Seria 159

Seria 159
	; Polski Px6-1645 w skansenie w Sochaczewie
Producent	Kołomna i inne
Lata budowy	1930–1941
Układ osi	D (+ 2 tender)
	Wymiary
Masa pustego parowozu	14,2 t (+ 3,7 t tender)
Masa służbowa	19,2 t (16–22 t); (+ 7,8 t tender)
Długość	5916 mm
Długość z tendrem	9435 mm
Szerokość	1900 mm
Wysokość	2870 mm
Rozstaw osi skrajnych	2250 mm
Średnica kół napędnych	600 mm
Średnica kół tocznych	brak
	Napęd
Trakcja	parowa
Ciśnienie w kotle	12–13 at
Powierzchnia ogrzewalna kotła	29,63–30,13 m²
Powierzchnia przegrzewacza	8,072 m²
Powierzchnia rusztu	0,66–0,76 m²
Średnica cylindra	286–295 mm
Skok tłoka	300–390 mm
Pojemność skrzyni węglowej	0,25 t + 1 t w tendrze (lub 0,3 + 1,15 t)
Pojemność skrzyni wodnej	0,35 m³ + 3,3 m³ (lub 0,82 + 3,3 m³)
	Parametry eksploatacyjne
Moc znamionowa	160–195 KM
Maksymalna siła pociągowa	2900–5287 kG
Prędkość konstrukcyjna	20–25 km/h
Nacisk osi na szyny	4 T
	Parametry użytkowe
Rozstaw szyn	750 mm
Minimalny promień łuku	30 m
	Multimedia w Wikimedia Commons

Seria 159 – radziecki typ parowozu przeznaczonego do pracy na liniach wąskotorowych, budowany w kilku fabrykach w latach 1930–1941, w kilku różniących się parametrami odmianach. W Polsce zaliczany był do serii Px5 lub Px6^[c].

Historia

Parowóz serii 159 został opracowany w fabryce w Kołomnie, jako nowy standardowy typ parowozu dla potrzeb radzieckich kolei wąskotorowych, które w 1928 przyjęły typową szerokość toru 750 mm. Konstrukcja wywodziła się z pochodzącego sprzed I wojny światowej parowozu serii 86, także konstrukcji zakładów w Kołomnie. Nowy parowóz przejął cechy poprzedniego, jak możliwość pracy na dowolnym paliwie i konstrukcję półtendrzakową (oprócz tendra, parowóz posiadał niewielkie skrzynie na wodę i węgiel po bokach kotła). Część elementów była unifikowana między oboma seriami, zbliżony był też dwuosiowy tender. Główną różnicą było wprowadzenie czterech zamiast trzech osi napędnych i przegrzewacza pary^[3].

Pierwsza partia była zbudowana w 1930. Na próbach dostrzeżono wady, jak za mała powierzchnia rusztu i słaby ciąg w palenisku, przekładający się na małą wydajność kotła, który przy dużym obciążeniu nie nadążał z produkcją pary w stosunku do zużycia. Wad tych nie zdołano całkowicie usunąć, lecz mimo to parowóz został skierowany do masowej produkcji z uwagi na zapotrzebowanie na lokomotywy^[3]. Do 1933 zbudowano ich w Kołomnie co najmniej 207^[3]. Ponadto, produkcję uruchomiono w fabrykach: Podolskiej (665 sztuk), Newskiej (27 sztuk) i Nowoczerkaskiej (92 sztuki)^[2]. Parowozy budowane w innych zakładach miały dla obniżenia masy spawaną konstrukcję kotła (opracowano ją w 1932 w Kołomnie, po raz pierwszy w lokomotywie wąskotorowej)^[3]. Ogółem w latach 1930–1941 wyprodukowano co najmniej 991 lokomotyw serii 159, przez co stały się podstawowymi parowozami na radzieckich kolejach przemysłowych^[3].

Jego następcą był udany parowóz P24 Zakładów Kołomienskich, produkowany po II wojnie światowej m.in. w Polsce (jako typ Kp4) i będący najliczniejszym typem parowozu wąskotorowego na świecie^[4].

Eksploatacja

Podczas II wojny światowej liczne lokomotywy tego typu zostały zdobyte przez Niemców, z czego 13 lokomotyw wykorzystywali oni na ziemiach polskich (w Generalnym Gubernatorstwie). Dziewięć z nich po wojnie zostało przejętych i wyremontowanych przez Polskie Koleje Państwowe. Podczas okupacji i krótko po wojnie nosiły oryginalne oznaczenia radzieckie, następnie w 1946 roku oznaczono je na PKP jako seria Px1^[1]. W 1950 roku oznaczono je jako seria Px2 lub Px3 (lokomotywy zmodyfikowane, o większej mocy), a od 1961 roku jako seria Px5^[c] lub Px6 (lokomotywy o większej mocy)^[1]. Parowóz Px5-1614 (oznaczony jako Px4-1614)^[c] jest obecnie zachowany w skansenie w Tarnowskich Górach, a Px6-1645 w skansenie w Sochaczewie.

Parowozy używane w Polsce^[1]
Producent Nr fabr/rok	oznaczenia: ZSRR	PKP 1946-1950	1951-1961	od 1961	los
Nikołajewsk 359/1936	159-333	–	Px2-1611	Px5-1611	skasowany 20. 12. 1969
Podolsk 409/1934	159-334	Px1-1581	Px2-1612	Px5-1612	skasowany 5. 2. 1968
Podolsk 416/1931	159-334	Px1-1582	Px2-1613	Px5-1613	skasowany 3. 10. 1966
Podolsk 426/1930^[d]	159-426	Px1-1583	Px2-1614	Px5-1614	12. 10. 1972 → eksponat
Podolsk?/1930	159-329	–	Px3-1641	–	skasowany 5. 9. 1953
Podolsk 547k/1936	159-622	–	Px3-1642	–	1955 → KWK Kazimierz-Juliusz
Podolsk 3p/1936	159-363	–	Px3-1643	Px5-1643	skasowany 28. 7. 1972
Podolsk 88/1934	159-43	–	Px3-1644	Px5-1644	skasowany 29. 8. 1967
Podolsk 328/1937	159-503	–	Px3-1645	Px5-1645	1972 → eksponat

Galeria

Parowóz serii 159 zdobyty przez Niemców podczas II wojny św.
Px5-1614 (jako Px4-1614) w skansenie w Tarnowskich Górach
Parowóz serii 159 w Ułan Bator

Uwagi

↑ Parowozy służące na PKP miały faktycznie koła o średnicy od 568 do 590 mm. B. Pokropiński Historia..., s. 22.
↑ Powierzchnia przegrzewacza 8,072 m² wg B. Pokropiński Historia..., s. 23; wg Паровоз 159 – 8,35 m²; według B. Pokropiński, op.cit. – 8,49 m².
↑ ^a ^b ^c Px5 według B. Pokropińskiego (Muzealne... s.24, Historia... s.23), który podaje numer zachowanej lokomotywy jako Px5-1614. Jednakże w skansenie w Górach Tarnowskich i w serwisie Tomisław Czarnecki, Wciąż pod parą... jest ona oznaczona jako Px4-1614. Oznaczenie Px5-1611 jest potwierdzone na fotografii w B. Pokropiński Historia... s.23. Ponadto, oznaczenie Px4 powinno być stosowane dla lokomotyw mniejszej mocy – do 120 KM (www.koleje.wask.pl).
↑ Numer fabryczny 426 wg B. Pokropiński Historia..., s. 22–23. Według Tomisław Czarnecki, Wciąż pod parą..., numer fabryczny lokomotywy i pierwotny numer kotła to 401, a kocioł obecny – 426.

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l B. Pokropiński Historia..., s. 22–23.
↑ ^a ^b B. Pokropiński, Muzealne..., s. 24–25, 87.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Dmitrij Sutjagin, Паровоз 159.
↑ Dmitrij Sutjagin, Паровозы проекта П24 w serwisie Dietskie żelieznyje dorogi.

Bibliografia

Bogdan Pokropiński, Historia parowozu Px6, „Świat Kolei” nr 5/1999, s. 22–23
BogdanB. Pokropiński BogdanB., Muzealne parowozy wąskotorowe w Polsce (dla toru szerokości 750 mm), Żnin: Muzeum Ziemi Pałuckiej, 2007, s. 24–25, ISBN 83-88795-08-2, OCLC 751189260 .
(ros.) Dmitrij Sutjagin (Дмитрий Сутягин) Паровоз 159 w serwisie Детские железные дороги (Dietskije żeleznyje dorogi)

Linki zewnętrzne

[2] Parowozy służące na PKP miały faktycznie koła o średnicy od 568 do 590 mm. B. Pokropiński Historia..., s. 22.

[3] Powierzchnia przegrzewacza 8,072 m² wg B. Pokropiński Historia..., s. 23; wg Паровоз 159 – 8,35 m²; według B. Pokropiński, op.cit. – 8,49 m².

[ozn-5] Px5 według B. Pokropińskiego (Muzealne... s.24, Historia... s.23), który podaje numer zachowanej lokomotywy jako Px5-1614. Jednakże w skansenie w Górach Tarnowskich i w serwisie Tomisław Czarnecki, Wciąż pod parą... jest ona oznaczona jako Px4-1614. Oznaczenie Px5-1611 jest potwierdzone na fotografii w B. Pokropiński Historia... s.23. Ponadto, oznaczenie Px4 powinno być stosowane dla lokomotyw mniejszej mocy – do 120 KM (www.koleje.wask.pl).

[8] Numer fabryczny 426 wg B. Pokropiński Historia..., s. 22–23. Według Tomisław Czarnecki, Wciąż pod parą..., numer fabryczny lokomotywy i pierwotny numer kotła to 401, a kocioł obecny – 426.

[sk-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l B. Pokropiński Historia..., s. 22–23.

[pokr-4] B. Pokropiński, Muzealne..., s. 24–25, 87.

[sut-6] Dmitrij Sutjagin, Паровоз 159.

[7] Dmitrij Sutjagin, Паровозы проекта П24 w serwisie Dietskie żelieznyje dorogi.

[c]

[1]

[a]

[b]

[2]

[3]

[4]

[d]