Skrzypowce
Skrzypowce (Equisetales) – rząd roślin naczyniowych z podklasy skrzypowych (w różnych ujęciach też klasy). W dawniejszych ujęciach systematycznych do rzędu tego klasyfikowano tylko zielne rośliny stawiane obok cechujących się przyrostem wtórnym i pokrojem drzewiastym kalamitowców Calamitales. Ponieważ jednak szereg dalszych cech różniących obie grupy (morfologia zarodników, obecność lub brak liści płonnych w kłosie zarodnionośnym i zrastanie się liści) przestał pozwalać na jednoznacznie rozdzielanie tych roślin – łączone są one współcześnie w jeden rząd. Wyróżnia się w jego obrębie cztery rodziny, spośród których tylko skrzypowate Equisetaceae mają współczesnych przedstawicieli. Do wymarłych należą: kalamitowate Calamitaceae (w tym prakalamity Archaeocalamites czasem wyodrębniane jako osobna rodzina Archaeocalamitaceae[4]), Tchernoviaceae i Gondwanostachyaceae. Rośliny te występują na Ziemi od dewonu, przy czym odegrywały szczególną rolę w szacie roślinnej karbonu[5].
 Skrzyp olbrzymi | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Podklasa | |
| Rząd |
skrzypowce |
| Nazwa systematyczna | |
| Equisetales DC. ex Bercht. & J. Presl Přir. Rostlin: 271. Jan-Apr 1820[3] | |
Morfologia
edytujRośliny różnych rozmiarów, od niewielkich roślin zielnych, po osiągające ok. 20 m wysokości wymarłe kalamity. Charakterystyczną cechą jest budowa pędu – podzielonego na wyraźne węzły i międzywęźla, z powierzchnią żebrowaną. Liście i odgałęzienia boczne wyrastają w okółkach. Liście pojedyncze lub zrastające się, cechują się pojedynczą i nierozgałęzioną wiązką przewodzącą. Organami podziemnymi są zwykle kłącza z wyrastającymi z nich korzeniami przybyszowymi[5]. Liście zarodnionośne (sporangiofory) skupione w kłosy zarodnionośne. Liście te są na końcach zagięte w dół[5], przy czym u prakalamitów ich końce rozgałęzione są na cztery części na kształt krzyża, a u innych grup rozrośnięte w formie tarczki, z zarodniami znajdującymi się pod jej spodem[4]. W obrębie kłosa zarodnionośnego znajdują się lub nie liście płonne[5]. Zarodniki wyróżniają się obecnością elater[5].
Systematyka
edytuj- Pozycja systematyczna według PPG I (2016)[2]
Rząd skrzypowców Equisetales reprezentuje podklasę skrzypowych z klasy paproci Polypodiopsida.
- Podział
W systemie PPG I (2016) obejmujących jedynie współczesne taksony, należy tu tylko jedna rodzina – skrzypowatych Equisetaceae[2].
Z uwzględnieniem rodzin wymarłych wyróżniano tu dawniej także kalamitowate Calamitaceae i prakalamitowate Asterocalamitaceae[6][4], a także fylotekowate Phyllothecaceae, schizoneurowate Schizoneuraceae[7].
W ujęciu z 2009 prakalamity włączane są do kalamitowatych, wyróżniane są natomiast następujące taksony[5]:
- Calamitaceae – kalamitowate
- Equisetaceae – skrzypowate
- Tchernoviaceae
- Gondwanostachyaceae
Taksony kopalne o niejasnej pozycji taksonomicznej w obrębie rzędu (incertae sedis): Schizoneura, Neocalamites, Spaciinodum[5] (analizy filogenetyczne wskazują na to, że kopalny rodzaj Spaciinodum powinien być włączony do Equisetaceae[8]).
Alternatywnie, w węższym ujęciu, włączana jest tu tylko jedna rodzina skrzypowatych Equisetaceae i dwa rodzaje o niejasnej pozycji taksonomicznej: Annularia i Schizoneura (kalamity i prakalamity są w takim ujęciu stawiane obok skrzypowych w randze klasy, a rzędami siostrzanymi dla skrzypowców są: Echinostachyales, Gondwanostachyales i Sphenophyllales)[9].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ a b c The Pteridophyte Phylogeny Group. A community-derived classification for extant lycophytes and ferns. „Journal of Systematics and Evolution”. 54 (6), s. 563–603, 2016. DOI: 10.1111/jse.12229.
- ↑ Robert W. Kiger, James L. Reveal: A comprehensive scheme for standardized abbreviation of usable plant-family names and type-based suprafamilial names. University of Maryland, New York Botanical Garden. [dostęp 2019-10-08].
- ↑ a b c Alicja i Jerzy Szwykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 826. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f g Thomas N. Taylor, Edith L. Taylor, Michael Krings: Paleobotany: the biology and evolution of fossil plants. Academic Press, 2009, s. 342-378.
- ↑ Podbielkowski Z., Rejment-Grochowska I., Skirgiełło A. 1986. Rośliny zarodnikowe. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa. ISBN 83-01-04394-6
- ↑ Aleksander Jachowicz, Sonia Dybova-Jachowicz: Paleobotanika. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 1994, s. 71-74.
- ↑ Andrés Elgorriaga, Ignacio H. Escapa, Gar W. Rothwell, Alexandru M. F. Tomescu, N. Rubén Cúneo. Origin of Equisetum: Evolution of horsetails (Equisetales) within the major euphyllophyte clade Sphenopsida. „American Journal of Botany”. 105, 8, s. 1286– 1303, 2018. DOI: 10.1002/ajb2.1125.
- ↑ Order Equisetales Dumortier 1829. Fossilworks, Paleobiology Database. [dostęp 2019-10-08].