowany około 1510 roku. Zapewne w 1585 roku został odnowiony. W 1636 roku wzmiankowany pierwszy raz w ramach wizytacji, w tym samym roku otrzymał sukienkę ozdobioną kamieniami szlachetnymi. Obraz był kilkakrotnie restaurowany: w 1895 roku przez Bronisława Abramowicza, w 1947 roku przez Mariana Słoneckiego oraz ostatnio w latach 1998–1999.

Obraz od stuleci otoczony jest czcią i kultem wiernych; wiąże się z nim tradycja ułaskawiania skazanych na śmierć złoczyńców. 20 września 1908 roku kardynał Jan Duklan Puzyna udekorował obraz koroną papieską, wzorowaną na andegaweńskiej koronie św. Jadwigi Królowej.

Wygląd

Obraz jest namalowany techniką tempery (z zastosowaniem złotej folii) na desce. Jego wymiary wynoszą 260 × 147 cm. Przedstawia on Marię w typie Mater Dolorosa. Ukazana została ona w geście modlitewnym, jej twarz wyraża uczucie głębokiego bólu i współcierpienia z Chrystusem (co jest zgodne z kontekstem, mimo jego nieobecności na obrazie). Poświadcza to nie tylko ekspresyjna poza, ale także detale: zaczerwienione, zmęczone oczy, łzy na policzkach, grymas ust. Cierpienie podkreślone jest także przez miecz przeszywający serce Maryi. Głowę ma okrytą białym maforionem i podwiką. Odziana jest w ciemnoczerwoną suknię, ciemnobłękitny płaszcz z zielonkawą podszewką i złocistym, ozdobnym obszyciem. Matka Boska stoi na zielonym runie. Asystują jej cztery anioły odziane w długie alby; w rękach trzymają arma Christi. Tło tworzy wygrawerowany deseń z motywem winnej latorośli.

Analiza

Obraz Matki Bolesnej został namalowany w duchu późnogotyckiego realizmu, powszechnego w sztukach plastycznych od XV wieku. Kompozycja według większości badaczy powstała pod wpływem dzieł górnonadreńskiego grafika – Mistrza E.S. Jedna z rycin jego autorstwa ukazuje cztery anioły z arma Christi asystujące Chrystusowi w typie Vir Dolorum. Inspiracje płynęły także z Niderlandów oraz z Małopolski. Przykładem jest obraz w kościele w Olbierzowicach (obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie) z przedstawieniem Vir Dolorum i Mater Dolorosa. Dyskusyjna jest kwestia autorstwa krakowskiego obrazu – atrybucje są rozbieżne. Badacze jako autorów franciszkańskiego wizerunku wskazywali anonimowych malarzy, takich jak Mistrz Jerzy (według Tadeusza Dobrowolskiego, Michała Walickiego i Tadeusza Dobrzenieckiego) i Mistrz Zwiastowania z Jodłownika (według Jerzego Gadomskiego).

Być może obraz był fragmentem większego, nieistniejącego retabulum ołtarzowego, np. dyptyku przedstawiającego Maryję stojącą pod krzyżem lub tryptyku z Matką Bożą z jednej i św. Janem Ewangelistą z drugiej strony krzyża. Na tę ostatnią hipotezę wskazuje ustawienie postaci Marii, skierowanej ku lewej stronie.

Górna krawędź obrazu jest zamknięta łukiem odcinkowym, co jest efektem późniejszego przycięcia.

Zobacz też

• Stabat Mater
• Opłakiwanie z Chomranic
• Pieta z Tubądzina
• Vir Dolorum (obraz z Lipska)

Bibliografia

• Tadeusz Dobrowolski, Sztuka Krakowa, Kraków 1978.
• Tadeusz Dobrzeniecki, Malarstwo gotyckie [w:] Tadeusz Dobrzeniecki, Janina Ruszczycówna, Zofia Niesiołowska-Rothertowa, Sztuka sakralna w Polsce-malarstwo, Warszawa 1958.
• Tadeusz Dobrzeniecki, Gotycki obraz z Olbierzowic. Zagadnienia ikonografii i treści, "Biuletyn Historii Sztuki" XXXI, 1969, nr 1, s. 41–60.
• Encyklopedia Krakowa, wyd. PWN, 2000, s. 470.
• Jerzy Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski 1420–1470, Warszawa 1981.
• Adam S. Labuda, Krystyna Secomska (red.) Malarstwo gotyckie w Polsce, Warszawa 2006.
• Michał Walicki, Malarstwo polskie. Gotyk, renesans, wczesny manieryzm, Warszawa 1961.

Linki zewnętrzne

• Strona kościoła franciszkanów w Krakowie. franciszkanska.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-07)].
• 100. rocznica koronacji obrazu Matka Boża Bolesna Smętna Dobrodziejka. piotrskarga.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-10-21)].