Samuel Herzig (ur. 24 grudnia 1878 w Sanoku, zm. 1942 w Zahutyniu) – polski Żyd, doktor wszechnauk nauk medycznych, lekarz chirurg i internista, radny miasta Sanoka, działacz społeczny, major lekarz Wojska Polskiego.

Samuel Herzig
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

24 grudnia 1878
Sanok

Data i miejsce śmierci

1942
Zahutyń

Przyczyna śmierci

samobójstwo

Zawód, zajęcie

lekarz

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

doktor

Małżeństwo

Otylia

Samuel Herzig
major lekarz major lekarz
Data i miejsce urodzenia

24 grudnia 1878
Sanok

Data śmierci

październik 1942

Przebieg służby
Siły zbrojne

c. k. armia,
c. k. Obrona Krajowa,
Wojsko Polskie

Jednostki

89 Pułk Piechoty c. k. armii,
18 Pułk Piechoty Obrony Krajowej,
5 Batalion Sanitarny

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa

Odznaczenia
Krzyż Pamiątkowy Mobilizacji 1912–1913

Życiorys

edytuj
 
Lekarze w Sanoku 1919-1939. W górnym rzędzie od lewej: Salomon Ramer (2), Kazimierz Niedzielski (3), Samuel Herzig (4), Stanisław Domański (5). U dołu od lewej Antoni Dorosz (2)

Urodził się 24 grudnia 1878 w Sanoku[1][a][2][3][4]. Był synem Izraela Dawida Herziga (zarządca dóbr w Łukowem)[2][3][5] i Racheli[1]. W 1898 zdał egzamin dojrzałości w C. K. Gimnazjum Męskim w Sanoku (w jego klasie był m.in. Bronisław Filipczak)[b][6][7]. Podczas edukacji szkolnej zamieszkiwał z matką przy ulicy Sobieskiego[5]. W czasach gimnazjalnych należał do Organizacji „Promień” (założył ją Kazimierz Świtalski, aktywnie działali w niej także Ludwik Jus, bracia Stefan i Włodzimierz Mozołowscy)[8]. Po maturze miał podjąć studia chemii[6]. Uchwałami Rady Miejskiej w Sanoku z około 1898/1899 oraz ponownie z 1905 został uznany przynależnym do gminy Sanok[4]. 25 stycznia 1905 uzyskał dyplom doktora wszechnauk na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Franciszkańskiego we Lwowie[9][10][11][12][13]. Pracował jako asystent i sekundariusz w szpitalu w Wiedniu[14]. Jako lekarz chirurg powrócił do Sanoka, gdzie osiadł w 1908[15] i podjął pracę w zawodzie[16][17][18][19][20]. W 1911 jako lekarz urzędował przy ulicy 3 Maja[21]. Był członkiem oddziału Towarzystwa Lekarzy Galicyjskich w Sanoku[22].

W c. i k. armii był rezerwowym zastępcą lekarza asystenta (1906/1907)[23][24]. W marcu 1909 został mianowany lekarzem asystentem w rezerwie przydzielonym do 89 pułku piechoty w garnizonie Jarosław[25]. W dalszym czasie w c. k. Obronie Krajowej został mianowany lekarzem asystentem w grupie nieaktywnych z dniem 1 marca 1909[26], następnie wyższym lekarzem w grupie nieaktywnych z dniem 12 grudnia 1910[27], a później lekarzem pułkowym rezerwy z dniem 1 listopada 1912[28]. W tym czasie (1910/1914) był przydzielony do 18 pułku piechoty k.k. Obrony Krajowej (stacjonującego w Przemyślu z III batalionem w Sanoku)[29][30][31]. Pozostawał lekarzem pułkowym 18 pułku podczas I wojny światowej[32][33]. Podczas wojny dostał się do niewoli rosyjskiej, został internowany i zesłany na Kaukaz, gdzie był lekarzem dla tamtejszej ludności. W 1918 powrócił do Polski. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 został przyjęty do Wojska Polskiego. Został awansowany do stopnia majora pospolitego ruszenia w korpusie oficerów sanitarnych lekarzy ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919[34][35]. W 1923, 1924 w stopniu był przydzielony jako oficer rezerwowy do 5 batalionu sanitarnego w Krakowie[36][37]. W 1934, jako major lekarz pospolitego ruszenia w korpusie oficerów sanitarnych[38]. Był wówczas w Kadrze Zapasowej 5 Szpitala Okręgowego w Krakowie i pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Sanok[39].

W 1922, będąc przypisanym do Chrzanowa wstąpił do Związku Lekarzy Małopolski i Śląska[40]. W okresie II Rzeczypospolitej wznowił pracę zawodową w Sanoku i prowadził w całym okresie międzywojennym[12][13]. Specjalizował się w chorobach wewnętrznych[12][13]. Prowadził praktykę prywatną[41], był zatrudniony w Szpitalu Powiatowym w Sanoku[42], działał także jako lekarz Ubezpieczalni Społecznej w Krośnie, był lekarzem Kasy Chorych dla robotników sanockiej Fabryce Wagonów. Ponadto dobroczynnie udzielał pomocy lekarskiej dla dzieci ochronki[43] żydowskiej oraz ochronki chrześcijańskiej św. Józefa. Pełnił funkcję wiceprezesa koła Związku Lekarzy Kas Chorych[44]. Był członkiem Towarzystwa Lekarskiego Krakowskiego[45], był członkiem Towarzystwa Lekarzy Polskich we Lwowie[46] oraz do 1939 Lwowskiej Izby Lekarskiej[47][48]. W 1933 został wybrany członkiem zarządu sanockiego oddziału Polskiego Czerwonego Krzyża[49], sprawował stanowisko prezesa tegoż, działającego w budynku przy ul. Ignacego Daszyńskiego 17[50].

Prócz działalności zawodowej angażował się aktywnie w życie polityczne, społeczne i wyznaniowe[51] i charytatywne. Był działaczem Polskiej Partii Socjalistycznej. Pracował w Izraelickiej Gminie Wyznaniowej w Sanoku. Był prezesem Stowarzyszenia Pomocy Dobroczynnej „Gemilas Chesed[52][53]. Był prezesem Stowarzyszenia Rzemieślników (wzgl. Rękodzielników Żydowskich) „Jad Charuzim” w Sanoku[44] (organizacji prowadzącej działalność kulturalną oraz organizującą wsparcie dla ubogich)[54]. Z inicjatywy tego stowarzyszenia została wybudowana w Sanoku w 1897 Synagoga Jad Charuzim. Był członkiem sanockiego koła Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (wraz z nim do PTT należał inny żydowski lekarz z Sanoka, Salomon Ramer)[55].

Był radnym miasta Sanoka, zasiadał w klubie żydowskim. Był wybierany w wyborach: w 1928[44][56], w 1934[57][58] z listy BBWR[59], w 1939[60].

Sprawował stanowisko przewodniczącego rady Izraelickiej Gminy Wyznaniowej w Sanoku[44].

Jego żoną została Otylia z domu Afenda[1] (sądowy tłumacz przysięgły języka francuskiego[61][62][63], właścicielka domu mody w Sanoku), z którą miał syna. Do 1939 zamieszkiwał w Sanoku pod adresem ulicy Zgody[64] 210[65], a po jej przemianowaniu w 1936 pod adresem ulicy Feliksa Gieli 3[66][67][68][69] (obecnie jest to teren przy pobliskiej ulicy Ignacego Daszyńskiego, gdzie mieściła się siedziba Ligi Obrony Kraju).

Tuż po wybuchu II wojny światowej podczas kampanii wrześniowej 1939 i zbliżaniu się frontu do Sanoka, wyjechał z żoną i synem do Lwowa, zaś po jego kapitulacji powrócił przez Lesko do Sanoka pod koniec 1941. W okresie okupacji niemieckiej nadal prowadził praktykę lekarską. Trafił do sanockiego getta. Po jego likwidacji w 1942 podjęto decyzję o przewiezieniu Herzigów do pobliskiego niemieckiego obozu Zwangsarbeitslager Zaslaw. Podczas transportu furmanką w miejscowości Zahutyń Samuel i Otylia Herzigowie popełnili samobójstwo[70][71] poprzez zażycie trucizny[72] 10 września 1942[73]. Według innej wersji oboje zostali zgładzeni w egzekucji, na którą jechali w wyżej opisanym transporcie[74]. Instytut Jad Waszem, na podstawie relacji brata Samuela Herziga – Józefa, podał, iż Samuel Herzig został zamordowany w ramach Holocaustu[1].

Sanocki poeta Roman Bańkowski upamiętnił Samuela Herziga w wierszu pt. „Sanockim Żydom” oraz zadedykował jemu wiersz pt. „Rzeczy zakryte”, opublikowany w tomiku poezji pt. Byli wśród nas – inni z 2000[75].

Odznaczenia

edytuj
  1. Historyk Edward Zając podał datę urodzenia 1885, co wydaje się omyłką w kontekście lat ukończenia gimnazjum i studiów przez Samuela Herziga. Datę urodzenia 24 grudnia 1878 potwierdził także Instytut Jad Waszem.
  2. Edward Zając podał, iż Samuel Herzig miał ukończyć studia we wszechnicy Wiedeńskiej w 1908 – zob. Edward Zając. Dr Samuel Herzig – lekarz-społecznik (1885–1943). „Rocznik Sanocki”. VI, s. 291, 1988. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. 

Przypisy

edytuj
  1. a b c d Victims/individuals. Samuel Herzig. yvng.yadvashem.org. [dostęp 2021-04-08]. (ang.).
  2. a b CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1891/1892 (zespół 7, sygn. 13). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 136.
  3. a b CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1894/1895 (zespół 7, sygn. 18). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 194.
  4. a b Księga przynależnych do gminy Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. s. 174, 175 (poz. 28, 4).
  5. a b CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1896/1897 (zespół 7, sygn. 22). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 402.
  6. a b XVII. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1898. Sanok: Fundusz Naukowy, 1898, s. 29.
  7. Absolwenci. 1losanok.pl. [dostęp 2014-10-24].
  8. Edward Zając: Szkice z dziejów Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1998, s. 17, 23, 63. ISBN 83-909787-0-9.
  9. Kronika. Promocya. „Gazeta Sanocka”, s. 4, nr 59 z 12 lutego 1905. 
  10. Adam Bednarski: Rzut oka na pierwsze ćwierćwiecze istnienia Wydziału Lekarskiego Lwowskiego. 1920, s. 13.
  11. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: Prezydyum C.K. Namiestnictwa, 1911, s. 912.
  12. a b c Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: 1925, s. 229.
  13. a b c Urzędowy spis: lekarzy, lekarzy-dentystów, farmaceutów, felczerów, pielęgniarek, położnych, uprawnionych i samodzielnych techników dentystycznych oraz wykazy: aptek, szpitali, ubezpieczalni społ., ośrodków zdrowia, przychodni samodzielnych, oraz centrali i filii Państwowej Szkoły Higieny. Warszawa: 1939, s. 79.
  14. Borys Łapiszczak: Okupacja niemiecka Sanoka 1939–1944. Sanok na dawnej pocztówce i fotografii. Galicja i Lodomeria, Kresy Wschodnie, I wojna światowa. Cz. XV. Sanok: Poligrafia, 2012, s. 89. ISBN 83-918650-9-6.
  15. Ogłoszenie. „Gazeta Sanocka”. Nr 215, s. 4, 1 marca 1908. 
  16. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1910. Lwów: 1910, s. 836.
  17. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: 1911, s. 912.
  18. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1912. Lwów: 1912, s. 902.
  19. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1913. Lwów: 1913, s. 935.
  20. Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1914. Lwów: 1914, s. 947.
  21. Skorowidz powiatu sanockiego wydany na podstawie dat zebranych w roku 1911. Sanok: 1911, s. 43.
  22. Wiadomości bieżące. Z Towarzystwa Lekarzy Galicyjskich. „Przegląd Lekarski”, s. 479, nr 29 z 20 lipca 1912. 
  23. Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegsmarine 1907. Wiedeń: 1906, s. 1161.
  24. Schematismus für das k. u. k. Heer und für die k. u. k. Kriegsmarine 1908. Wiedeń: 1907, s. 1172.
  25. Kronika. Z c. i k. armii. „Gazeta Lwowska”. Nr 57, s. 3, 12 marca 1909. 
  26. Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1910. Wiedeń: 1910, s. 473.
  27. Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1911. Wiedeń: 1911, s. 478.
  28. Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1914. Wiedeń: 1914, s. 418.
  29. Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1910. Wiedeń: 1910, s. 320.
  30. Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1911. Wiedeń: 1911, s. 326.
  31. a b Schematismus der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1914. Wiedeń: 1914, s. 259.
  32. Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1916. Wiedeń: 1916, s. 198.
  33. Ranglisten der K. K. Landwehr und der K. K. Gendarmerie 1918. Wiedeń: 1918, s. 286.
  34. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1152.
  35. Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1097.
  36. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 1215.
  37. Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 1045.
  38. Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 302.
  39. Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 768.
  40. Sprawy zawodowe. Związek Lekarzy Małopolski i Śląska. „Polska Gazeta Lekarska”, s. 780, nr 40 z 1 października 1922. 
  41. Wojciech Sołtys, Zaludnienie, stosunki narodowościowe, wyznaniowe i zdrowotne, Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 554.
  42. Alojzy Zielecki, Opieka społeczna i zdrowotna. W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 469.
  43. Edward Zając, Organizacje o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i sportowym / Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 603.
  44. a b c d Żydostwo m. Sanoka prosi o sprawiedliwe rozpatrzenie sprawy. „Nowy Dziennik”, s. 9, nr 206 z 29 lipca 1933. 
  45. Sprawozdanie Rady Zawiadowczej Towarzystwa Lekarzy Polskich b. Galicji za rok 1933 [online], s. 3.
  46. Sprawozdanie Rady Zawiadowczej Towarzystwa Lekarzy Polskich we Lwowie za rok 1937. Spis członków. „Polska Gazeta Lekarska”, s. 1075, nr 51 z 18 grudnia 1938. 
  47. Lista członków Lwowskiej Izby Lekarskiej według stanu z lipca 1931. „Dziennik Urzędowy Izb Lekarskich”, s. 332, nr 9 z 1 września 1931. 
  48. Lista członków Lwowskiej Izby Lekarskiej uprawnionych do głosowania do Rady Izby w dniu 17 grudnia 1939 r.. „Dziennik Urzędowy Izb Lekarskich”, s. 19, nr 8 z 1939. 
  49. Starostwo powiatowe w Sanoku. Stowarzyszenia i związki 1930-1939 (zespół 23, sygn. 17, nr mikr. 160760). Archiwum Państwowe w Przemyślu, s. 356.
  50. Roman Daszyk. 90 lat Polskiego Czerwonego Krzyża. „Rocznik Sanocki 2011”, s. 211, 2011. Towarzystwo Przyjaciół Sanoka i Ziemi Sanockiej. ISSN 0557-2096. 
  51. Alojzy Zielecki, Opieka społeczna i zdrowotna. W epoce autonomii galicyjskiej, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995. s. 468.
  52. Andrzej Potocki: Żydzi w Podkarpackiem. Rzeszów: Libra, 2004, s. 173. ISBN 83-89183-05-6.
  53. Gemilut Chesed. sztetl.org.pl. [dostęp 2014-10-24].
  54. Edward Zając, Organizacje o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i sportowym / Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 604.
  55. Edward Zając, Organizacje o charakterze gospodarczym, społecznym, kulturalnym i sportowym. Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 607.
  56. Marek Drwięga. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka w latach 1918–1939. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 40, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  57. Marek Drwięga. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka w latach 1918–1939. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 43, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  58. Edward Zając: Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 2002, s. 84, 87. ISBN 83-909787-8-4.
  59. Wojciech Sołtys, Miasto i jego władze, Pomiędzy wojnami światowymi 1918–1939, w: Sanok. Dzieje miasta. Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 517.
  60. Marek Drwięga. Nr 8: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1867–1990. Samorząd miejski Sanoka w latach 1918–1939. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”, s. 46, Sanok: 2008. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  61. Ogólna list tłumaczów przysięgłych, ustanowionych na mocy rozporządzenia ministra sprawiedliwości z dnia 24 grudnia 1928 r. o tłumaczach przysięgłych (Dz. U. R. P. Nr. 104, Poz. 943) według stanu z dnia 15 stycznia 1935 r.. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości”, s. 43, nr 2 z 15 stycznia 1935. Ministerstwo Sprawiedliwości. 
  62. Ogólna lista tłumaczów przysięgłych, ustanowionych na mocy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 grudnia 1928 r. o tłumaczów przysięgłych (Dz. U. R. P. Nr. 104, poz. 943) według stanu z dnia 15 stycznia 1936 r.. „Dziennik Urzędowy Ministerstwa Sprawiedliwości”. Nr 1, s. 14, 15 stycznia 1936. 
  63. Kalendarz Sądowy na Rok 1939. Warszawa: 1939, s. 125.
  64. Księga Adresowa Polski (wraz z W. M. Gdańskiem) dla handlu, przemysłu, rzemiosł i rolnictwa, 1930. Warszawa: Towarzystwo Reklamy Międzynarodowej, 1930, s. 783.
  65. Spis abonentów Państwowych i Koncesjonowanych Sieci Telefonicznych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) 1931/32 r.. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Poczt i Telegrafów, 1931, s. 490.
  66. Spis Abonentów sieci telefonicznych Państwowych i Koncesjonowanych w Polsce (z wyjątkiem m. st. Warszawy) na 1938 r.. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo „Polska Poczta, Telegraf i Telefon”, 1938, s. 622.
  67. Książka telefoniczna. 1939. s. 706. [dostęp 2015-05-26].
  68. Herzig Samuel physician Sanok, Gieli street 3. dcjr.org. [dostęp 2014-10-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (25 października 2014)]. (ang.).
  69. Maria Łapiszczak, Borys Łapiszczak: Sanok i dawne województwo rzeszowskie na dawnej pocztówce i fotografii. Cz. VI. Sanok: Poligrafia, 2003, s. 109. ISBN 83-915388-3-4.
  70. Edward Zając. Dzieje Żydów Sanoka i powiatu sanockiego w latach 1939–1943. „Materiały Muzeum Budownictwa Ludowego w Sanoku”. 32, s. 128, 1994. 
  71. Magdalena Grzebałkowska: Beksińscy. Portret podwójny. Kraków: Wydawnictwo „Znak”, 2014, s. 24. ISBN 978-83-240-2874-0.
  72. Edward Zając. Dr Samuel Herzig – lekarz-społecznik (1885–1943). „Rocznik Sanocki”. VI, s. 292, 1988. Towarzystwo Rozwoju i Upiększania Miasta Sanoka. 
  73. Edward Zając. Otylia Wiktoria Afendówna (1893-1942). „Tygodnik Sanocki”. Nr 15 (335), s. 5, 10 kwietnia 1998. 
  74. Józef Krętowski: Ich pamięci. Straty osobowe lekarzy na Kresach Rzeczypospolitej w latach drugiej wojny światowej. Białystok: Skryba, 2018, s. 89. ISBN 978-83-950874-0-0.
  75. Roman Bańkowski: Byli wśród nas – inni. Sanok: Związek Literatów Polskich. Oddział w Rzeszowie, 2000, s. 24, 41. ISBN 83-914224-4-5.
  76. Odznaczenia L. O. P. P.. „Wschód”, s. 8, nr 26 z 10 października 1936. 

Bibliografia

edytuj