Wikipedia

Rumunia w okresie komunizmu

(Przekierowano z Rumunia w epoce komunizmu)

Rumunia w okresie komunizmu – okres w dziejach Rumunii od zakończenia II wojny światowej do rewolucji rumuńskiej. Jedno z państw bloku wschodniego. Państwo zachowywało jedynie pozory demokracji, w gospodarce obowiązywały zasady socjalistyczne. Komuniści objęli władzę w Rumunii w 1947 roku dzięki pomocy radzieckiego sojusznika oraz metodycznie eliminując opozycję. Upadek rządów komunistycznych w Rumunii nastąpił wskutek wybuchu społecznego niezadowolenia, które przerodziło się w rewolucję w grudniu 1989 roku i stanowiło część procesu obejmującego całą środkowo-wschodnią Europę zwanego Jesienią Ludów.

Rumuńska Republika Ludowa
Republica Populară Româna
1947–1965
Herb Flaga
Herb Flaga
Dewiza: Proletari din toate țările, uniți-vă!
(Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!)
Hymn: Te slăvim, Românie (1953–1968)
(Zerwane łańcuchy,
Ciebie sławimy, Rumunio)
Data powstania

30 grudnia 1947

Data likwidacji

21 sierpnia 1965

Prezydent

Gheorghe Gheorghiu-Dej

Premier

Ion Gheorghe Maurer

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
Socjalistyczna Republika Rumunii
Republica Socialistă de România
1965–1989
Herb Flaga
Herb Flaga
Dewiza: Proletari din toate țările, uniți-vă!
(Proletariusze wszystkich krajów, łączcie się!)
Hymn: Trei culori (1977–1990)
(Trzy kolory)
Data powstania

21 sierpnia 1965

Data likwidacji

22 grudnia 1989

Prezydent

Nicolae Ceaușescu

Premier

Constantin Dăscălescu

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Geneza

edytuj

Pod koniec II wojny światowej sprzymierzona z Niemcami Rumunia rządzona była przez dyktatora Iona Antonescu. W miarę jednak zbliżania się do jej granic Armii Czerwonej opozycja wobec Antonescu rosła. Wiosną 1944 roku główne przedwojenne partie polityczne zawiązały Blok Narodowo-Demokratyczny, który stawiał sobie za cel obalenie Antonescu, zerwanie z Osią i powrót rządów demokratycznych. Zdając sobie sprawę, że w powojennej Rumunii dużą rolę może odgrywać Związek Radziecki i związku ze wzrostem poparcia dla komunistów w skład Bloku zaproszono Rumuńską Partię Komunistyczną[1]. Blok podjął współpracę z królem Rumunii Michałem I i 23 sierpnia 1944 roku ten wraz z paramilitarnym skrzydłem komunistów i częścią armii przeprowadził zamach stanu (przy wielkim poparciu społecznym[potrzebny przypis]), aresztując Antonescu i członków jego rządu[2]. Powołany został nowy rząd, w którym poszczególne partie bloku miały po jednym ministrze bez teki. Król ogłosił jednocześnie zerwanie sojuszu z Niemcami, a następnego dnia wypowiedział im wojnę, stając tym samym po stronie aliantów. Z więzienia uwolniony został także Gheorghe Gheorghiu-Dej, który wkrótce stanął na czele partii komunistycznej[3] w zasadzie zrywając z jej wcześniejszą tradycją[4]. W ciągu kilku kolejnych dni wojska radzieckie opanowały dużą część Rumunii, łącznie z Bukaresztem (cały kraj opanowany został do końca października). 13 września podpisany został oficjalny układ rozejmowy, który pozwalał wojskom radzieckim stacjonować w Rumunii i dawał im faktyczną kontrolę nad krajem, a Rumunię zobowiązywał do zbrojnego udziału w wojnie przeciwko Niemcom. Postanowiono też powrocie do granic z 1940 roku (tj. ponownym oddaniu Besarabii i północnej Bukowiny ZSRR oraz odzyskaniu północnego Siedmiogrodu). Powołana została Sojusznicza Komisja Kontroli, na której czele stanął marszałek Rodion Malinowski.

Dominacja radziecka w Rumunii powodowała wzrost znaczenia popieranych przez nich komunistów[5]. Partia komunistyczna szybko zwiększała swoją liczebność[6]. Już we wrześniu 1944 r. komuniści zażądali powiększenia swojego udziału w rządach (poprzez przyłączenie do Bloku Narodowo-Demokratycznego zależnych od nich ugrupowań), a po odmowie wycofali się z udziału w rządzie. Powołali jednocześnie Front Narodowo-Demokratyczny skupiający komunistów oraz mniejsze ugrupowania polityczne (socjaldemokraci, Front Oraczy, Socjalistyczna Partia Chłopska Mihaia Ralea, Węgierska Unia Ludowa i Unia Patriotów Mitiță Constantinescu), głoszący hasła reformy rolnej, nacjonalizacji banków i ciężkiego przemysłu oraz bliskiego związania się z ZSRR. Wzmożona działalność opozycji spowodowały upadek rządu na początku listopada 1944 roku[7]. Nowy gabinet już w 1/3 składał się z polityków komunistycznych i partii sojuszniczych, a Petru Groza z Frontu Oraczy został wicepremierem. Jednak najważniejsze resorty pozostały w rękach polityków niekomunistycznych, a komuniści wywołali zamieszki pod pretekstem protestu przeciwko obsadzie stanowiska ministra spraw wewnętrznych. Przy ich okazji i przy współpracy z wojskami radzieckimi, komuniści zaczęli także przejmować lokalną administrację. Także za pośrednictwem Sojuszniczej Komisji Kontroli Moskwa wpływała na osłabienie rządu rumuńskiego i partii opozycyjnych wobec komunistów. Do kolejnych sporów między komunistami a ich rywalami doszło na początku 1945 roku. Pod koniec stycznia nowy program ogłosiła partia komunistyczna, wycofując się z wielu radykalnych postulatów (m.in. nacjonalizacji banków i przemysłu). Grupa secesjonistów z jednej z zachowawczych partii ogłosiła przystąpienie do Frontu Narodowo-Demokratycznego. Wkrótce wybuchła nowa fala demonstracji i zamieszek, w efekcie czego wskutek interwencji radzieckiej na początku marca powołany został nowy rząd, złożony z działaczy Frontu Narodowo-Demokratycznego, z Petru Grozą na czele. Nowy rząd natychmiast przystąpił do przeprowadzenia reformy rolnej która była jednak daleka od leninowskich wzorów, a nawet o bardziej łagodna niż reforma z 1923 roku[8].

Głównym ośrodkiem skupiającym opozycję i posiadającym narzędzia polityczne pozwalające mu walczyć z komunistami był król Michał. W sierpniu 1945 r. zwrócił się do wszystkich mocarstw o pomoc w sformowaniu nowego rządu, reprezentującego wszystkie siły polityczne. Działanie to nie przyniosło efektu, wobec czego król próbował sparaliżować komunistów odmawiając podpisywania przedkładanych mu dekretów. Sytuacja zaogniała się, w efekcie czego decyzją trzech mocarstw komuniści poszli na kompromis: dokooptowali do rządu dwóch przedstawicieli opozycji, a nowy gabinet miał przygotować demokratyczne i wolne wybory parlamentarne. To spowodowało uznanie rządu i nawiązanie z nim stosunków dyplomatycznych przez mocarstwa zachodnie[9].

W maju 1946 roku Front Narodowo-Demokratyczny przekształcił się w wyborczy Blok Partii Demokratycznych. W programie komuniści nadal unikali radykalnych postulatów, nie żądali też likwidacji monarchii. Rząd przedstawił też ordynację wyborczą, dającą m.in. prawa wyborcze kobietom. Wybory odbyły się 19 listopada i według oficjalnych wyników zdecydowane zwycięstwo odnieśli komuniści: Blok Partii Demokratycznych miał otrzymać 69% głosów, co dało mu 348 spośród 414 miejsc w parlamencie. Opozycja ogłosiła protest przeciwko warunkom, w jakich wybory się odbywały oraz sfałszowaniu ich wyników; wystąpiła z rządu i zaapelowała o bojkot parlamentu do króla. Ten jednak, obawiając się utraty tronu, uznał wynik wyborów i powierzył Grozie utworzenie nowego rządu. Także mocarstwa zachodnie nie zbojkotowały nowych władz.

 
Akt abdykacji Michała I

10 lutego 1947 roku Rumunia jako jedno z państw sprzymierzonych z Niemcami podpisała traktat paryski z aliantami. Na jego mocy usankcjonowano powrót do granic z 1940 roku oraz obowiązek zapłaty reparacji na rzecz ZSRR. Zapowiedziano także opuszczenie Rumunii przez wojska radzieckie (co stało się do końca roku) i likwidację Sojuszniczej Rady Kontroli. Podpisanie traktatu pokojowego uwolniło ręce komunistów, dotąd tolerującym opozycję podczas negocjacji z mocarstwami zachodnimi. Aresztowano najważniejszych działaczy opozycji (m.in. pod zarzutem spiskowania z USA), represje dotknęły polityków z partii liberalnej, którzy przystąpili do Frontu Narodowo-Demokratycznego w 1945 roku za poparcie przez nich propozycji przystąpienia Rumunii do Planu Marshalla[10]. W listopadzie faktycznie internowano króla, a 30 grudnia 1947 roku zmuszono go do abdykacji i ogłoszono powstanie Rumuńskiej Republiki Ludowej (rum. Republica Populară Româna)[11]. 3 stycznia 1948 roku Michał udał się na emigrację.

Walka o władzę w nowej republice

edytuj
 
Gheorghe Gheorghiu-Dej

Od 1947 roku niepodzielną władzę w kraju sprawowali komuniści. Na czele rządu stał Petru Groza z sojuszniczego Frontu Oraczy, ale faktyczną władzę posiadali komuniści. W 1948 roku partia komunistyczna wchłonęła partię socjaldemokratyczną (powstała wówczas Rumuńska Partia Robotnicza, RPR, na jej czele stał nadal Gheorghiu-Dej). Drobniejsze partie, włączone w powołany w 1948 r. Front Demokracji Ludowej rozwiązywały się stopniowo, ostatnia z nich – Front Oraczy w 1953 roku. W wyborach do Wielkiego Zgromadzenia Narodowego 28 marca 1948 r. według oficjalnych wyników frekwencja miała wynieść 91%, a Front Demokracji Ludowej miał otrzymać 91% głosów, co dało mu 405 z 414 mandatów. 13 kwietnia tego samego roku Zgromadzenie uchwaliło nową konstytucję Rumunii. Wzorowana była na konstytucji ZSRR i zapowiadała przemiany w duchu socjalistycznym. Na czele państwa znalazło się Prezydium Zgromadzenia jako kolegialny urząd prezydencki. Partia dokonała serii zmian gospodarczych: Bank Narodowy Rumunii został w pełni przekazany w skład własności publicznej (grudzień 1946)[12] i przeprowadziła reformy walutowe[13]. Rząd ponadto jawnie potępił plan Marshalla[14]. Od 11 czerwca 1948 roku postępowała nacjonalizacja i wdrażanie gospodarki planowanej[14]. W 1950 roku przyjęty został pierwszy plan pięcioletni opracowany przez komisję Mirona Constantinescu[15]. Inaczej sprawa wyglądała z kolektywizacją, która była wdrażana stopniowo aż do początku lat 60. W 1950 roku partia (która sama określała się jako awangardę klasy pracującej[16]) stwierdziła, że osoby pochodzenia proletariackiego sprawują 64% urzędów partyjnych i 40% wyższych stanowisk państwowych (co i tak było wskaźnikiem niższym niż zakładano)[17].

W 1949 roku Rumunia stała się członkiem Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, a w 1955 r. także Układu Warszawskiego. Wewnątrz Rumunii narastała centralizacja władzy. Faktyczną kontrolę nad państwem sprawowało biuro polityczne RPR, kierowane przez Gheorghiu-Deja. Inne instytucje państwowe miały w coraz większym stopniu rolę fasadową, a wybory parlamentarne stanowiły jedynie formalność. Na początku lat 50. doszło do walki frakcyjnej w partii. Konflikt toczył się pomiędzy „skrzydłem moskiewskim”' (składającym się z komunistów, w dużej mierze żydowskiego pochodzenia, którzy powrócili do Rumunii z emigracji w ZSRR) a „frakcją więzienną” (czyli działaczami wywodzącymi się ze środowiska więźniów politycznych) Gheorghiu-Deja. W 1952 roku zawiązał z nimi chwilowy sojusz taktyczny w celu eliminacji „skrzydła sekretariatu” Lucrețiu Pătrășcanu[18]. Po eliminacji tej frakcji Gheorghiu-Dej ponownie rozpoczął rywalizację z „Moskalami”, których z partii odsunął jeszcze w 1952 roku, usuwając od władzy wicepremier i minister spraw zagranicznych Anę Pauker[19].

Rządy Gheorghiu-Deja

edytuj

Po 1956 roku Gheorghiu-Dej poparł Nikitę Chruszczowa w procesie destalinizacji (według samego Gheorghiu-Deja destalinizacja w Rumunii ruszyła już po 1952 roku, gdy przejął on w partii pełnię władzy[20]). Gheorgiu-Dej oskarżył w tym czasie dawną rywalkę polityczną Anę Pauker i jej frakcję za stalinowskie ekscesy partii w latach 40. i na początku 50. (w szczególności w odniesieniu do kolektywizacji) i określił ich jako partyjnych stalinowców (choć niejednokrotnie byli oni mniej radykalni niż Gheorgiu-Dej)[21]. Rozpoczynając destalinizację Gheorghiu-Dej otoczył się działaczami lojalnymi wobec jego własnych poglądów politycznych, wśród nich znaleźli się Nicolae Ceaușescu[22], Gheorghe Stoica, Ghizela Vass[23], Grigore Preoteasa[24], Alexandru Bârlădeanu[25], Ion Gheorghe Maurer, Gheorghe Gaston Marin, Paul Niculescu-Mizil i Gheorghe Rădulescu[26]. Lider rumuńskich komunistów potępił ponadto dziedzictwo Józefa Stalina, potępił jego kult jednostki i zachęcał stalinistów do samokrytyki[27].

W pierwszej fazie rządów Gehorghiu-Dej prowadził proradziecką politykę zagraniczną. Rumunia poparła interwencję ZSRR przeciwko rewolucji węgierskiej 1956 roku oraz potępiła jej przywódców w tym Imre Nagyego[28]. Na przełomie lat 50. i 60. zaostrzył jednak kurs wobec ZSRR, a po destalinizacji komunizm i nacjonalizm przeniknął się tworząc tzw. narodowy komunizm. Kurs był podyktowany w dużej mierze osobistymi poglądami Gheorghiu-Deja który był zwolennikiem gospodarczej niezależności i dystansowania się od RWPG[29]. Rumuński premier w ramach tej polityki w 1954 roku porzucił politykę zakładającą skupienie się na wymianie handlowej z ZSRR[30]. Premier zlikwidował następnie rumuńsko-radzieckie przedsięwzięcia kulturalne[31]. Chcąc zapewnić Rumunii niezależność gospodarczą sekretarz generalny rozpoczął uprzemysłowienie i stworzył kompleks przemysłowy w Galati mający zakończyć okres uzależnienia Rumunii od importu żelaza z zagranicy[32]. W 1957 roku Gheorghiu-Dej i Emil Bodnăraș przekonali Sowietów do wycofania swoich wojsk z terenów Rumunii[33] a jeszcze rok wcześniej rząd Rumunii pogodził się z jugosłowiańską administracją Josipa Broz Tito co poskutkowało serią wspólnych jugosłowiańsko-rumuńskich projektów gospodarczych (rozwijanych szczególnie w Żelaznej Bramie)[34].

W marcu 1961 Gehorghiu-Dej objął funkcję przewodniczącego Prezydium Wielkiego Zgromadzenia Narodowego, stając się formalną głową państwa. W tym samym roku rozpoczęła się drastyczna rozbieżność ideologiczna między ZSRR a Rumunią[35]. Choć Rumunia w trakcie rozłamu chińsko-radzieckiego pod koniec lat 50. i albańsko-radzieckiego w 1961 roku poparła początkowo stanowisko Chruszczowa[36], utrzymała wyjątkowe dobre stosunki zarówno z Chinami[37] i Albanią[38]. Rumuńskie media jako jedyne spośród Układu Warszawskiego nie skrytykowały Chin[39], w zamian za co urzędnicy maoistowscy poparli rumuński nacjonalizm twierdząc, że Besarabia (zajęta przez ZSRR w pierwszej fazie II wojny światowej) jest ofiarą tradycyjnego rosyjskiego imperializmu[40]. W 1964 roku rząd odrzucił radziecki plan utworzenia ponadnarodowych jednostek gospodarczych Europy Środkowo-Wschodniej (w ramach którego Rumunia miała dostarczać produktów rolnych) i zgłosiła kilka kontrpropozycji[41]. W tym samym roku doszło do kilku radykalnych zmian w doktrynie państwowej – Gheorghiu-Dej zatwierdził opublikowanie przez Andrieja Oțeteę rusofobicznych prac Karola Marksa (odkrytych przez polskiego historyka Stanisława Schwanna)[42]. W 1961 roku ograniczono też nauczanie języka rosyjskiego w rumuńskich szkołach. Sama partia była coraz bardziej krytyczna wobec Chruszczowa, a pod koniec kwietnia 1964 roku w gazecie Scînteia ogłoszono zaangażowanie partii na rzecz „narodowej ścieżki” komunizmu (stwierdzono, że w komunizmie nie istnieje podział rodzaju rodzic i syn, czy partia lepsza i podległa)[43]. Tendencje narodowe znalazły też odzwierciedlenie w polityce wobec mniejszości narodowych, m.in. w 1960 roku. Zmieniono granice powołanego w 1952 r. Węgierskiego Okręgu Autonomicznego. Pod koniec 1964 roku kierownictwo Partii Robotniczej starło się z nowo wybranym przywódcą ZSRR Leonidem Breżniewem w kwestii nadal obecnych w rumuńskich służbach Securitate doradcach KGB. Ostatecznie Rumunii udało się wyrzucić ze służb doradców KGB (jako pierwszemu państwu w europejskim bloku wschodnim)[44]. Także stosunki gospodarcze z krajami kapitalistycznymi stopniowo się rozwijały (szybciej niż w innych państwach bloku wschodniego).

Polityka Gheorghiu-Deja zaowocował tym, że Rumunia zdobyła większą swobodę w realizacji własnego programu rozwojowego[45]. Uniezależnienie się dotyczyło głównie stosunków gospodarczych i współpracy wojskowej[46]. Mimo nacjonalizmu, Partia Robotnicza stała się coraz bardziej popularna wśród rumuńskich nacjonalistów a ostatni etap rządów Gheorghiu-Deja była powszechnie utożsamiany z liberalizacją systemu[47].

Rządy Nicolae Ceaușescu

edytuj
 
Nicolae Ceaușescu
 
Budowa Domu Ludowego w Bukareszcie

Gheorghe Gheorghiu-Dej zmarł w marcu 1965 roku. Zaraz po jego śmierci rozpoczęła się rywalizacja o kierownictwo w RPR, z której zwycięsko wyszedł Nicolae Ceaușescu uważany za kandydata kompromisowego[48]. Już latem tego roku najpierw przywrócił kierowanej przez siebie partii jej dawną nazwę (Rumuńska Partia Komunistyczna, RPK), a następnie (21 sierpnia) zmieniona została konstytucja. Zmiany te wynikały z uznania przez Ceaușescu, że w Rumunii zbudowano już socjalizm. Ceaușescu stanął na czele Rady Państwa powołanej w miejsce Prezydium Wielkiego Zgromadzenia Narodowego, uprawnionej do wydawania dekretów (później, w 1974 roku, powołano stanowisko prezydenta, które objął także Ceaușescu). Konstytucja zapewniała władzę RPK. Zmieniono też nazwę państwa na Socjalistyczną Republikę Rumunii (rum. Republica Socialistă de România).

W 1966 roku Ceaușescu cieszący się opinią purytanina wprowadził politykę mającą na celu podniesienie bardzo niskiego wskaźnika rozrodczości w tym celu wprowadzono całkowity zakaz aborcji[49]. Rząd wprowadził również dekret zakazujący rozwodów – konserwatywne działania przywódcy były być może podyktowane przez żonę Nicolae, Elenę[50]. W 1967 roku Ceaușescu powołał specjalną komisję partyjną do zbadania nadużyć władzy w okresie rządów Gheorghiu-Deja. W wyniku jej prac rehabilitowano wielu działaczy straconych za sprawą poprzedniego przywódcy (w tym Lucrețiu Pătrășcanuę) oraz obciążono winą za represje Gheorghiu-Deja, który został w 1968 roku potępiony[51][52][53].

W 1968 roku niezależność Rumunii od Związku Radzieckiego znalazła swój wyraz w nieuczestniczeniu przez Rumunię w interwencji Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, a ponadto otwarcie potępił interwencję. Już na tydzień przed interwencją, rumuński przywódca odwiedził Pragę, gdzie udzielił poparcia tamtejszemu liberalnemu przywódcy Alexandrowi Dubčekowi[48]. Ceaușescu po interwencji zdecydował się na tworzenie ochotniczych oddziałów mających bronić niepodległości kraju w przypadku zagrożenia radziecką interwencją[54]. Ceaușescu kontynuował antyradziecki kurs i potępił aneksję Besarabii przez ZSRR, a do problemu besarabskiego powrócił nawet u schyłku władzy w 1989 roku[55]. Niezależność od ZSRR powodowała odosobnienie Rumunii w bloku wschodnim i skłoniła Rumunię do poszukiwania nowych sojuszników – już w 1965 roku Ceaușescu spotkał się z delegacją chińską a rok później osobiście spotkał się z przywódcą Jugosławii będącej liderem Ruchu Państw Niezaangażowanych, Josipem Broz Tito[56]. Do kolejnego spotkania przywódców doszło w 1969 roku, a w jej trakcie obaj przywódcy opowiedzieli się za polityką niezaangażowania w zimną wojnę[57]. W latach 70. Rumunia aktywnie wspierała zagraniczne ruchy rewolucyjne, w tym te będące przeciwnikiem państw bloku wschodniego[58][59].

Rumunia rozpoczęła również politykę otwartości wobec Stanów Zjednoczonych i Europy Zachodniej. Seria oficjalnych wizyt w krajach Zachodu (w tym w USA, Francji, Wielkiej Brytanii i Hiszpanii) sprawiło, że Ceaușescu zyskał na Zachodzie opinię reformowanego komunisty i oświeconego przywódcy. Rumunia była pierwszym i jedynym krajem bloku wschodniego, który nawiązał oficjalne umowy handlowe ze Wspólnotą Europejską. W 1971 roku kraj dołączył do GATT (Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu)[60]. Ponadto jako pierwszy kraj Układu Warszawskiego, Rumunia oficjalnie uznała RFN, dołączyła do Międzynarodowego Funduszu Walutowego i jako pierwsza stała się celem wizyty prezydenta USA (był nim Richard Nixon)[61]. Równocześnie zrezygnowano z socrealizmu i zezwolono na promocję sztuki nowoczesnej, w tym amerykańskiej[62]. Pod jego rządami Rumunia zyskała międzynarodowy szacunek i była w stanie pośredniczyć w konfliktach międzynarodowych[63]. W 1984 roku Rumunia była jednym z trzech państw rządzonych przez partie komunistyczne (pozostałe to Chińska Republika Ludowa i Jugosławia), które brały udział w organizowanych przez Amerykanów letnich Igrzyskach Olimpijskich[64].

Pod jego rządami w ideologii państwowej coraz wyraźniej pojawiły się elementy nacjonalizmu. Nowa ideologia państwowa łączyła ze sobą marksizm-leninizm i skrajnie prawicowy nacjonalizm okresu międzywojennego[65]. Zrehabilitowano część dawnych działaczy prawicowych[66]. Nagłaśniano tradycje dackie Rumunii i romańskość ich języka podkreślając w ten sposób związki Rumunii z Zachodem.

Upadek rządów komunistycznych

edytuj
 
Ion Iliescu w rumuńskiej telewizji podczas rewolucji
Osobny artykuł: Rewolucja w Rumunii.

Obalenie rządów komunistycznych w Rumunii nastąpiło w drodze przewrotu zbrojnego (był to jedyny taki przypadek w krajach europejskich bloku wschodniego). Początkowo wydarzenia Jesieni Ludów w sąsiednich krajach nie znajdywały szerszego oddźwięku w Rumunii, a Nicolae Ceaușescu wyraźnie deklarował wolę utrzymania rządów komunistycznych. Dużą rolę odgrywał tutaj brak zorganizowanej opozycji antykomunistycznej.

Przełom nastąpił w grudniu 1989 roku. W dniach 16–19 grudnia doszło do wystąpień ludności w Timișoarze, których pierwotnym powodem była obrona miejscowego, węgierskiego ewangelickiego pastora. Protest, do którego przyłączyła się ludność rumuńska nabrał charakteru antyrządowego i doszło do walk z policją i wojskiem, w których padło ok. 100 zabitych. Wydarzenia te znalazły oddźwięk w całym kraju, co skłoniło do powrotu do Bukaresztu dyktatora i zwołania przezeń masowego wiecu w stolicy, który miał okazać poparcie dla rządów komunistycznych w Rumunii. Jednak wiec, odbywający się 21 grudnia, przerodził się w manifestację antyrządową, rozpędzoną przez wojsko i policję (tu również padli zabici). Już następnego dnia jednak doszło do ponownych, jeszcze potężniejszych manifestacji, a po stronie ludności stanęły oddziały wojska rumuńskiego. W walkach z policją i siłami bezpieczeństwa padły setki zabitych. Ceaușescu wraz z żoną musiał 22 grudnia uciekać ze zdobywanego przez manifestantów gmachu Komitetu Centralnego RPK, ale jeszcze tego samego dnia został aresztowany i przewieziony do Bukaresztu.

Jednocześnie 22 grudnia grupa działaczy, w większości z Rumuńskiej Partii Komunistycznej, proklamowała powstanie Frontu Ocalenia Narodowego i ogłosiła odsunięcie Ceaușescu oraz przejęcie władzy, a także zapowiedziała zaprowadzenie demokracji i przywrócenie swobód obywatelskich. 24 grudnia Ion Iliescu, były członek Komitetu Centralnego RPK, został ogłoszony przez Front tymczasowym prezydentem Rumunii. Jednocześnie nadal trwały, choć z coraz mniejszym nasileniem, walki z Securitate, a także przeprowadzono szybki proces Ceaușescu i jego żony. Sąd wojskowy wydał 25 grudnia wyrok śmierci wobec obojga, który natychmiast wykonano.

Front Ocalenia Narodowego poszerzył swój skład i 29 grudnia przejął rolę tymczasowego parlamentu. Następnego dnia wydał dekret o rejestracji partii politycznych. 1 stycznia 1990 roku została oficjalnie rozwiązana Securitate, w lutym Front Ocalenia Narodowego przekształcił się w partię polityczną (nadal jednak sprawował władzę), a w maju 1990 r. odbyły się wolne wybory parlamentarne (zwycięstwo odniósł Front Ocalenia Narodowego). Władza w Rumunii pozostała zatem w rękach byłych działaczy Rumuńskiej Partii Komunistycznej, zmienił się jednak ustrój, zaprowadzono swobody demokratyczne i gospodarkę rynkową.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Frunză, s. 125.
  2. ↑ Cioroianu, Pe umerii..., s. 50–55; Chant, s. 84–85, 124–125, 303; Deletant, s. 3–4, 241–246, 265–266, 343–346; Frunză, s. 128–137.
  3. ↑ Cioroianu, Pe umerii..., s. 49–50, 62; „Comunismul și cel care a trăit Iluzia”; Frunză, s. 400–402.
  4. ↑ Cioroianu, Pe umerii..., s. 50; Frunză, s. 213, 218–221, 402.
  5. ↑ Frunză, s. 171, 178–190.
  6. ↑ Frunză, s. 201–212.
  7. ↑ Barbu, s. 187–189; Cioroianu, Pe umerii..., s. 55–56; Frunză, s. 173–174, 220–222, 237–238, 254–255.
  8. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 58–59; Frunză, s. 198–200, 221.
  9. ↑ Cioroianu, Pe umerii..., s. 63, 159–160.
  10. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 95–96; Frunză, s. 287–308.
  11. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 97–101.
  12. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 72–73.
  13. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 73–74.
  14. ↑ a b Cioroianu, Pe umerii... s. 74.
  15. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 74–75.
  16. ↑ US Library of Congress: „The Communist Party”; Deletant & Ionescu, s. 3.
  17. ↑ US Library of Congress: „The Communist Party”.
  18. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 194–195, 200–201; Frunză, s. 359–363; 407–410.
  19. ↑ Cioroianu, Pe umerii.., s. 180–182, 200–203; Frunză, s. 403–407; Tismăneanu, s. 16.
  20. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s.206, 217; Deletant & Ionescu, s. 8, 9; Frunză, s. 430–434; Tismăneanu, s. 15–16, 18–19.
  21. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 76, 181–182, 206; Frunză, s. 393–394.
  22. ↑ Cioroianu, Pe umerii..., s. 391–394; Deletant & Ionescu, s. 7, 20–21; Tismăneanu, s. 12, 27–31.
  23. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 201.
  24. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 210–211.
  25. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 207, 375; Frunză, s. 437.
  26. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 375; Frunză, s. 437.
  27. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 206, 217–218; Deletant & Ionescu, s. 7–8, 9; Frunză, s. 424–425; Tismăneanu, s. 9, 16.
  28. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 198–200, 207; Deletant & Ionescu, s. 9–13; Frunză, s. 426-428-434; Tismăneanu, s. 19–23.
  29. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 212–217, 219, 220, 372–376; Frunză, s. 440–444.
  30. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 208.
  31. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 218–219, 220; Deletant & Ionescu, s. 19; Frunză, s. 456–457.
  32. ↑ Frunză, s. 442.
  33. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 345–352; Deletant & Ionescu, s. 13–15.
  34. ↑ Cioroianu, Pe umeril s. 214; Frunză, s. 442, 445, 449–450.
  35. ↑ Tismăneanu, s. 37–38, 47–48.
  36. ↑ Tismăneanu, s. 34–36.
  37. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 215, 218; Frunză, s. 437, 449, 452–453; Tismăneanu, p. 14–15, 43–44, 50.
  38. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 215; Frunză, s. 437, 449; Tismăneanu, s. 14–15, 50.
  39. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 215; Frunză, s. 438.
  40. ↑ Frunză, s. 452–453.
  41. ↑ Cioroianu, Pe umerii..., s. 216; Frunză, s. 440–441, 454–457; Deletant & Ionescu, s. 17; Iordachi I.2, II.1; Tismăneanu, s. 45–46.
  42. ↑ Cioroianu, Pe umerii..., s. 220; Deletant & Ionescu, s. 18; Frunză, s. 453.
  43. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 220, 321–325; Deletant & Ionescu, s. 18; Iordachi I.2, II.1; Tismăneanu, s. 34, 48–49.
  44. ↑ Deletant & Ionescu, s. 18–19.
  45. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 216–217, 220–221; Deletant & Ionescu, s. 15–19; Frunză, s. 445–449, 458–461; Tismăneanu, s. 32–34.
  46. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 320–325.
  47. ↑ Cioroianu, Pe umerii... s. 221–223, 275–276; Frunză, s. 458.
  48. ↑ a b Sebetsyen, Victor (2009). Revolution 1989: The Fall of the Soviet Empire. New York City: Pantheon Books. ISBN 0-375-42532-2.
  49. ↑ Polityka demograficzna. [dostęp 2009-08-16].
  50. ↑ Shelley Klein, Największe zbrodniarki w historii, Barbara Gutowska-Nowak (tłum.), Warszawa: wyd. Muza, 2006, s. 9, ISBN 83-7319-854-7, OCLC 76347686.
  51. ↑ Deletant, s. 182.
  52. ↑ Tismăneanu, s. 157–158.
  53. ↑ Cioroianu, s. 397–399.
  54. ↑ Julian Hale, Ceaușescu’s Romania, cyt. za: Shelley Klein,Najgroźniejsi dyktatorzy s. 148.
  55. ↑ Charles King, The Moldovans: Romania, Russia, and the Politics of Culture, s. 105, Hoover Institution Press, 2000.
  56. ↑ Radio Free Europe Research: Rumania s. 251.
  57. ↑ David Turnock The Economy of East Central Europe, 1815–1989 Stages of Transformation in a Peripheral Region s. 584.
  58. ↑ Beit-Hallahmi, Benjamin (1988). The Israeli Connection: Whom Israel Arms and Why, s. 65.
  59. ↑ Walker, John Frederick (2004). A Certain Curve of Horn: The Hundred-Year Quest for the Giant Sable Antelope of Angola, s. 143.
  60. ↑ Martin Sajdik, Michaël Schwarzinger (2008). European Union enlargement: background, developments, facts. New Jersey, USA: Transaction Publishers, s. 10. ISBN 978-1-4128-0667-1.
  61. ↑ „Rumania: Enfant Terrible”. Time.
  62. ↑ Barbu, s. 169–170.
  63. ↑ The EU and Romania: accession and beyond. London, UK: Federal Trust for Education and Research, David Phinnemore, London: Federal Trust for Education and Research, 2006, s. 13, ISBN 1-903403-79-0, OCLC 61260584.
  64. ↑ Roger Kirk, Mircea Răceanu. Romania versus the United States: diplomacy of the absurd, 1985–1989. Institute for the Study of Diplomacy, Georgetown University, 1994, s. 81. ISBN 0-312-12059-1.
  65. ↑ „Rethinking National Identity after National-Communism? The case of Romania (by Cristina Petrescu, University of Bucharest)”. www.eurhistxx.de.. [dostęp 2013-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-06-30)].
  66. ↑ Lucian Boia, History and Myth in Romanian Consciousness, Budapest: Central European University Press, 2001, s. 76, ISBN 963-9116-96-3, OCLC 46422098.

Bibliografia

edytuj
  • Mieczysław Tanty: Bałkany w XX wieku: Dzieje polityczne. Warszawa: Książka i Wiedza, 2003. ISBN 83-05-13311-7.
  • Kolekcja Newsweeka, „Dni, które wstrząsnęły światem, część 3: Upadek Imperium Ceaușescu”.
  • Bogdan Barbu, Vin americanii! Prezența simbolică a Statelor Unite în România Războiului Rece, Humanitas, București: Humanitas, 2006, ISBN 973-50-1248-0, OCLC 146111522.
  • Bozóki, András, Intellectuals and Politics in Central Europe, Central European University Press, 1991, ISBN 963-9116-21-1.
  • Cioroianu, Adrian, Pe umerii lui Marx. O introducere în istoria comunismului românesc Editura Curtea Veche, 2005, ISBN 973-669-175-6.
  • Deletant, Dennis, Ceaușescu and the Securitate: Coercion and Dissent in Romania, 1965-1989, M.E. Sharpe, London, 1995, ISBN 1-56324-633-3.
  • Liiceanu, Gabriel, The Păltiniș Diary: A Paideic Model in Humanist Culture, Central European University Press, Budapest, 2000, ISBN 963-9116-89-0.
  • Tismăneanu, Vladimir, Stalinism pentru eternitate, Polirom, Iași, 2005 ISBN 973-681-899-3.
  • Verdery, Katherine, National Ideology Under Socialism: Identity and Cultural Politics in Ceaușescu’s Romania, University of California Press, Berkeley, 1991, ISBN 0-520-20358-5.
  • Edward Behr, Kiss the Hand you Cannot Bite, Ryszard Kapuściński, New York: Villard Books, 1991, ISBN 0-679-40128-8, OCLC 751404143.
  • Dumitru Burlan, After 14 Years: The Double of Ceaușescu confesses. Editura Ergorom. 2003.
  • Juliana Geran Pilon, The Bloody Flag. Post-Communist Nationalism in Eastern Europe. Spotlight on Romania, ISBN 1-56000-062-7, ISBN 1-56000-620-X.
  • Marian Oprea, „Au trecut 15 ani – Conspirația Securității”
  • Viorel Patrichi, „Eu am fost sosia lui Nicolae Ceaușescu” („I was Ceaușescu’s double”), Lumea Magazin Nr 12, 2001
  • Stevens W. Sowards, Twenty-Five Lectures on Modern Balkan History (The Balkans in the Age of Nationalism), 1996
  • Victor Stănculescu, „Nu vă fie milă, au 2 miliarde de lei în cont” („Do not have mercy, they hold 2 billion lei [33 million dollars] in their account[s]”), 2004
  • John Sweeney, The Life and Evil Times of Nicolae Ceaușescu, ISBN 0-09-174672-8.
  • Stelian Tănase, „Societatea civilă românească și violența” („Romanian Civil Society and Violence”), w Agorze, 1991
  • Filip Teodorescu, Extracts from the minutes of a Romanian senate hearing, 14 grudnia 1994
  • Cătălin Gruia, „Viata lui Nicolae Ceaușescu”, w National Geographic Romania, styczeń 2007, s. 41–65
  • Dennis Deletant (1995), Ceaușescu and the Securitate: Coercion and Dissent in Romania, 1965–1989, ISBN 978-1563246333 pub. M. E. Sharpe, s. 351
  • Victor Frunză, Istoria stalinismului în România („The History of Stalinism in Romania”), Humanitas, Bucharest, 1990
  • Dennis Deletant, Mihail Ionescu, „Romania and the Warsaw Pact: 1955–1989”, in Cold War International History Project, Working Paper No. 43, Woodrow Wilson International Center for Scholars, Washington, D.C., April 2004; retrieved 5 July 2007
  • Vladimir Tismăneanu, Gheorghiu-Dej and the Romanian Workers’ Party: From De-Sovietization to the Emergence of National Communism, w: Cold War International History Project, Working Paper No. 37, Woodrow Wilson International Center for Scholars, Washington, D.C., 2002.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Rumunia_w_okresie_komunizmu&oldid=73970820”