Skala twardości Mohsa

Skala twardości Mohsa − dziesięciostopniowa skala twardości minerałów charakteryzująca odporność na zarysowania materiałów twardszych przez materiały bardziej miękkie. Została stworzona w 1812 roku przez niemieckiego mineraloga Friedricha Mohsa. Twardość poszczególnych minerałów nie jest ułożona proporcjonalnie i liniowo i ma charakter porównawczy. Minerały są ustawione od najbardziej miękkiego do najtwardszego. Każdy minerał może zarysować minerał poprzedzający go na skali (bardziej miękki) i może zostać zarysowany przez następujący w skali po nim (twardszy). Jest to jedynie skala orientacyjna, a klasyfikacja polega na tym, że jeżeli badany minerał będzie w stanie zarysować powierzchnię minerału wzorcowego, a ten sam wzorcowy zarysuje powierzchnię badanego, to badany będzie zaklasyfikowany z twardością wzorcowego. Przykładowo, jeżeli minerał badany zarysuje powierzchnię kwarcu, będąc jednocześnie rysowany przez niego, będzie miał taką samą twardość. Jeżeli minerał badany będzie w stanie zarysować np. kwarc, a ten nie będzie w stanie zarysować materiału badanego, to twardość próbki jest uznawana za co najmniej 7,5 (porównanie z topazem mówi, czy nie jest większa).

Twardość minerałów jest własnością kierunkową tzn., że może być odmienna w różnych kierunkach (przykładem takiej anizotropii twardości jest minerał kyanit (zwanym dawniej dysten co znaczy dwie twardości) o wzorze chemicznym Al₂SiO₅. Wzdłuż osi krystalograficznej Z wykazuje twardość ok. 3,5 w skali Mohsa, natomiast prostopadle do tej osi twardość wynosi około 7.

W warunkach laboratoryjnych twardość absolutną można mierzyć za pomocą sklerometrów, które zapewniają dokładniejsze wyniki. Skala Mohsa nadal cieszy się popularnością ze względu na możliwość szybkiego wyznaczenia przybliżonej twardości minerałów (również w warunkach polowych), przy pomocy prostych narzędzi.

Pomiar twardości metodą Mohsa opisują normy PN-EN 101, DIN 18155, BS 6431-13 i ASTM MNL46.

Twardość (skala Mohsa)	Minerał wzorcowy	Twardość absolutna	Obraz	Test
1	talk (Mg3Si4O10(OH)2)	1		minerał daje się zarysować z łatwością paznokciem
2	gips (CaSO4·2H2O)	2		minerał daje się zarysować paznokciem
3	kalcyt (CaCO3)	9		minerał daje się zarysować z łatwością miedzianym drutem
4	fluoryt (CaF2)	21		minerał daje się zarysować z łatwością ostrzem noża
5	apatyt (Ca5(PO4)3(OH-,Cl-,F-)	48		minerał daje się zarysować z trudem ostrzem noża
6	ortoklaz (KAlSi3O8)	72		minerał daje się zarysować stalą narzędziową (np. pilnikiem)
Minerały nie dające się zarysować nożem ani stalą narzędziową
7	kwarc (SiO2)	100		rysuje szkło
8	topaz (Al2SiO4(OH-,F-)2)	200		rysuje szkło z łatwością
9	korund (Al2O3)	400		tnie szkło, daje się zarysować diamentem
10	diament (C)	1600		rysuje korund, daje się zarysować tylko innym diamentem

Zobacz też

• sklerometr
• skleroskop
• skala twardości Vickersa
• skala twardości Brinella
• skala twardości Rockwella
• minerał
• jubilerstwo
• właściwości fizyczne i chemiczne minerałów

Bibliografia

• J. Janeczek, K. Kozłowski, J. Żaba, Zbieramy minerały i skały, Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa 1991.