Skołoszów

Skołoszów – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie jarosławskim, w gminie Radymno.

Skołoszów

wieś
Zespół szkół
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	jarosławski
Gmina	Radymno
Wysokość	204,0 m n.p.m.
Liczba ludności (2020)	1583
Strefa numeracyjna	16
Kod pocztowy	37-550
Tablice rejestracyjne	RJA
SIMC	0609847
Położenie na mapie gminy wiejskiej Radymno Skołoszów
Położenie na mapie Polski Skołoszów
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Skołoszów
Położenie na mapie powiatu jarosławskiego Skołoszów
49°55′54″N 22°48′36″E

Kościół parafialny. Pomiędzy drzwiami wejściowymi dwie tablice poświęcone pamięci skołoszowian poległych za Polskę

Obwodnica Radymna. Po lewej stronie znajdowały się zabudowania skołoszowskiego folwarku

Od 23 grudnia 1920 do 18 sierpnia 1945 znajdowała się na terenie województwa lwowskiego. W latach 1945–1974 wchodziła w skład woj. rzeszowskiego. Po zmianie podziału administracyjnego kraju w latach 1975–1998 wieś należała do woj. przemyskiego.

Części wsi

Integralne części wsi Skołoszów

SIMC	Nazwa	Rodzaj
0609853	Drugie Błonie	część wsi
0609860	Górki	część wsi
0609876	Pierwsze Błonie	część wsi
0609882	Wójtostwo	część wsi

Położenie

Skołoszów położony jest w południowo-wschodniej Polsce, na pograniczu Doliny Dolnego Sanu i Podgórza Rzeszowskiego, nad Radą (lewym dopływem Sanu). Leży na dawnym handlowym i strategicznym szlaku komunikacyjnym wiodącym z południa na północ wzdłuż Sanu i z zachodu na wschód od Krakowa przez Przemyśl do Lwowa. Wieś usytuowana jest na lessowym płaskowyżu. Urodzajna lessowa gleba uformowana jest w faliste wzgórza.

Pochodzenie nazwy

Nazwa samego Skołoszowa wywodzi się od wyrazów skole – nazwa doliny przy rzece Radzie, oraz szów – wzgórze po drugiej stronie rzeki. Osada na terenie Skołoszowa przypuszczalnie bezimienna istniała w II–III w. Zostało to stwierdzone dzięki przypadkowemu odkryciu w 1958 dość dużej osady. Znaleziono tam pewną liczbę jam mieszkalnych z resztkami palenisk, ceramiki, kości zwierzęcych, sprzętów domowych. Zachowało się kilka wiadomości dotyczących śladów miejscowego kultu w postaci kamiennych prymitywnie wykonanych, starodawnych posągów. Jakkolwiek by były początki Skołoszowa, to nie ulega wątpliwości, że w połowie XIV w. trzeba było zakładać go na nowo.

Historia

W 1393 roku pojawiła się bardzo szybko rozrastająca wieś zwana Skołosinem, a później Skołoszowem. Wieś tę otrzymał Jan Biały od biskupa przemyskiego za udział w bitwach i wykazaniem się bohaterstwem w wojnach.

W 1432 przywilejem biskupa przemyskiego Janusza z Lubienia została założona parafia rzymskokatolicka pw. św. Mikołaja.

W XV w. został Skołoszów przedmieściem Radymna. Na gruntach skołoszowskich powstał dwór biskupi, który miał bronić miasto przed napadami. Skołoszowianie pracowali na pańszczyźnie u biskupów przemyskich przez 4 dni w tygodniu.

W marcu 1656 król szwedzki, ciągnąc na Przemyśl, zajął Skołoszów. Był tu przez 3 dni, gdy w tym czasie Szwedzi rabowali Radymno i jego przedmieście. W następnych latach zdarzały się także napady Kozaków i Węgrów. Po długich latach ludność dźwigała się z klęsk i nieszczęść.

Następował coraz większy napływ ludności żydowskiej do Skołoszowa i Radymna. W II połowie XVIII w. ludność skołoszowską nawiedzały zarazy, tak że ludność została zdziesiątkowana.

Okres zaborów austriackich w dziejach Skołoszowa rozpoczął się w lipcu 1772. W II połowie XIX w. zaczęły się wielkie zmiany, których nie doceniano, m.in. regulacja Sanu, budowa traktu cesarskiego, a także przeprowadzenie w 1860 linii kolejowej przez Skołoszów. Niewielką stację, która przez krótki czas była stacją końcową tej linii, nazwano jednak Radymno.

W 1860 Wincenty Pol, na zaproszenie biskupa Adama Jasińskiego, wykorzystując swoje uzdolnienia konserwatorsko-malarskie, sporządził plan restauracji barokowej polichromii w kaplicy Drohojowskich w katedrze przemyskiej, wiernie zachowując pierwotne dzieło malarza lwowskiego Stanisława Stroińskiego. Od września tegoż roku kierował pracami konserwatorskimi. Początkowo mieszkał w Przemyślu u swojej siostry Ewy Wiktorii Longchamps de Bérier, a w listopadzie 1860 przeniósł się do folwarku w Skołoszowie (dziś przy obwodnicy Radymna). Tutaj, w zaciszu skołoszowskiego folwarku, Pol finalizował prace nad poematem historycznym pt.: „Pacholę hetmańskie” (wyd. 1862), pisanym „ku pokrzepieniu serc”, oraz rozpoczął prace nad poematem „Pieśń o domu naszym” (wyd. 1866), zawierającym przesłanie pielęgnowania tradycji, kultywowania obyczajów i ludowych rytów, utrwalania pamięci o przodkach i wielkich bohaterach narodowych oraz przywoływania ojczystej przeszłości. Przenosiny do Skołoszowa zbiegły się z momentem przedłużenia kolei Karola Ludwika od Przeworska do Przemyśla. Pol wtedy wielokrotnie i w obie strony jeździł koleją na trasie Przemyśl – Radymno. W marcu 1862, po opuszczeniu na stałe Skołoszowa, przebył pociągiem trasę z Przemyśla do Lwowa, gdzie zastał go wybuch powstania styczniowego.

W 1908 została założona miejscowa Drużyna Bartoszowa, która po wybuchu I wojny światowej skierowała swoich członków do Legionu Wschodniego. Jej naczelnikiem był Michał Jaromij.

Podczas I wojny światowej jesienią 1914 został zajęty przez Rosjan, a odbity przez wojska austro-węgierskie i niemieckie w maju 1915 po bitwie pod Radymnem, rozgrywanej na polach Skołoszowa.

Po kryzysie przysięgowym w Legionach Polskich i dyslokowaniu pod koniec sierpnia i na początku września 1917 Polskiego Korpusu Posiłkowego w rejon Przemyśl–Żurawica–Radymno, w skołoszowskim folwarku stacjonował II dywizjon armat 1 Pułku Artylerii (sztab pułku znajdował się w radymniańskim ratuszu).

Po I wojnie światowej zniszczony Skołoszów zaczął się rozbudowywać, zwiększyła się liczba mieszkańców.

W 1930 rozporządzeniem Rady Ministrów dokonano zmian granic wsi Skołoszów. Przyłączono wówczas do miasta Radymna znaczną część wsi położoną pomiędzy dotychczasową linią graniczną Skołoszów – Radymno a torem kolejowym wraz z przysiółkiem Zagrody oraz torem kolejowym i stacją kolejową.

W latach 1921–1978 funkcjonował dom ludowy, w którym organizowano działalność kulturalną i teatralną, a także miała czasowo siedzibę biblioteka, przebudowany w 1991 na tymczasową kaplicę, a później rozebrany. Istniało także Koło Gospodyń Wiejskich w latach 1925–1980.

10 września 1939 wkroczyły do Skołoszowa pododdziały niemieckiej 4 Dywizji Lekkiej. Kompania z batalionu kpt. Józefa Matheisa, broniąc Radymna, była złożona w dużej części ze skołoszowskich mężczyzn, starała się atakować wojska niemieckie, jednak artyleria niemiecka była silniejsza. 24 lipca 1944 roku 44 Gwardyjska Brygada Pancerna płk. Iosifa I. Gusakovskiego z 11 Korpusu Pancernego Gwardii Armii Czerwonej, po sforsowaniu Sanu pod Świętem, opanowała najpierw Wójtostwo, a następnie Błonie I i Błonie II oraz Górki.

W latach 1945–1946 wysiedlono ze Skołoszowa 326 osób narodowości ukraińskiej do obwodów: tarnopolskiego, wołyńskiego i lwowskiego.

Współczesność

W 1946 został założony Ludowy Zespół Sportowy, przemianowany później na Ludowy Klub Sportowy. Główną dyscypliną sportową była i jest piłka nożna. Obecnie klub, z własnym stadionem i krytą trybuną, znajduje się w V lidze.

W latach 1949–1952 na działce przekazanej przez Jana Przedrzymirskiego został wybudowany nowy budynek szkoły powszechnej, rozbudowany później o jedno skrzydło z salą gimnastyczną. Obecnie w budynku tym znajduje się szkoła podstawowa. 6 grudnia 2011 oddano do użytku również wybudowaną przy budynku szkolnym halę sportową.

Od 1 marca 1953 do 1956 funkcjonowała Spółdzielnia Produkcyjna, której przewodniczącym był Roman Jaromi, a od 21 grudnia 1954 – Piotr Maziarz.

W latach 1973–1974 miejscowość była siedzibą gminy Skołoszów. Naczelnikiem gminy był Tadeusz Kasprzak, a sekretarzem – Edward Haliniak. Na przełomie lat 70. i 80. mieszkańcy Skołoszowa i okolic mieli możliwość zatrudnienia się blisko miejsca zamieszkania, ponieważ w sąsiedniej miejscowości, Radymnie, kwitł przemysł. Skołoszów jest dużą wsią, która w miarę swoich możliwości rozwija się.

3 marca 1981 rozpoczęło działalność koło Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Rolników Indywidualnych „Solidarność”. W inauguracyjnym, założycielskim zebraniu uczestniczyło 147 osób. Przewodniczącym Zarządu został Franciszek Jaromi, jego zastępcą – Leon Czekierda, sekretarzem – Edward Haliniak, a skarbnikiem – Stanisław Michalewski.

Parafia rzymskokatolicka Miłosierdzia Bożego powstała w 1991. Została erygowana przy tymczasowej kaplicy znajdującej się w budynku byłego Domu Ludowego. Murowany kościół parafialny pw. Miłosierdzia Bożego został wybudowany według projektu arch. Józefa Olecha i inż. Stanisława Bodziaka. Ko­ściół został poświęcony przez arcybiskupa Józefa Michalika w 1994. Parafia należy do dekanatu Radymno w archidiecezji przemyskiej.

Od 1996 w Skołoszowie ma swą siedzibę Zakład Gospodarki Komunalnej Gminy Radymno z/s w Skołoszowie – zakład budżetowy powołany do życia uchwałą Rady Gminy Radymno, mający obsługiwać mieszkańców gminy Radymno.

W 2001 oddano do użytku obwodnicę Radymna, która przebiega przez ziemie skołoszowskie, a w 2013 – odcinek autostrady A4.

W latach 2010–2011 wybudowano we wsi wodociąg.

W dniu 20 listopada 2022 Szkole Podstawowej w Skołoszowie nadano imię Ignacego Jana Paderewskiego.

Skołoszowskie ulice

• Bracka,
• Dolna,
• Dworska,
• Floriańska,
• Franciszkańska,
• Jana Pawła II,
• Karmelicka,
• Kolejowa,
• Hugona Kołłątaja,
• Janusza Korczaka,
• Królowej Jadwigi,
• Łowiecka,
• Nadbrzeżna,
• Ogrodowa,
• Piłsudskiego,
• Podmiejska,
• Pogodna,
• Pruchnicka,
• Przemyska,
• Przy Torze,
• Sportowa,
• Strażacka,
• Słoneczna,
• Świętojańska,
• 3 Maja,
• Wiosenna.

Znani skołoszowianie

• Mieczysław Jerzy Gamski
• Bruno Stanisław Gruszka
• Sylwester Gruszka
• Stanisław Jaromi
• Zbigniew Moszumański
• Wojciech Szczepaniak
• por. rez. Tadeusz Oćwieja. radaopwim.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-04-04)]. z 20 pp w Krakowie – zamordowany w Charkowie w 1940.

Bibliografia

• Jacek Bazak: Klęski elementarne w dziejach Radymna i okolic w XVII i pierwszej połowie XVIII wieku, „Rocznik Stowarzyszenia Miłośników Jarosławia” 2008, t. XVII, s. 7–29.
• ks. Henryk Hazik [red.]: Chluba Skołoszowa: Marta jedna z dziejów karta, 2005 Techgraf Skołoszów
• Bogusława Januszko, Barbara Hałas [red.]: Skołoszów moja mała Ojczyzna, 2007 Techgraf Łańcut
• Zbigniew Moszumański: Działania wojenne na ziemi radymniańskiej w XX wieku, w: Bogusława Januszko, Barbara Hałas [red.]: Skołoszów moja mała Ojczyzna, 2007 Techgraf Łańcut
• Zbigniew Moszumański: Od kryzysu przysięgowego do Rarańczy (1 Pułk Artylerii Polskiego Korpusu Posiłkowego), „Rocznik Przemyski” 2008, t. XLIV, z. 1, Historia Wojskowości, s. 145–174.
• Zbigniew Moszumański: Obrona Radymna w 1939 r., „Rocznik Przemyski” 2004, t. XL, z. 1, Historia Wojskowości, s. 161–170.
• Zbigniew Moszumański: Radymniańscy bohaterowie, „Rocznik Przemyski” 2012, t. XLVIII, z. 1, Historia Wojskowości, s. 132–175.
• Skołoszów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 690 .