Sabiowate
Sabiowate (Sabiaceae) – rodzina roślin okrytonasiennych zaliczana do srebrnikowców (Proteales)[2]. Obejmuje trzy rodzaje ze 140 gatunkami[2]. Jej przedstawiciele to zimozielone (z wyjątkiem dwóch gatunków) drzewa, krzewy i pnącza występujące w Azji południowo-wschodniej (od Himalajów po Wyspy Salomona) oraz w tropikalnej strefie obu Ameryk[4][5].
 Meliosma dilleniifolia | |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina |
sabiowate |
| Nazwa systematyczna | |
| Sabiaceae Blume Mus. Bot. 1: 368. 1851[3] | |
| Zasięg | |
| |
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Zimozielone (tylko dwa gatunki z rodzaju Meliosma zrzucają liście) drzewa, krzewy i pnącza. Sabia japonica wykształca na pędach krótkie ciernie[6].
- Liście
- Skrętoległe, pojedyncze lub nieparzysto pierzasto złożone (czasem zredukowane do listka szczytowego i pozornie pojedyncze)[5][6]. Blaszki liści skórzaste i całobrzegie, czasem piłkowane[6], często z czerwonymi gruczołkami[5], charakterystycznie użyłkowane – wiązki przewodzące przy brzegu blaszki liściowej biegną łukiem i łączą się wzajemnie.
- Kwiaty
- Promieniste w rodzaju Sabia, grzbieciste u dwóch pozostałych[4]. Drobne, zebrane w wiechy, rzadziej w grona lub pojedyncze, wyrastające w kątach liści lub na szczytach pędów[6]. Mają okwiat zróżnicowany na kielich (trzy lub pięć działek wolnych lub zrośniętych u nasady) i koronę (trzy do pięciu wolnych płatków)[6]. Listki okwiatu i pręciki naprzeciwległe. Z 5 pręcików wszystkie płodne lub tylko dwa płodne, pozostałe wykształcone jako prątniczki[5]. Zalążnia górna dwu- lub trójkomorowa[5].
- Owoce
- Spłaszczone i wyraźnie skrzywione pestkowce, u Sabia czasem rozłupnia z dwoma pestkowcami[6].
Systematyka i pochodzenie
edytujRośliny zaliczane współcześnie do sabiowatych zostały po raz pierwszy sklasyfikowane przez Stefana Endlichera w 1840. Wyodrębnił on rodzaj Meliosma w randze monotypowej rodziny Meliosmaceae. W 1849 Jules Planchon włączył do tej rodziny rodzaje Sabia i Ophiocaryon. W tym samym czasie Carl Blume zaliczył rodzaj Sabia do rodziny Sabiaceae, do której zaliczone zostały rodzaje Meliosma i Ophiocaryon w 1862. Mimo że nazwa Meliosmaceae miała pierwszeństwo, w kolejnych klasyfikacjach utrzymywała się diagnoza Sabiaceae i w końcu ona została zaakceptowana, podczas gdy odrzucono koncepcję Endlichera. Jedynie w systemach wyróżniających liczne rodziny (np. system Takhtajana z 1997 i Reveala z 2008) opisywane są odrębnie rodzina Meliosmaceae z Meliosma i Sabiaceae z pozostałymi dwoma rodzajami[7][8].
Bardzo różnie sytuowano sabiowate w systemie roślin okrytonasiennych. W XIX wieku zaliczane były zwykle do mydleńcowców (Sapindales). W 1855 William Hooker i Thomas Thomson umieścili tę rodzinę wśród pierwotnych dwuliściennych w obrębie jaskrowców (Ranunculales)[7]. Tam też zaliczana była w systemie Cronquista (1981). Armen Tachtadżian w swoim systemie jeszcze z 2009 umieszczał rodzinę w monotypowym rzędzie Sabiales w podklasie różowych Rosidae (aczkolwiek przyznając, że to rozwiązanie prowizoryczne)[4]. Kolejne analizy, zwłaszcza z użyciem metod molekularnych, upewniły taksonomów o trafności włączania Sabiaceae do najstarszych linii rozwojowych dwuliściennych właściwych (eudicots)[7]. W kolejnych systemach APG rodzina miała niejasną pozycję (incertae sedis) i była umieszczana obok rzędów srebrnikowców, trochodendronowców i bukszpanowców. W 2007 roku badania molekularne wykluczyły w zasadzie bezpośrednie związki filogenetyczne Sabiaceae z trochodendronowcami i bukszpanowcami. Ostatecznie rodzina sabiowatych została włączona do srebrnikowców (Proteales) w systemie APG IV z 2016[2][9].
W obrębie rodziny rodzaj Sabia jest siostrzany względem Meliosma i Ophioocaryon[10].
Na podstawie zegara molekularnego rodzina wyewoluowała ok. 120 milionów lat temu[5]. Skamieniałości rodzajów Sabia i Meliosma znane są z mezozoiku z Europy Środkowej. Wymarłe rodzaje tu klasyfikowane datowane na mezozoik znajdowane są także w Japonii, a już na kenozoik z Europy i Ameryki Północnej[6].
- Pozycja systematyczna rodziny według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)
Rodzina wskazywana jest jako klad bazalny w obrębie srebrnikowców[2][9]:
| srebrnikowce |
| |||||||||||||||||||||
- Sabia Colebr. – sabia
- Meliosma Blume
- Ophioocaryon Endl.
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-02-28] (ang.).
- ↑ a b c d e f Peter F. Stevens, Proteales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-02-18] (ang.).
- ↑ James L. Reveal: Indices Nominum Supragenericorum Plantarum Vascularium – S. [w:] Alphabetical Listing by Genera of Validly Published Suprageneric Names [on-line]. University of Maryland. [dostęp 2011-03-30]. (ang.).
- ↑ a b c Armen Takhtajan: Flowering Plants. 978-1-4020-9608-2: Springer, 2009, s. 366.
- ↑ a b c d e f Maarten J. M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World: An Illustrated Encyclopedia of Vascular Plants. Richmond, Chicago: Kew Publishing, The University of Chicago Press, 2017, s. 222-223. ISBN 978-1842466346.
- ↑ a b c d e f g Jan Thomas Johansson: Sabiaceae. [w:] The Phylogeny of Angiosperms [on-line]. [dostęp 2021-08-28].
- ↑ a b c Livia Wanntorp, Louis P. Ronse De Craene. Flower development of Meliosma (Sabiaceae): evidence for multiple origins of pentamery in the eudicots. „American Journal of Botany”. 94, s. 1828-1836, 2007.
- ↑ Reveal J. L.: Classification of extant Vascular Plant Families – An expanded family scheme. 2007. [dostęp 2009-05-12]. (ang.).
- ↑ a b The Angiosperm Phylogeny Group. An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG IV. „Botanical Journal of the Linnean Society”. 181, 1, s. 1–20, 2016. DOI: 10.1111/boj.12385.
- ↑ Jose Daniel Zúñiga. Phylogenetics of Sabiaceae with Emphasis on Meliosma Based on Nuclear and Chloroplast Data. „Systematic Botany”. 40, 3, s. 761-775, 2015. DOI: 10.1600/036364415X689221.
- ↑ Genera of Sabiaceae. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN) [on-line]. United States Department of Agriculture. [dostęp 2013-10-20].