Samotnik (ptak)

Samotnik
	Tringa ochropus
	Linnaeus, 1758
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	siewkowe
Podrząd	bekasowce
Rodzina	bekasowate
Podrodzina	brodźce
Plemię	Tringini
Rodzaj	Tringa
Gatunek	samotnik
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; w sezonie lęgowym przeloty zimowiska
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Samotnik^[3], brodziec samotny, stalugwa (Tringa ochropus) – gatunek średniej wielkości ptaka wędrownego z rodziny bekasowatych (Scolopacidae). Nie wyróżnia się podgatunków^[4]^[5]. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Zasięg występowania

Samotnik zamieszkuje Półwysep Skandynawski, Europę Środkową i Wschodnią po Azję Centralną i wschodnią Syberię do Morza Ochockiego. Izolowana populacja występuje w Kirgistanie^[4]. Zimuje w Europie Zachodniej, basenie Morza Śródziemnego, na Bliskim Wschodzie (w tym w Azji Mniejszej), w Afryce Subsaharyjskiej, na subkontynencie indyjskim i dalej na wschód aż do południowej Japonii, wschodnich Chin, Filipin i północnego Borneo.

W Polsce nieliczny ptak lęgowy, liczniejszy w całym kraju podczas wędrówek w marcu–kwietniu i lipcu–październiku. Rozmieszczenie jest nierównomierne i zależy od obecności właściwych biotopów. Pojedyncze osobniki zimują.

Od połowy XX w. notuje się wzrost populacji i rozszerzanie zasięgu na południowy zachód i południe – gniazduje już w Danii, północnych Niemczech, a pojedynczo w Bawarii. Spotkać go można też nawet w Austrii i Czechach.

Morfologia

Dojrzały samotnik na zimowisku, Haryana (Indie)

Cechy gatunku: Brak wyraźnego dymorfizmu płciowego. W upierzeniu godowym wierzch ciała ciemnobrązowooliwkowy z białymi plamami w kształcie kresek na głowie i szyi, a okrągłymi na skrzydłach i grzbiecie. Kuper biały. Ogon również biały z trzema stosunkowo szerokimi czarnymi pasami. Nad okiem biała brew. Spód ciała biały, jednak na głowie, szyi i piersi ciemne kreski. Dziób czarny z oliwkowozieloną lub ciemnoszarą nasadą, nogi oliwkowe. Niewyraźny pasek za okiem. W szacie spoczynkowej zanikają białe plamki na wierzchu ciała, które stają się szare i słabo widoczne. Osobniki młodociane podobne do dorosłych w szacie godowej, lecz plamy są nie białe, a rdzawe. W locie widać biało-czarne skrzydła, a palce lekko wystają za ogon.; Podobny łęczak ma ciemnoszary dziób, szarożółte nogi, a w locie grzbiet wydaje się jasnobarwny i spód skrzydeł jasny. Jego prążki na ogonie są gęstsze jak u samotnika. Ten drugi jest za to bardziej krępy i ma krótsze nogi, choć oba gatunki podobnie kiwają ogonami.; Samotnik wielkością dorównuje szpakowi i drozdowi. Gdy podrywa się, wydaje melodyjne „dluit ijt ijt”.
Wymiary średnie: dł. ciała ok. 20–26 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 44–60 cm
waga ok. 50–120 g

Ekologia i zachowanie

Biotop: Zadrzewione bagna. Na lęgowiska wybiera w Europie Środkowej głównie olsy i łęgi, zarośnięte torfowiska na brzegach śródleśnych jezior, otwarte muliste podłoża i rowy. Poza okresem lęgowym otwarte tereny podmokłe i brzegi zbiorników wodnych. Populacje żyjące w ujściach rzek mogą zostawać też na zimę. Wieczorami ptaki łączą się w stada, by wypocząć na noclegowiskach. Spotyka się je też w czasie wędrówek, ale pojedynczo. Preferują słodkie wody.
Toki: Samiec krąży w tym czasie nad wierzchołkami drzew w ramach swojego rewiru. Lecąc, wznosi się i opada, wydając melodyjne głosy. Dopiero po tokach szukają gniazda, pary wracają razem na lęgowiska między kwietniem a czerwcem.
Gniazdo: W przeciwieństwie do pozostałych brodźców gnieździ się na drzewie, w opuszczonych, zeszłorocznych gniazdach innych gatunków ptaków, np. drozdów, gołębi, sójek czy wron, a także wiewiórek. Wyszukuje jednak miejsc, które są w lesie blisko wody lub na torfowiskach. Na ziemi wyprowadza lęg tylko wyjątkowo.

Jaja z kolekcji muzealnej

Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w kwietniu i maju 4 brązowawe lub zielonkawe jaja, które na grubszym końcu są usiane drobnymi, ciemnymi plamkami.
Okres lęgowy: Jaja wysiadywane są przez okres 20–22 dni przez obydwoje rodziców. Pisklęta opuszczają gniazdo po około 2 dniach, przy czym zeskakują same lub znosi je samica. Następnie pozostają pod opieką rodziców, choć często samica opuszcza je i samca przed pierzeniem, które następuje około 3. tygodnia życia. Gdy młode nauczą się latać po 4 tygodniach, odlatują z lasów i kierują się na błotniste brzegi stawów w otwartych obszarach. Przeloty zaczynają się już pod koniec lipca i trwają do października.
Pożywienie: Owady i ich larwy, drobne mięczaki, skorupiaki oraz pajęczaki. Łowią je na brzegach stawów w płytkich wodach lub na powierzchni gruntu.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje samotnika za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Organizacja Wetlands International w 2015 roku szacowała liczebność światowej populacji na 1,2–3,6 milionów osobników. Trend liczebności populacji uznawany jest za wzrostowy^[2].

W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej; dodatkowo obowiązuje zakaz fotografowania, filmowania lub obserwacji, mogących powodować płoszenie lub niepokojenie^[6]. W latach 2013–2018 populacja samotnika na terenie kraju, według szacunków, liczyła 12–22 tysięcy par lęgowych^[7]. Liczebności samotnika grozi osuszanie lasów, likwidacja małych bagien i starorzeczy.

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Tringa ochropus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b Tringa ochropus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Tringinae Rafinesque, 1815 - brodźce (wersja: 2020-11-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-13].
↑ ^a ^b Van Gils, J., Wiersma, P. & Kirwan, G.M.: Green Sandpiper (Tringa ochropus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-20].
↑ F. Gill, D. Donsker (red.): Sandpipers, snipes, coursers. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-20]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

Bibliografia

Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
Klaus Richarz: Ptaki – Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Tringa ochropus (Samotnik). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 8: Ptaki (część II). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 131–133. ISBN 83-86564-43-1.

[itis-1] Tringa ochropus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] Tringa ochropus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-3] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Tringinae Rafinesque, 1815 - brodźce (wersja: 2020-11-15). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-04-13].

[hbwa-4] Van Gils, J., Wiersma, P. & Kirwan, G.M.: Green Sandpiper (Tringa ochropus). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-20].

[ioc-5] F. Gill, D. Donsker (red.): Sandpipers, snipes, coursers. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-11-20]. (ang.).

[6] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[biuletyn2019-7] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[3]

[4]

[5]

[1]

[2]

[6]

[7]