Ruta (roślina)

Ruta
	; Ruta zwyczajna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	mydleńcowce
Rodzina	rutowate
Rodzaj	ruta
	Nazwa systematyczna
	Ruta Linnaeus; Sp. Pl. 383. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	R. graveolens L.
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ruta (Ruta L.) – rodzaj roślin z rodziny rutowatych (Rutaceae). Obejmuje ok. 8^[4]^[5]–11^[6] gatunków występujących głównie w basenie Morza Śródziemnego – w południowej Europie i północnej Afryce oraz na suchych obszarach Azji. Na Wyspach Kanaryjskich rosną trzy gatunki półkrzewów z tego rodzaju^[4]. Niegdyś do rodzaju tego zaliczano dziesiątki gatunków z podrodzaju Haplophyllum, współcześnie wyodrębniane jako osobny rodzaj Haplophyllum^[5]. Ruta zwyczajna Ruta graveolens jest znaną i popularną od starożytności rośliną zielarską, wykorzystywaną jako przyprawa i roślina lecznicza. Na południu Europy uprawiana jest także Ruta chalepensis^[7].

Morfologia

Pokrój: Rośliny zielne lub półkrzewy, krzaczasto rozgałęziające się, osiągające zwykle do 0,75 m wysokości. Podczas kwitnienia pędy kwiatonośne przewyższają pędy wegetatywne^[4].
Liście: Skrętoległe^[7], głęboko i w zróżnicowany sposób podzielone. Bardzo aromatyczne^[4].
Kwiaty: Zebrane w wierzchotki dwu- i wieloramienne. Często szczytowy kwiat w kwiatostanie jest pięciokrotny, podczas gdy pozostałe mają po 4 elementy w okółkach okwiatu. Płatki korony charakterystyczne – żółte, łyżeczkowato wysklepione^[7], na brzegach często z ząbkami lub włoskami^[4]. Pręcików jest 8 (w kwiecie 5-krotnym – 10)^[4]. Początkowo ustawione są pionowo, po czym rozchylają się i układają poziomo na płatkach^[7]. Zalążnia jest górna. Powstaje z 4, rzadko 5 owocolistków^[4].
Owoce: Torebka otwierająca się 4 lub 5 klapkami^[4].

Systematyka

Przedstawiciel podrodziny Rutoideae w obrębie rodziny rutowatych (Rutaceae)^[8]. Zaliczany jest do plemienia Ruteae^[5].

Wykaz gatunków^[5]

Ruta angustifolia Pers.
Ruta chalepensis L.
Ruta corsica DC.
Ruta graveolens L. – ruta zwyczajna
Ruta montana (L.) L.
Ruta microcarpa Svent.
Ruta oreojasme Webb and Berth.
Ruta pinnata L.f.

Zastosowanie

Zarówno ruta zwyczajna jak i Ruta chalepensis uprawiane są jako rośliny ozdobne. Gatunkiem o szerokich zastosowaniach i popularnym od wielu wieków w uprawie jest ruta zwyczajna, wykorzystywana jako roślina przyprawowa i lecznicza^[7]. Z powodu silnego aromatu stosowana od starożytności w obrzędach pogrzebowych, później także weselnych. Jest też rośliną przemysłową stosowaną do pozyskania olejku eterycznego wykorzystywanego w różnych kosmetykach. U osób wrażliwych może on wywoływać uczulenia^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-10-10] (ang.).
↑ ^a ^b Ruta. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2016-10-17].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 183. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c ^d Gabriele Salvo, Gianluigi Bacchetta, Farrokh Ghahremaninejad, Elena Conti. Phylogenetic relationships of Ruteae (Rutaceae): New evidence from the chloroplast genome and comparisons with non-molecular data. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 49, 3, s. 736–748, 2008. DOI: 10.1016/j.ympev.2008.09.004.
↑ Ruta. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-10-16].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 317-318. ISBN 83-7079-778-4.
↑ Ruta. [w:] U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. USDA/ARS. [dostęp 2016-10-16].
↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 789-790. ISBN 83-214-1305-6.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-10-10] (ang.).

[ing-3] Ruta. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2016-10-17].

[philips-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 183. ISBN 0-333-74890-5.

[salvo-5] Gabriele Salvo, Gianluigi Bacchetta, Farrokh Ghahremaninejad, Elena Conti. Phylogenetic relationships of Ruteae (Rutaceae): New evidence from the chloroplast genome and comparisons with non-molecular data. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 49, 3, s. 736–748, 2008. DOI: 10.1016/j.ympev.2008.09.004.

[tpl-6] Ruta. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-10-16].

[encyk-7] Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 317-318. ISBN 83-7079-778-4.

[grin-8] Ruta. [w:] U.S. National Plant Germplasm System [on-line]. USDA/ARS. [dostęp 2016-10-16].

[9] Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Wyd. wydanie II, zmienione i uzupełnione. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 789-790. ISBN 83-214-1305-6.

[4]

[5]

[6]

[7]

[1]

[2]

[3]

[8]

[9]