Rynek w Rybniku

Rynek w Rybniku – wytyczony podczas lokacji miasta (XIII–XIV w.) na miejscu dawnego stawu. Aż do końca XVIII stulecia zabudowany domami drewnianymi, budynki murowane pojawiły się dopiero u schyłku XVIII w., głównie po zakupie państwa rybnickiego przez rząd pruski (1788).

Rynek

Śródmieście
Państwo	Polska
Miejscowość	Rybnik
Położenie na mapie Polski Rynek
Położenie na mapie województwa śląskiego Rynek
Położenie na mapie Rybnika Rynek
50,095922°N 18,542074°E

Jak podaje F. Idzikowski w swojej kronice Rybnika z 1861 r., do tego czasu wszystkie 22 budynki na rynku były już murowane, a tylko jeden z nich był parterowy. Na płycie rynku początkowo znajdowały się ratusz (rozebrany w 1823 r.) oraz kaplica św. Jana (rozebrana w I poł. XIX w.) W 1823 r. wzniesiono murowany, istniejący do dziś, budynek ratusza, znajdujący się w zabudowie zachodniej pierzei rynku.

Widok narożnika północnej pierzei rynku i ul. Sobieskiego

Kamienice wznoszone pod koniec XVIII i w pierwszej oraz na początku drugiej połowy XIX w. noszą głównie znamiona stylu klasycystycznego (numery 1, 2, 4, 7, 14, 15, częściowo 17). W drugiej połowie XIX w. powstało kilka budynków neorenesansowych oraz eklektycznych (numery m.in. 6, 8, 13). W początkach XX w. pojawiły się nieliczne realizacje wczesnomodernistyczne, m.in. dom handlowy Pragera. Okres międzywojenny zaowocował natomiast przebudowami kilku kamienic - przekształcono m.in. w duchu neoklasycystyczno-modernistycznym kamienicę nr 1 (1925 r.) oraz w duchu funkcjonalistycznym kamienicę nr 17. Podczas wyzwalania Rybnika spod okupacji niemieckiej w 1945 r. rynek ucierpiał nieznacznie, zniszczeniu uległa jedynie kamienica nr 16, w której mieścił się wcześniej sklep Sladky'ego. W okresie powojennym parcelę po tej kamienicy zabudowano nowym, z grubsza tylko nawiązującym do stylu rynkowej zabudowy, budynkiem. W latach 90. XX wieku dokonano gruntownych renowacji kilku budynków, czasami połączonych z poważnymi przebudowami (np. nr 7). Na początku obecnego dziesięciolecia wyburzono zdewastowaną kamienicę nr 3, zastępując ją nowym budynkiem oraz gruntownie przebudowano sąsiednią kamienicę nr 2. Były to ostatnie poważne zmiany w charakterze zabudowy rynkowej.

Pomnik św. Jana Nepomucena

W latach 90. na płytę rynku powróciła – stojąca tam wcześniej od I poł. XIX w. do wybuchu II wojny światowej – figura św. Jana Nepomucena z 1736 r., obecnie wieńcząca nową fontannę.

Wybrane kamienice

Pierzeja północna

• Rynek 1 – trójkondygnacyjna kamienica wzniesiona w I poł. XIX w., pierwotnie niższa o jedną kondygnację, posiadała dach łamany oraz fasadę ze szczytem od strony rynku. W 1925 r. została nadbudowana o jedną kondygnację, zmieniono wówczas także wystrój fasady na utrzymany w duchu klasycyzującego modernizmu. Wtedy do dekoracji fasady dodano tympanon oraz pilastry. W takim stanie kamienica przetrwała do dnia dzisiejszego. Na parterze zachowały się częściowo XIX-wieczne sklepienia.

Kamienice północnej pierzei Rynku (nry 1–4)

• Rynek 2 – XIX-wieczna, klasycystyczna piętrowa kamienica, gruntownie przebudowana w początkach obecnego dziesięciolecia. Zachowano jednak fasadę charakterem nawiązującą do pierwotnego kształtu budynku.
• Rynek 4 – XIX-wieczna, piętrowa klasycystyczna kamienica mieszczańska, nieco przekształcona w strefie parteru oraz dachu. Zachowała oryginalne elewacje z obramieniami okien. Na pocz. XX w. mieściła sklep Franza Mateyki, później dom towarowy W. Rahmera, a w okresie międzywojennym sklep Jana Nogi.

Pierzeja wschodnia

• Rynek 5 – budynek domu towarowego Emila Pragera, wzniesiony pod koniec I dekady XX w. w stylu wczesnomodernistycznym przez firmę budowlaną P. Martiny'ego. Posiada wielkie okna wystawowe na pierwszym piętrze oraz dekoracyjny szczyt.
• Rynek 6 – Zbudowana w II poł. XIX w., pierwotnie neorenesasowa, dwupiętrowa kamienica. W późniejszym okresie fasada została pozbawiona wszystkich neorenesansowych dekoracji, przez co budynek zatracił cechy stylowe.
• Rynek 7 – XIX-wieczna, piętrowa kamienica o klasycyzującej fasadzie, gruntownie przebudowana w latach 90. minionego stulecia z zachowaniem jednak oryginalnej elewacji od strony Rynku. Obecnie siedziba regionalnej redakcji „Dziennika Zachodniego”.

Kamienice wschodniej pierzei rynku (w całości widoczne nry 8-10)

• Rynek 8 – Pochodząca z II poł. XIX w., pierwotnie neorenesasowa, kamienica, w późniejszym okresie pozbawiona prawie całego wystroju elewacji. Z dawnych dekoracji zachowała się tylko attyka w formie balustrady, zwieńczona rzeźbą nieokreślonej postaci.
• Rynek 9 – XIX-wieczna kamienica o późnoklasycystycznej fasadzie z zachowanym dekoracyjnym fryzem (do 2018 siedziba McDonald’s).
• Rynek 10 – XIX-wieczna kamienica, gruntownie przekształcona, zapewne w okresie międzywojennym, w duchu klasycyzującego modernizmu, wyglądem zbliżona do budynku Rynek 1. Obecnie siedziba Banku Spółdzielczego.

Pierzeja południowa

Kamienica Rynek 13

• Rynek 13 – zbudowana w II poł. XIX wieku pałacowa kamienica o bogato dekorowanej fasadzie. Zwracają uwagę stiukowe fryzy, obramienia okien, neorenesansowy wykusz w centralnej osi budynku oraz balustradowa attyka. Architektura budynku w pewnym stopniu nawiązuje do włoskich renesansowych pałaców.

Pierzeja zachodnia

Zachodnia pierzeja rynku (nry 15-18)

• Rynek 14 – XIX-wieczna, klasycystyczna kamienica z pięcioosiową fasadą, o centralnej osi zwieńczonej tympanonem. W latach 90. minionego stulecia gruntownie przebudowano ją na siedzibę restauracji, jednak zachowano oryginalną fasadę i mury obwodowe.
• Rynek 15 – przypuszczalnie najstarszy obiekt na rynku, kamienica według Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce została wzniesiona pod koniec XVIII w., jako jeden z pierwszych murowanych domów w Rybniku, inne publikacje jako czas budowy podają początek wieku XIX. Kamienica szczytem zwrócona do rynku, nakryta dachem naczółkowym, klasycystyczna o częściowo odtworzonej dekoracji fasady. Zachował się oryginalny dekoracyjny drewniany portal umieszczony w fasadzie od strony rynku. Wnętrza wielokrotnie gruntownie przekształcane.
• Rynek 17 – pierwotnie klasycystyczna, XIX - wieczna kamienica, gruntownie przekształcona w okresie międzywojennym. Wówczas podwyższono ją o jedną kondygnację, a jej, pierwotnie przypominającą nieco budynek Rynek 14, fasadę zupełnie przekształcono w duchu surowego funkcjonalizmu. Z dawnego budynku zachowały się sklepienia na parterze.
• Rynek 18 – wzniesiony w 1823 r. budynek miejskiego ratusza. Piętrowa, 5-osiowa budowla o klasycystycznej fasadzie z charakterystyczną wieżą nad osią centralną. Wnętrza, parter i wejście do budynku częściowo przekształcone. Obecnie mieści Urząd Stanu Cywilnego i Muzeum Miejskie.

Bibliografia

• Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. VI z. 11, Warszawa 1964
• Gruszczyk M., Mała Ojczyzna. Rybnik na starej karcie pocztowej 1897 - 1945, Rybnik bd.
• Gruszczyk M., Zatrzymane w pamięci. Dawny powiat rybnicki na pocztówce, Rybnik 2004
• Szołtysek M., Rybnik nasze gniazdo, Rybnik 1997
• Trunkhardt A., Dzieje miasta Rybnika i dawniejszego państwa rybnickiego na Górnym Śląsku na podstawie wydanej w 1861 r. kroniki F. Idzikowskiego, Rybnik 1925