Scripulum
Scripulum albo scrupulum (od łac. scrūpŭlŭs – ostry kamyk) – skrupuł, najmniejsza rzymska jednostka miary masy, odpowiadająca 1,137 grama, równa 1/24 uncji, czyli 1/288 funta rzymskiego (libra)[1]; ogólnie odpowiednik grama.
Przypuszczalnie jednostka wagi używana początkowo dla emisji złotych i srebrnych monet etruskich i środkowoitalskich w IV-III wieku p.n.e.[2] Wspomniana przez Cycerona w listach do Attyka (4, 17,6). Także wagę późniejszych rzymskich monet republikańskich określano w skrupułach: srebrny sesterc = 1 skrupuł, kwinar = 2, wiktoriat = 3 i denar = 4 skrupuły (4,55 g)[3].
W XIX-wiecznej Polsce skrupuł znany był jako wprowadzona ustawowo od 1818 r., handlowa jednostka wagi równa 1,056 grama i odpowiadająca 24 granom (po 44 mg)[4]. Współcześnie zachował się w angloamerykańskich jednostkach handlowych (tzw. avoirdupois) i aptekarskich jako scruple równy odpowiednio 0,59 grama i 20 granom.
W starożytnym Rzymie nazwą tą poza tym określano najmniejszą jednostkę powierzchni, czasu, a także podziałkę stopnia geograficznego. Scripulum jako miara powierzchni odpowiadało 1/288 rzymskiego morga (iugerum) i zwane też decempeda quadrata, liczyło 100 stóp (pes) kwadratowych (w swym traktacie o rolnictwie wymienia je np. Warron[5]). Z kolei jako jednostka czasu stanowiło 1/24 godziny[6], a jako część stopnia odpowiadało minucie[7].
Przypisy
edytuj- ↑ Słownik łacińsko-polski (opr. K. Kumaniecki), Warszawa: PWN, 1975, s. 449. Por. w tabeli Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa: PWN, 1979, t. I, s. 344.
- ↑ Z czym zapewne związane były oznaczenia wartości etruskich monet srebrnych ze znakami amfory, XX, X i Λ (=5) (Lexikon der alten Welt, Zürich-Stuttgart: Artemis, 1965, kol. 2744).
- ↑ Pierwowzorem były tu pierwsze monety złote z końca III w. p.n.e., o wartości 20, 40 i 60 sesterców z oznaczeniami XX, XXXX i LX, a odpowiadające wagowo 1, 2 i 3 skrupułom (Jean Babelon: La numismatique antique. Paris: PUF, 1970, s. 89).
- ↑ Według tabeli niektórych dawnych jednostek miar stosowanych na terenie Polski (Główny Urząd Miar, Zespół Informacji i Informatyki, Warszawa 2003).
- ↑ De re rustica 1, 10,2.
- ↑ Np. w listach Frontona 31,14.
- ↑ Por. Pliniusz, Naturalis historia 2, 48.
Bibliografia
edytuj- Słownik łacińsko-polski (red. M. Plezia). Warszawa: PWN, 1979, t. V, s. 69-70
- Aristide e Maria Calderini: Dizionario di antichità greche e romane. Milano: U. Mursia, 1960, s. 633
- Helmut Kahnt: Das groẞe Münzlexikon von A bis Z. Regenstauf: H. Gietl/Battenberg, 2005, s. 434
Linki zewnętrzne
edytuj- Brill's New Pauly [1] (ang.)
- Reppa – Das grosse Münz-Lexikon [2] (niem.)
- Słowar’ numizmata [3] (ros.)