SMS Ariadne (1900)
SMS Ariadne – niemiecki krążownik lekki (konstrukcyjnie krążownik pancernopokładowy, klasyfikowany jako mały krążownik – niem. Kleiner Kreuzer ) z przełomu XIX i XX wieku, jedna z 10 zbudowanych jednostek typu Gazelle. Okręt miał wyporność pełną 3006 ton i osiągał prędkość 21,5 węzła, a jego główne uzbrojenie stanowiło 10 dział kalibru 10,5 cm i dwie wyrzutnie torped kalibru 45 cm.
SMS „Ariadne” | |
Klasa | |
---|---|
Typ | |
Historia | |
Stocznia | |
Położenie stępki |
14 grudnia 1899 |
Wodowanie |
10 sierpnia 1900 |
Kaiserliche Marine | |
Nazwa |
SMS „Ariadne” |
Wejście do służby |
18 maja 1901 |
Zatopiony |
28 sierpnia 1914 |
Dane taktyczno-techniczne | |
Wyporność |
normalna: 2659 ton |
Długość | |
Szerokość |
12,2 metra |
Zanurzenie |
4,93–5,5 metra |
Napęd | |
2 maszyny parowe potrójnego rozprężania o łącznej mocy 8000 KM 9 kotłów, 2 śruby | |
Prędkość |
21,5 węzła |
Zasięg |
3560 Mm przy prędkości 12 węzłów |
Uzbrojenie | |
10 dział kal. 10,5 cm (10 × I) 10–14 działek kal. 3,7 cm (10 × I) 5 torped | |
Wyrzutnie torpedowe |
2 × 45 cm (2 × I) |
Opancerzenie | |
pokład: 20–25 mm skosy: 50 mm wieża dowodzenia : 20–80 mm maski dział: 50 mm | |
Załoga |
257 osób |
Krążownik został zwodowany 10 sierpnia 1900 roku w stoczni AG Weser w Bremie, a 18 maja 1901 roku wcielono go do służby w Kaiserliche Marine. Nazwa jednostki pochodziła od mitologicznej księżniczki Ariadny; był drugim okrętem w niemieckiej flocie o tej nazwie. SMS „Ariadne” służył na Morzu Północnym, biorąc udział w I wojnie światowej. Okręt został zatopiony 28 sierpnia 1914 roku przez brytyjski krążownik liniowy HMS „Lion” w I bitwie koło Helgolandu.
Projekt i budowa
edytujObjęcie tronu Cesarstwa Niemieckiego przez Wilhelma II w 1888 roku spowodowało początek rozbudowy floty wojennej, niezbędnej do zdobycia i utrzymania zamorskich posiadłości[1]. Oprócz budowy floty liniowej, mającej w przyszłości stanowić zagrożenie dla Royal Navy, potrzebna była rozbudowa sił lekkich, których zadaniem była służba patrolowa na wodach metropolii oraz reprezentowanie niemieckiej bandery oraz obrona interesów Cesarstwa w koloniach[1]. Do końca lat 80. XIX wieku rolę tę spełniały korwety o napędzie parowo-żaglowym, kanonierki i awiza[1][2]. W latach 90. XIX wieku zbudowano nowe jednostki przeznaczone zarówno do służby kolonialnej, jak też współdziałania z flotą krajową, którymi były nieopancerzone krążowniki IV klasy typu Bussard , krążownik III klasy „Gefion” oraz awiza „Greif” i „Hela”[2][3]. Na bazie tego ostatniego okrętu w latach 1895–1896 w biurze konstrukcyjnym Urzędu Marynarki Rzeszy opracowano projekt nowoczesnych krążowników IV klasy zdolnych do operacji z flotą liniową i do służby kolonialnej, o nieco powiększonej wyporności, prędkości 20 węzłów i uzbrojeniu porównywalnym z o wiele droższym „Gefionem”, zaakceptowany przez kierownictwo Kaiserliche Marine[2][3]. W uchwalonej w 1898 roku przez Reichstag ustawie morskiej zagwarantowano środki na budowę czterech krążowników IV klasy, powiększając ich liczbę do 10 po przyjęciu w 1900 roku drugiej ustawy morskiej (łącznie 50 mln marek do wykorzystania w latach 1897–1904)[3][4]. W 1899 roku zmieniono klasyfikację krążowników IV klasy na małe krążowniki (niem. Kleiner Kreuzer )[2][5].
Krążownik został zamówiony pod tymczasową nazwą „Kleiner Kreuzer D”[6][7]. Zbudowany został w stoczni AG Weser w Bremie pod numerem stoczniowym 127, będąc jedną z pięciu jednostek typu Gazelle powstałych w tej stoczni[7][8] . Stępkę krążownika położono 14 grudnia 1899 roku, a ceremonia wodowania i chrztu odbyła się 10 sierpnia 1900 roku, w obecności dyrektora stoczni Kaiserliche Werft w Wilhelmshaven, kontradmirała (niem. Konteradmiral) Hugona von Schuckmanna (matką chrzestną została księżna Innhausen i Knyphausen )[9][10]. Nazwa okrętu pochodziła od mitologicznej księżniczki Ariadny, córki króla Krety Minosa[11]. Koszt budowy okrętu wyniósł 4 799 000 marek[7].
Dane techniczne
edytujCharakterystyka ogólna
edytujOkręt był małym krążownikiem o sylwetce podobnej do poprzedników („Hela” i „Gefion”), różniąc się od tego ostatniego dwoma wysokimi kominami zamiast trzech[12]. Kadłub o poprzeczno-wzdłużnym układzie wiązań podzielony był za pomocą 11 grodzi na 12 przedziałów wodoszczelnych, a dno podwójne obejmowało 40% jego długości[13]. Krążownik miał taranowy, zaokrąglony dziób, połączone pomostami podwyższone pokłady dziobowy i rufowy, dwa maszty, prosty kil i dwie stępki boczne oraz krążowniczą rufę[14]. W odróżnieniu od prototypowego „Gazelle” pomost bojowy z opancerzonym stanowiskiem dowodzenia znajdowały się między przednim masztem a pierwszym kominem[15][16]. Między drugim kominem a drugim masztem znajdowało się zapasowe stanowisko dowodzenia[17].
Długość całkowita okrętu wynosiła 105,1 metra (104,1 metra na wodnicy), szerokość 12,2 metra i zanurzenie od 4,93 metra na dziobie do 5,5 metra na rufie[7][18]. Wyporność normalna (konstrukcyjna) wynosiła 2659 ton, a pełna 3006 ton[7][18].
Załoga jednostki składała się z 14 oficerów i 243 podoficerów i marynarzy[3][19][a]. Kabiny podoficerskie, oficerskie i dowódcy znajdowały się w części rufowej, a kubryk marynarzy na dziobie; umywalnie marynarzy znajdowały się na śródokręciu za nadburciami[17].
Urządzenia napędowe i pomocnicze
edytujOkręt był napędzany przez umieszczone w jednej maszynowni dwie trzycylindrowe pionowe maszyny parowe potrójnego rozprężania wyprodukowane w macierzystej stoczni, które poruszały poprzez wały napędowe dwie trójłopatowe śruby napędowe o średnicy 3,5 metra każda[7][17]. Para o ciśnieniu roboczym 15 at dostarczana była przez dziewięć kotłów wodnorurkowych typu Marynarki (Marinekessel), także wyprodukowanych przez AG Weser, o łącznej powierzchni grzewczej 2300 m², wyposażonych łącznie w 18 palenisk, zainstalowanych w dwóch kotłowniach[7][17]. Kotły były opalane węglem, którego normalny zapas wynosił 380, a maksymalny 560 ton[7][17].
Nominalna moc siłowni wynosiła 8000 KM przy 165 obr./min, co pozwalało na osiągnięcie prędkości maksymalnej 21,5 węzła[7][17][b]. Zasięg wynosił 3560 mil morskich przy prędkości 12 węzłów[7][17]. Na rufie znajdował się pojedynczy półzrównoważony ster[7][17].
Energia elektryczna (prąd stały o napięciu 110 V) wytwarzana była przez trzy prądnice napędzane silnikami Diesla o łącznej mocy 110 kW[7][17].
Uzbrojenie
edytujGłówne uzbrojenie krążownika składało się z 10 pojedynczych szybkostrzelnych dział kalibru 10,5 cm SK C/97, o długości 40 kalibrów (L/40)[8][20]. Dwa działa zostały umieszczone obok siebie na pokładzie dziobowym, dwa w identycznej konfiguracji na pokładzie rufowym, a pozostałe sześć zainstalowano w sponsonach na śródokręciu (wszystkie osłonięte pancernymi maskami)[21]. Masa działa wynosiła 1750 kg, a jego długość całkowita 4,475 metra; długość samej lufy wynosiła 4,2 metra, a jej masa 1555 kg[20][22]. Działa wykorzystywały pociski przeciwpancerne i burzące o masie od 14,25 do 18,2 kg wystrzeliwane za pomocą ładunków miotających o masie 3,18 kg[22]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -10 do +30°, a maksymalna donośność wystrzeliwanego z prędkością wylotową od 690 do 840 m/s pocisku wynosiła 12 200 metrów[20]. Kąt ostrzału ośmiu dział mogących strzelać w kierunku dziobu i rufy wynosił 150°, a dwóch dział umieszczonych centralnie na śródokręciu 120°[20]. Zapas amunicji wynosił 1000 sztuk (czyli 100 pocisków na działo)[7][20].
Artyleria małokalibrowa składała się początkowo z 10–14 pięciolufowych działek kalibru 3,7 cm Hotchkiss M1873[23][9]. W późniejszym czasie zostały zastąpione taką samą liczbą pojedynczych szybkostrzelnych dział Kruppa kalibru 5 cm L/40[23]. Masa działa z lawetą wynosiła 280 kg, a długość lufy 2 metry[23]. Działa strzelały pociskami o masie 1,75 kg, z prędkością wylotową 655 m/s, na maksymalną odległość 6200 metrów (przy kącie podniesienia lufy 20°)[23].
Broń torpedową stanowiły dwie pojedyncze podwodne wyrzutnie kalibru 450 mm umieszczone na wysokości przedniego masztu z każdej burty, z łącznym zapasem pięciu torped[7][23]. Używane początkowo torpedy typu C45/91S miały długość 5,1 metra, masę 550 kg (w tym głowica bojowa 197 kg trotylu), a ich zasięg wynosił 500 metrów przy prędkości 33,5 węzła i 1200 metrów przy prędkości 27 węzłów[24][c].
Do kierowania ogniem artyleryjskim służyły dwa dalmierze, umieszczone nad głównym i zapasowym stanowiskiem dowodzenia[17].
Opancerzenie
edytujPodstawowym elementem pancerza był wykonany z dwóch warstw zwykłej stali i jednej warstwy stali Kruppa pokład pancerny o grubości maksymalnej w części płaskiej 25 mm na dziobie i rufie oraz 20 mm na śródokręciu, a na bocznych skosach 50 mm[7][17]. Zrębnice miały grubość 80 mm stali Kruppa[17]. Maski dział kalibru 10,5 cm miały grubość 80 mm, a wieża dowodzenia chroniona była płytami o grubości od 20 do 80 mm (maski i wieża wykonane były ze stali Kruppa)[7][25]. Niezatapialność jednostki starano się powiększyć poprzez wypełnienie przestrzeni między poszczególnymi pomieszczeniami i elementami konstrukcyjnymi korkiem[7][20].
Wyposażenie
edytujJako środki ratownicze i komunikacyjne okręt miał na wyposażeniu barkas z napędem parowym, pinasę, dwa kutry, dwa jole i łódź ratunkową (dinghy)[23]. Wyposażenie do walki nocnej stanowiły dwa reflektory: pierwszy umieszczony był na platformie na przednim maszcie, a drugi znajdował się na podeście za drugim masztem[21].
Malowanie
edytujPodczas służby na wodach metropolii okręt pomalowany był według wprowadzonego w 1896 roku schematu numer 96: kadłub w kolorze szarym; pokład, nadbudówki, maszty, kominy oraz działa z maskami w kolorze jasnoszarym, a ornamenty dziobowe i rufowe w kolorze żółtym[17].
Służba
edytujSMS „Ariadne” został wcielony do służby w Kaiserliche Marine 18 maja 1901 roku[11][9]. Pierwszym dowódcą okrętu został mianowany kmdr por. (niem. Fregattenkapitän) Karl Deubel[9][26]. Podczas prób morskich „Ariadne” osiągnął prędkość 22,2 węzła przy przeciążeniu maszyn do 8827 KM (przy 168 obr./min)[7][17]. W ich trakcie, 11 lipca doszło do wybuchu rurek w przednim lewoburtowym kotle, w wyniku czego zginęło trzech członków załogi krążownika, a trzech innych zostało rannych[9][26]. 26 lipca kmdr por. Karl Deubel przestał być dowódcą okrętu, a 1 października funkcję tę objął kmdr ppor. (niem. Korvettenkapitän) Adolph Josephi[9][26][d].
22 października 1902 roku SMS „Ariadne” został włączony do składu 1. Eskadry Bojowej w Kilonii, biorąc udział w grudniowym rejsie na wody Norwegii i manewrach na Morzu Północnym[9][26]. 1 marca 1903 roku krążownik został wcielony do nowo utworzonych Sił Rozpoznawczych Aktywnej Floty Bojowej, dowodzonych przez kontradmirała Ludwiga Borckenhagena[9][26]. W składzie tej formacji „Ariadne” odbyła na wiosnę atlantycki rejs na wody Hiszpanii, zawijając po drodze 14 maja do Brestu po odbiór poczty przeznaczonej dla okrętów Sił Rozpoznawczych[9][26]. W lipcu krążownik ponownie udał się na wody norweskie, a we wrześniu i październiku brał udział w jesiennych manewrach floty na Morzu Północnym i Bałtyckim[9][26].
Wiosną 1904 roku „Ariadne” najpierw wziął udział w manewrach floty, a w maju uczestniczył w paradzie floty niemieckiej w Kilonii zorganizowanej na cześć brytyjskiego króla Edwarda VII[9][26]. We wrześniu dowództwo okrętu objął kmdr ppor. Johannes Schirmer[e][9][26]. Od 3 do 10 września krążownik pełnił rolę eskorty cesarskiego jachtu SMY „Hohenzollern” podczas wizyty w Wielkiej Brytanii[9][26].
1905 roku SMS „Ariadne” brał udział w corocznych manewrach floty cesarskiej, a także uczestniczył w akcji pomocy załodze pancernika „Mecklenburg” , który w Wielkim Bełcie wszedł na mieliznę[9][26]. W lutym 1906 roku „Ariadne” wraz z pancernikiem „Preußen” wzięły udział w ceremonii pogrzebowej króla duńskiego Chrystiana IX w Kopenhadze, a 22 września został w Wilhelmshaven wycofany ze służby, trafiając do pierwszej rezerwy[9][26].
I wojna światowa
edytujPo wybuchu I wojny światowej, 1 sierpnia 1914 roku krążownik został reaktywowany, po czym pod dowództwem komandora (niem. Kapitän zur See) Hansa Seebohma został okrętem flagowym flotylli obrony wybrzeża w rejonie ujść rzek Jade i Wezery[26][9].
Rankiem 28 sierpnia SMS „Ariadne” znajdował się w Zatoce Helgolandzkiej, ubezpieczając jednostki 3. dywizjonu trałowców prowadzące działania przeciwpodwodne (wraz z awizem „Hela” oraz krążownikami „Frauenlob” i „Stettin”)[27]. Niemieckie okręty dozorujące zatokę stały się tego dnia celem ataku silnego zespołu Royal Navy, składającego się z Sił Harwich ubezpieczanych przez 1. Eskadrę Krążowników Liniowych , co doprowadziło do starcia nazwanego I bitwą koło Helgolandu[28]. Kiedy w zatoce pojawiły się brytyjskie krążowniki oraz niszczyciele Sił Harwich i zaatakowały okręty niemieckie, o godzinie 8:10 „Ariadne”, odebrawszy sygnał od „Stettina”, ruszył na pomoc w kierunku Helgolandu, jednak po ustaniu wymiany ognia zawrócił[29]. Ponownie popłynął w kierunku przeciwnika o 10:30 w ślad za okrętem flagowym kontradmirała Maassa, krążownikiem „Cöln” , otrzymawszy rozkaz od admirała Hippera[29]. Około godziny 12:00 załoga krążownika zauważyła płynący na powierzchni brytyjski okręt podwodny HMS E4, który zanurzył się i wystrzelił w kierunku „Ariadne” niecelną torpedę[29]. Tuż przed godziną 13:00 SMS „Ariadne” natknął się na krążownik liniowy HMS „Lion” i pomimo wykonania zwrotu o 180° o 12:56 dostał się pod prowadzony z odległości 4800 metrów celny ogień brytyjskiego okrętu, który spowodował m.in. uszkodzenie kotłowni i pożary[26][30]. Na wezwanie pomocy odpowiedziały krążowniki „Stralsund” i „Danzig”, podchodząc około godziny 14:00 do ciężko uszkodzonego okrętu i zdejmując z niego większość załogi (250 osób)[26][31]. Godzinę później „Stralsund” podjął próbę wzięcia „Ariadne” na hol, jednak zamiar nie został zrealizowany, gdyż o 15:20 okręt przewrócił się na bok i zatonął na pozycji 54°09′N 7°07′E/54,150000 7,116667[26][31]. Na pokładzie jednostki zginęło 64 członków załogi wraz z dowódcą, kmdr. Seebohmem[26][31]. Wrak „Ariadne” został później przemieszczony przez pływy morskie i w 1973 roku znajdował się o 4 Mm od miejsca zatopienia na głębokości 40 metrów[9][26].
Dla zastąpienia SMS „Ariadne” w niemieckiej flocie został zbudowany krążownik lekki SMS „Cöln” (oznaczony na etapie budowy „Ersatz Ariadne”)[9][26].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Glock 2012 ↓, s. 59.
- ↑ a b c d Freivogel 2024a ↓, s. 5.
- ↑ a b c d Glock 2012 ↓, s. 61.
- ↑ Freivogel 2024a ↓, s. 5–6.
- ↑ Glock 2012 ↓, s. 62.
- ↑ Freivogel 2024a ↓, s. 6.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r Gröner 1982 ↓, s. 127.
- ↑ a b Gogin 2024 ↓.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Hildebrand, Röhr i Steinmetz 1979 ↓, s. 107.
- ↑ Freivogel 2024b ↓, s. 18–19.
- ↑ a b Freivogel 2024a ↓, s. 7.
- ↑ Freivogel 2024a ↓, s. 7–8.
- ↑ Freivogel 2024a ↓, s. 8.
- ↑ Freivogel 2024a ↓, s. 8, 10.
- ↑ Glock 2012 ↓, s. 64.
- ↑ Freivogel 2024a ↓, s. 10–11.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Freivogel 2024a ↓, s. 11.
- ↑ a b Freivogel 2024a ↓, s. 14.
- ↑ Freivogel 2024a ↓, s. 13–14.
- ↑ a b c d e f Freivogel 2024a ↓, s. 12.
- ↑ a b Freivogel 2024a ↓, s. 10.
- ↑ a b Friedman 2011 ↓, s. 316.
- ↑ a b c d e f Freivogel 2024a ↓, s. 13.
- ↑ DiGiulian 2024a ↓.
- ↑ Freivogel 2024a ↓, s. 11–12.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Freivogel 2024b ↓, s. 19.
- ↑ Klimczyk 2024 ↓, s. 274.
- ↑ Gozdawa-Gołębiowski 1994 ↓, s. 49–53.
- ↑ a b c Klimczyk 2024 ↓, s. 308.
- ↑ Klimczyk 2024 ↓, s. 308–309.
- ↑ a b c Klimczyk 2024 ↓, s. 309.
Uwagi
edytuj- ↑ Gardiner, Chesneau i Kolesnik 1979 ↓, s. 258, Jane 1970 ↓, s. 195 i Gogin 2024 ↓ podają, że załoga liczyła 249 osób, zaś Hildebrand, Röhr i Steinmetz 1979 ↓, s. 107 podają liczebność załogi od 266 do 279 osób.
- ↑ Glock 2012 ↓, s. 61 podaje, że moc siłowni wynosiła 8334 KM.
- ↑ Freivogel 2024a ↓, s. 13 podaje, że na okręcie używano torped typu C/06, jednak według DiGiulian 2024b ↓ stosowane one były na U-Bootach.
- ↑ Awansowany podczas pełnienia dowództwa okrętu na stopień kmdra por., a następnie na komandora (niem. Kapitän zur See)[9][26].
- ↑ Awansowany podczas pełnienia dowództwa okrętu na stopień kmdra por.[9][26]
Bibliografia
edytuj- Conway’s All The World’s Fighting Ships 1860-1905. Robert Gardiner, Roger Chesneau, Eugene M. Kolesnik (red.). London: Conway Maritime Press, 1979. ISBN 978-0-85177-133-5. (ang.).
- Tony DiGiulian: Torpedoes of Germany: 45 cm (17.7") C/06 and C/06 D. navweaps.com. [dostęp 2024-09-22]. (ang.).
- Tony DiGiulian: Torpedoes of Germany: 45 cm (17.7") C45/91S. navweaps.com. [dostęp 2024-09-22]. (ang.).
- Zvonimir Freivogel. Niemieckie krążowniki lekkie typu „Gazelle”. Część I. „Okręty Wojenne”. Nr 2/2024 (184), 2024. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X.
- Zvonimir Freivogel. Niemieckie krążowniki lekkie typu „Gazelle”. Część II. „Okręty Wojenne”. Nr 3/2024 (185), 2024. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X.
- Norman Friedman: Naval Weapons of World War One. Guns, Torpedoes, Mines and ASW Weapons of All Nations. Great Britain: Seaforth Publishing, 2011. ISBN 978-1-84832-100-7. (ang.).
- Michał Glock. Krążowniki Kaiserliche Marine. Małe krążowniki pierwszego pokolenia. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 5/2012. XVII (123), maj 2012. Warszawa: Magnum X. ISSN 1426-529X.
- Ivan Gogin: GAZELLE light cruisers (1900 - 1904). Navypedia. [dostęp 2024-09-22]. (ang.).
- Jan Gozdawa-Gołębiowski, Tadeusz Wywerka Prekurat: Pierwsza wojna światowa na morzu. Warszawa: Lampart, 1994. ISBN 83-902554-2-1.
- Erich Gröner: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945: Panzerschiffe, Linienschiffe, Schlachtschiffe, Flugzeugträger, Kreuzer, Kanonenboote. T. 1. München: Bernard & Graefe, 1982. ISBN 3-7637-4800-8. (niem.).
- Hans H. Hildebrand, Albert Röhr, Hans-Otto Steinmetz: Die Deutschen Kriegsschiffe: Biographien: ein Spiegel der Marinegeschichte von 1815 bis zur Gegenwart. T. 1. Herford: Koehlers Verlagsgesellschaft mbH, 1979. ISBN 3-7822-0209-0. (niem.).
- Jane’s Fighting Ships 1905/6. Fred T. Jane (red.). New York: ARCO Publishing Company, 1970. (ang.).
- Tadeusz Klimczyk: Grand Fleet 1914–1919. T. 1. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2024. ISBN 978-83-66687-49-3.