Sasanka słowacka

Sasanka słowacka
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	sasanka
Gatunek	sasanka Hallera
Podgatunek	sasanka słowacka
	Nazwa systematyczna
	Pulsatilla halleri subsp. slavica (G.Reuss) Zämelis; Acta Horti Bot. Univ. Latv. 1: 104 (1926)
Synonimy
	Anemone halleri var. bohemica Pritz.; Anemone halleri subsp. slavica (G.Reuss) Soó; Anemone patens var. slavica (G.Reuss) Hegi; Anemone slavica G.Reuss; Anemone wahlenbergii Szontágh; Pulsatilla slavica (G.Reuss) G.Reuss;
	Anemone halleri var. bohemica Pritz.; Anemone halleri subsp. slavica (G.Reuss) Soó; Anemone patens var. slavica (G.Reuss) Hegi; Anemone slavica G.Reuss; Anemone wahlenbergii Szontágh; Pulsatilla slavica (G.Reuss) G.Reuss;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; brak danych
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sasanka słowacka (Pulsatilla halleri subsp. slavica) – w zależności od ujęcia systematycznego podgatunek lub gatunek rośliny z rodziny rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae). We florze Polski takson ten opisywany jest jako gatunek sasanka słowacka Pulsatilla slavica (G.Reuss) G.Reuss^[5], według Plants of the World Online jest to podgatunek sasanki Hallera^[3].

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje naturalnie na Słowacji; w Tatrach Zachodnich, na Choczu, w Niżnych Tatrach, w Wielkiej Fatrze i Małej Fatrze. W Polsce podawana była z dwu stanowisk – Wielkie Koryciska i Małe Koryciska w Dolinie Chochołowskiej, także znajdujące się w Tatrach Zachodnich^[6]. Odnaleziono ją jednak tylko w Wielkich Koryciskach^[7]. Jest sporadycznie uprawiana w alpinariach. Roślina bardzo rzadka, chroniona.

Morfologia

Łodyga: Dorasta od 15 do 30 cm wysokości. Jest biało owłosiona. Pod ziemią roślina ma cienkie kłącze^[8].
Liście: Odziomkowe pojawiają się po kwitnieniu. Są pojedynczo pierzastosieczne, składają się z 3 odcinków głęboko 3-klapowych, a każda z tych klap jest 2–3-wrębna. Środkowy odcinek jest większy od dwu pozostałych. Ogonek liściowy o długości 1–1,5 cm. Liście łodygowe wyrastają w okółku, są siedzące, pocięte na równowąskie łatki. Wszystkie liście są biało owłosione^[9].
Kwiaty: Fioletowe lub liliowe, osadzone na szczycie łodygi, pokryte szarawym filcem. Okwiat niezróżnicowany na kielich i koronę. Kwiaty są wyprostowane i rozwarte, a listki okwiatu o długości 3,5–4,5 cm nie mają odgiętych końców, jak u innych gatunków sasanek. Pręciki żółte, dwukrotnie krótsze od listków okwiatu^[9]^[8].
Owoce: Owoc zbiorowy złożony z niełupek o długości 4–6 mm. Wraz z silnie wydłużoną, pierzastą szyjką słupka niełupki mają długość do 4,5 cm. Zrośnięte z szyjką słupka. Owocostan wygląda jak puszysta kulka^[8].

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Po raz pierwszy zakwita w 3. roku życia. Zapylana jest przez owady. Okres kwitnienia rozpoczyna się w kwietniu i trwa do maja. Kwiaty pojawiają się przed rozwojem liści. Nasiona dojrzewają przez ok. 40 dni, kiełkują po 20 dniach (w warunkach laboratoryjnych w 50–72%)^[7]. Są rozsiewane przez wiatr (anemochoria)^[8]. Siedlisko: Rośnie na suchych półkach skalnych porośniętych trawami i w prześwietlonych lasach sosnowych w reglu dolnym (1000–1170 m). Głównie na podłożu wapiennym (roślina wapieniolubna). Gatunek charakterystyczny dla Ass. Carici sempervirentis-Festucetum^[10]. Roślina trująca, zawiera alkaloidy – anemoninę i protoanemoninę. Liczba chromosomów 2n = 32^[7].

Zagrożenia i ochrona

Roślina objęta jest w Polsce ścisłą ochroną gatunkową. Objęta jest również konwencją berneńską i dyrektywą siedliskową^[8]. Jedyne jej stanowisko w Polsce znajduje się na obszarze ochrony ścisłej w Tatrzańskim Parku Narodowym. Populacja w Wielkich Koryciskach liczyła w latach 2001–2008 około 80–160 osobników^[7].

Informacje o stopniu zagrożenia na podstawie:

Polskiej czerwonej księgi roślin (2001) – gatunek narażony na wymarcie (kategoria zagrożenia VU); 2014: EN (zagrożony)^[11].
Czerwonej listy roślin i grzybów Polski (2006) – gatunek krytycznie zagrożony (kategoria zagrożenia E); 2016: EN (zagrożony)^[12].
Według Światowej Unii Ochrony Przyrody gatunek zagrożony (kategoria zagrożenia VU)^[8].

Zobacz też: Rośliny tatrzańskie.

Rozmnożone z nasion populacje sasanki słowackiej znajdują się w uprawie w Ogrodzie Botanicznym w Warszawie, Ogrodzie Botanicznym w Poznaniu, w Górskim Ogrodzie Botanicznym Instytutu Ochrony Przyrody PAN w Zakopanem, a ponadto nasiona przechowywane są w banku nasion w Warszawie-Powsinie^[7].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Pulsatilla halleri subsp. slavica (G.Reuss) Zämelis. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-01-04].
↑ Pulsatilla halleri'' subsp. ''slavica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 53, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e MirekM. Zbigniew MirekM., HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., Czerwona księga Karpat Polskich, Kraków: Instytut Botanik PAN, 2008, s. 96–98, ISBN 978-83-89648-71-6 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., Rośliny chronione, Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006, ISBN 978-83-7073-444-2 .
↑ ^a ^b Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.
↑ WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, ISBN 83-01-14439-4 .
↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).

[powo-3] Pulsatilla halleri subsp. slavica (G.Reuss) Zämelis. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-01-04].

[iucn-4] Pulsatilla halleri'' subsp. ''slavica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[checklist-5] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 53, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[6] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.

[Karpaty-7] MirekM. Zbigniew MirekM., HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., Czerwona księga Karpat Polskich, Kraków: Instytut Botanik PAN, 2008, s. 96–98, ISBN 978-83-89648-71-6 .

[A-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f HalinaH. Piękoś-Mirkowa HalinaH., ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ., Rośliny chronione, Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006, ISBN 978-83-7073-444-2 .

[szafer-9] Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

[10] WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006, ISBN 83-01-14439-4 .

[11] Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.

[12] Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.

[5]

[3]

[1]

[2]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]