Wikipedia

Skała Podolska

Skała Podolska, Skała (ukr. Скала-Подільська, Skała-Podilśka) – osiedle typu miejskiego w obwodzie tarnopolskim Ukrainy nad rzeką Zbrucz, u ujścia Zbruczyku.

Skała Podolska
Скала-Подільська
Ilustracja
Ruiny pałacu Tarłów nad Zbruczem
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 tarnopolski

Rejon

czortkowski

Powierzchnia

1,52 km²

Populacja (2017)
• liczba ludności


4293[1]

Nr kierunkowy

+380-3541

Kod pocztowy

48720

Położenie na mapie obwodu tarnopolskiego
Mapa konturowa obwodu tarnopolskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Skała Podolska”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po lewej znajduje się punkt z opisem „Skała Podolska”
Ziemia48°51′N 26°09′E/48,850000 26,150000
Multimedia w Wikimedia Commons
Położenie na mapie województwa tarnopolskiego do roku 1939
Widok ogólny przed 1936

Historia

edytuj

W 1240 roku Mongołowie splądrowali drewniany gród ruski, zwany Skałą. Długo potem na miejscu ruin ok. 1331 roku książęta litewscy Koriatowicze wznieśli murowaną warownię. Od 1394 roku Skałę wraz z całym Podolem przekazano w lenno rycerzowi polskiemu Spytkowi z Melsztyna[2].

W 1430 Skała znalazła się w granicach Królestwa Polskiego[3] i otrzymała prawa miejskie magdeburskie[2]. Częste najazdy wołoskie i tatarskie nie pozwalały wykorzystać doskonałego położenia miasta na drogach handlowych do Kamieńca. Król polski Zygmunt I Stary starał się o zmianę tej sytuacji: w 1510 roku uwolnił miasto od podatków, podwodów i innych ciężarów[3]. W 1515 przekazał w dzierżawę staroście kamienieckiemu Stanisławowi Lanckorońskiemu, a w 1518 odnowił prawa miejskie[2]. Starosta Lanckoroński doprowadził w latach 30. XVI wieku do odbudowy zamku i budowy murów miejskich[2].

W efekcie tych działań Skała powoli zyskiwała na znaczeniu i rozwijała się. W 1570 roku lustracja dóbr królewskich województwa podolskiego zanotowała w mieście stanowiącym siedzibę starostwa niegrodowego: 186 domów chrześcijańskich czynszowych, 10 żydowskich, 25 sług zamkowych, 4 popowskich, 3 szlacheckich, 2 wójtowskich, 2 sług miejskich, co wskazuje, że mieszkało tu ponad 1000 poddanych[3].

Wojny XVII wieku doprowadziły Skałę do upadku znaczenia:

  • w 1615 Tatarzy zdobyli miasto i uprowadzili całą ludność w jasyr,
  • w 1621 Turcy pustoszyli okolicę,
  • w czasie rebelii Chmielnickiego w 1648 Kozacy pod wodzą Maksyma Krzywonosa zdobyli zamek i splądrowali,
  • w 1657 stacjonowały tu oddziały siedmiogrodzkie Rakoczego, które spustoszyły całą okolicę[2][3]. Miasto zostało kompletnie zrujnowane.

Według pierwszej lustracji po zakończeniu Potopu przeprowadzonej w 1665 mieszkało tu jedynie 15 mieszczan, którzy otrzymali 12-letnią wolniznę[3].

W czasach rozbiorowych do 1914 podlegało pod jurysdykcję starostwa powiatowego w Borszczowie, w prowincji Galicja. W roku 1914 miasteczko liczyło ogółem 6000 mieszkańców (1000 Polaków, 2700 Żydów i 2500 pozostałych narodowości, przeważnie Rusinów). W XIX wieku własność namiestnika Galicji hrabiego Agenora Gołuchowskiego i siedziba jego potomków do 1939 roku. Na miejscu znajdują się obecnie ruiny zamku Lanckorońskich, który spłonął od pioruna[potrzebny przypis] oraz pałacu odrestaurowanego przez Adama Tarłę, mauzoleum i kaplica rodowa wszystko w ruinie. Zamek popadł w ruinę po kolejnych wojnach z Tatarami oraz węgierskimi armiami księcia Rakoczego. W Skale znajduje się również pałac hrabiów Gołuchowskich, który został zniszczony w 1944 r.[potrzebny przypis]. W okresie zaborów w miasteczku znajdowała się komora celna przy przejściu granicznym do Rosji. Pod okupacją niemiecką w Polsce pozbawiona praw miejskich; → gmina Skała Podolska.

Do 1939 r. wchodziła w skład województwa tarnopolskiego w Polsce. W miejscowości stacjonowała kompania graniczna KOP „Skała” i strażnica KOP „Skała”[4].

Podczas okupacji Niemcy dokonali niemal całkowitej zagłady społeczności żydowskiej liczącej ponad 1500 osób. W dniach 26–27 września 1942 roku deportowali do obozu śmierci w Bełżcu ponad 800 Żydów. W ciągu następnego miesiąca pozostałych przenieśli do getta w Borszczowie. Na miejscu zabito ponad 300 Żydów[5]. Część przeżyła ukrywając się, pod koniec 1944 roku w Skale żyło 150 Żydów. Przetrwały także zwoje Tory ukryte na terenie majątku Gołuchowskich[6].

W latach 1943–1945 miasto było schronieniem dla mieszkańców okolicznych wiosek przed atakami UPA. Niemniej jednak nacjonaliści ukraińscy na obrzeżach miasta lub drogach do niego prowadzących zamordowali 24 Polaków[7].

Do 1946 r. nastąpiło wysiedlenie mieszkających Polaków. Stary cmentarz polski oraz rzymskokatolicki kościół Wniebowzięcia NMP z 1719 r. zdewastowany (stan na 2006). Poza nimi w mieście znajduje się cerkiew Zaśnięcia Matki Boskiej i pomnik Chmielnickiego.

W 1989 liczyło 4665 mieszkańców[8].

W 2013 liczyło 4263 mieszkańców[9].

Zabytki

edytuj
  • ruiny zamku
  • ruiny pałacu Adama Tarły herbu Topór z pocz. XVIII wieku na terenie zamku
  • mauzoleum i kaplica rodowa
  • kościół pw. Wniebowzięcia NMP[10] z 1 poł. XVII wieku, przebudowany przez starostę Walentego Mierzejewskiego w latach 1719–1724, wieża z pocz. XX wieku. Na ścianach zewnętrznych tablice pamiątkowe poświęcone Adamowi Mickiewiczowi i Tadeuszowi Kościuszce
  • cerkiew św. Mikołaja w stylu neobizantyjskim, przy murze kapliczka z 1907 r.
  • Park pałacowy Gołuchowskich z bramą, dawnym szpitalem, stajnią i neorenesansową kordegardą

Pobliskie miejscowości

edytuj

Ludzie urodzeni w Skale Podolskiej

edytuj

Ludzie związani ze Skałą Podolską

edytuj

Sprawiedliwi wśród Narodów Świata (ratujący Żydów w Skale Podolskiej)

edytuj

Na polskiej liście Sprawiedliwych:

  • Franciszek i Maria Singerowie - rodzina folksdojczów, która pomogła Ricie Lubliner[13]
  • Izydor Sokołowski - niósł pomoc rodzinie Gottesfeldów[14]
  • Klementyna Uchryńska - ukrywała Friedę Gizler[15]

Na ukraińskiej liście Sprawiedliwych:

  • Ołeksandr i Marija Batorowie - ukrywali Mendla Ringela i Abrahama Brandesa[16][17]
  • Mykoła Het'man[18][19]
  • Ołena Kowałyszyn[20][21]

Miasta Partnerskie

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2017 року. Державна служба статистики України. Київ, 2017, s. 65.
  2. ↑ a b c d e Mikołaj Falkowski, „Skała Podolska” Polskie Radio, stan: 2011-01-22 13:00, w oparciu o własne notatki oraz książki: Tadeusz Polak, Zamki na Kresach, Warszawa 1997; Grzegorz Rąkowski: Przewodnik po Ukrainie Zachodniej. Cz. II: Podole. Pruszków, 2006.
  3. ↑ a b c d e Skała, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. X: Rukszenice – Sochaczew, Warszawa 1889, s. 642.
  4. ↑ Jerzy Prochwicz: Formacje Korpusu Ochrony Pogranicza w 1939 roku. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 315. ISBN 83-88973-58-4.
  5. ↑ Холокост на территории СССР: Энциклопедия, Red. I.A. Altman, Moskwa 2009, ISBN 978-5-8243-1296-6, s. 905.
  6. ↑ Robert Kuwałek: Społeczność żydowska przed 1989. Wirtualny Sztetl. [dostęp 2016-03-27]. (pol.).
  7. ↑ Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946, wyd. 2, Wrocław: Nortom, 2006, s. 51, ISBN 83-89684-61-6, ISBN 978-83-89684-61-5, OCLC 156875487.
  8. ↑ Всесоюзная перепись населения 1989 г. Численность городского населения союзных республик, их территориальных единиц, городских поселений и городских районов по полу.
  9. ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2013 року. Державна служба статистики України, 2013. [dostęp 2023-09-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-21)]. (ukr.).
  10. ↑ Aleksander Strojny, Krzysztof Bzowski, Artur Grossman: Ukraina zachodnia: tam szum Prutu, Czeremoszu... Kraków: Wyd. Bezdroża, 2005, s. 283. ISBN 83-921981-6-6.
  11. ↑ Kronika. „Kurjer Lwowski”. Nr 292, s. 4, 21 października 1893. 
  12. ↑ Kronika. Obywatelstwo honorowe. „Głos Rzeszowski”. Nr 51, s. 3, 22 grudnia 1907. 
  13. ↑ Singer Franciszek & Maria (Kłosowska). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-21]. (ang.).
  14. ↑ Sokołowski Izydor. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-21]. (ang.).
  15. ↑ Uhryńska Klementyna. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-21]. (ang.).
  16. ↑ Bator Aleksandr & Maria. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-21]. (ang.).
  17. ↑ Батор Олександр. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-09-21]. (ukr.).
  18. ↑ Getman Nikolay. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-21]. (ang.).
  19. ↑ Гетьман Микола. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-09-21]. (ukr.).
  20. ↑ Kovalishina Olena. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-09-21]. (ang.).
  21. ↑ Ковалишин Олена. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-09-21]. (ukr.).
  22. ↑ Samorządowe Centrum Kultury im. Jana Pawła II w Sędziszowie [online], scksedziszow.pl [dostęp 2023-01-16].
  23. ↑ U.M. Sędziszów, Koncert chóru „Dzwony Podola” z Kijowa – Urząd Miejski w Sędziszowie [online] [dostęp 2023-01-16] (pol.).
  24. ↑ Współpraca Skały ze Skałą Podolską [online], dziennikpolski24.pl, 4 lipca 2013 (pol.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Skała_Podolska&oldid=74804534”