Sęp plamisty

Sęp plamisty
	Gyps rueppelli
	(A.E. Brehm, 1852)
	; Młodociany sęp plamisty
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	szponiaste
Rodzina	jastrzębiowate
Podrodzina	jastrzębie
Plemię	Gypini
Rodzaj	Gyps
Gatunek	sęp plamisty
Synonimy
	Vultur Rueppellii A.E. Brehm, 1852; Vultur Ruppellii A.E. Brehm, 1852; Gyps rueppellii (A.E. Brehm, 1852); Gyps erlangeri Salvadori, 1908;
	Vultur Rueppellii A.E. Brehm, 1852; Vultur Ruppellii A.E. Brehm, 1852; Gyps rueppellii (A.E. Brehm, 1852); Gyps erlangeri Salvadori, 1908;
Podgatunki
	G. r. rueppelli (A.E. Brehm, 1852); G. r. erlangeri Salvadori, 1908;
	G. r. rueppelli (A.E. Brehm, 1852); G. r. erlangeri Salvadori, 1908;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; krytycznie zagrożony
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sęp plamisty^[5], sęp Rüppella (Gyps rueppelli) – gatunek dużego ptaka padlinożernego z rodziny jastrzębiowatych (Accipitridae). Występuje w strefie Sahelu i wschodniej Afryce. Od 2015 uznawany za krytycznie zagrożonego wyginięciem.

Podgatunki i zasięg występowania

Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (2022) wyróżnia dwa podgatunki^[6]:

G. rueppelli rueppelli – południowo-zachodnia Mauretania po Senegambię na wschód po Sudan i na południe do Kenii i północnej Tanzanii^[2]
G. rueppelli erlangeri – Etiopia (poza jej zachodnią częścią), Erytrea i Somalia^[2]

Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego wymienia go na liście gatunków stwierdzonych w Polsce, lecz nie zaliczonych do awifauny krajowej (kategoria E w klasyfikacji AERC – pojaw nienaturalny)^[7].

Morfologia

Sęp plamisty w Parku Narodowym Nairobi

Długość ciała około 101 cm, masa ciała 6,8–9 kg, średnia 7,57 kg (dla jednego przedstawiciela G. r. erlangeri 6,384 kg), rozpiętość skrzydeł 230–250 cm^[2]. Upierzenie ogółem ciemnobrązowe, pióra tułowia mają jasnokremowe krawędzie, lotki ciemne. Kołnierz biały, szyja ciemna, głowa jasna. Dalsza od ciała część dzioba jasna, u osobników młodocianych cały dziób ciemny. Ponadto osobniki młode mają jaśniejsze upierzenie^[8].

Ekologia i zachowanie

Środowiskiem życia sępów plamistych są otwarte tereny z zadrzewieniami akacji, obszary trawiaste i górskie. Są towarzyskie, zbierają się przy padlinie. Gniazdują głównie w koloniach na klifach i skarpach^[8]. W Etiopii odnotowywane do 4500 m n.p.m. Żywią się padliną i fragmentami kości z większych trucheł, ale jedzą głównie miękką tkankę mięśniową i organy wewnętrzne^[2].

Są to najwyżej latające ptaki. Jego rekord wysokości to około 11 300 m n.p.m.^[9] 29 listopada 1973 zderzył się z samolotem lecącym na wysokości 37 000 stóp (około 11,27 km) nad Abidżanem. Uszkodził jeden z silników, co wymusiło lądowanie. Pozostałościami było 5 kompletnych i 15 niekompletnych piór, które na podstawie porównania z dostępnym w Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie materiale przypisano do sępa plamistego^[10].

Status

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) zmieniała klasyfikację na przestrzeni lat; do 2004 sęp plamisty klasyfikowany był jako gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern), w latach 2007 i 2008 uznany został za gatunek bliski zagrożenia (NT, Near Threatened), w 2012 i 2013 za zagrożonego (EN, Endangered), a w 2015 rangę zmieniono na krytycznie zagrożonego (CR, Critically Endangered). W Gambii stan populacji zdaje się być stabilny, jednak w Mali i Sudanie Południowym populacje zmniejszyły się o, odpowiednio, 96% i 100% (dane z 2006). Możliwe, że sępy plamiste nie występują już także w Nigerii; w 2011 nie stwierdzono ich w Parku Narodowym Yankari, będącym ostoją tych sępów w Nigerii. Badania przeprowadzane na sawannach Burkiny Faso, Mali i Nigru, przeprowadzane w latach 1969–1973 i 2003–2004, wykazały spadek średniej liczebności z 61,3 osobnika na 100 km do 2,5 osobnika na 100 km. Spadek liczebności odnotowano również w Kamerunie (87% w latach 1973–2000), Ugandzie, Kenii, Somalii, Malawi (nie występuje w parkach narodowych Kasungu i Liwonde, gdzie niegdyś występował pospolicie) i Tanzanii. Możliwe, że stan populacji w Etiopii jest stabilny^[8].

Gatunek doświadczył niezwykle gwałtownego spadku liczebności. Dotyczą go podobne zagrożenia, co w przypadku innych sępów – przekształcanie środowiska jego życia w tereny rolnicze i pastwiska, znikanie dzikich kopytnych prowadzące do zmniejszenia się dostępności padliny, odławianie na sprzedaż, tępienie przez człowieka i zatrucia. We wschodniej Afryce głównym problemem dotykającym sępów plamistych jest zatrucie, głównie przez pestycyd karbofuran. W 2007 okazało się, że w Tanzanii rozprowadzany był diklofenak, a brazylijski producent intensywnie go reklamował i eksportował do 15 krajów. Ptaki są również zabijane i sprzedawane na targach. Prawdopodobnie w Nigerii zniknięcie gatunku nastąpiło wskutek odławiania sępów i sprzedawania ich części do praktyk juju^[8].

Zobacz też

ptaki obserwowane w Polsce, lecz nie zaliczone do polskiej awifauny

Przypisy

↑ Gyps rueppelli, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Kemp, A.C., Christie, D.A., Kirwan, G.M. & Sharpe, C.J.: Rüppell's Vulture (Gyps rueppelli). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [dostęp 2016-10-14].
↑ ^a ^b ^c D. Lepage: Rueppell's Griffon Gyps rueppelli. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-01-27]. (ang.).
↑ Gyps rueppelli, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypini Blyth, 1851 (wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-15].
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2023-01-27]. (ang.).
↑ Aneks. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce do 31.12.2021, lecz nie zaliczone do awifauny krajowej. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [dostęp 2023-01-27].
↑ ^a ^b ^c ^d Species factsheet: Gyps rueppelli. BirdLife International. [dostęp 2023-01-27].
↑ Thomas Alerstam: Bird migration. Cambridge [England]: Cambridge University Press, 1990, s. 276. ISBN 0-521-44822-0.
↑ Oxie C. Laybourn. Collision between a vulture and an aircraft at an altitude of 37,000 feet. „The Wilson Bulletin”. 86 (4), s. 461–462, 1984.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Gyps rueppelli, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[hbwa-2] Kemp, A.C., Christie, D.A., Kirwan, G.M. & Sharpe, C.J.: Rüppell's Vulture (Gyps rueppelli). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2016. [dostęp 2016-10-14].

[avibase-3] D. Lepage: Rueppell's Griffon Gyps rueppelli. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-01-27]. (ang.).

[iucn-4] Gyps rueppelli, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[mk-5] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Gypini Blyth, 1851 (wersja: 2019-03-24). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-11-15].

[ioc-6] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): IOC World Bird List (v12.2). [dostęp 2023-01-27]. (ang.).

[kfaneks-7] Aneks. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce do 31.12.2021, lecz nie zaliczone do awifauny krajowej. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [dostęp 2023-01-27].

[birdlife-8] Species factsheet: Gyps rueppelli. BirdLife International. [dostęp 2023-01-27].

[lot1-9] Thomas Alerstam: Bird migration. Cambridge [England]: Cambridge University Press, 1990, s. 276. ISBN 0-521-44822-0.

[kol-10] Oxie C. Laybourn. Collision between a vulture and an aircraft at an altitude of 37,000 feet. „The Wilson Bulletin”. 86 (4), s. 461–462, 1984.

[5]

[1]

[2]

[3]

[4]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]