Rukiewnik wschodni

Rukiewnik wschodni
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	rukiewnik
Gatunek	rukiewnik wschodni
	Nazwa systematyczna
	Bunias orientalis L.; Sp. pl. 2:670. 1753
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Rukiewnik wschodni (Bunias orientalis L.) – gatunek rośliny z rodziny kapustowatych. Rośnie dziko w południowej i środkowej Europie, Azji Zachodniej, na Kaukazie i Syberii Wschodniej^[3]. W Polsce gatunek inwazyjny, rozprzestrzenił się w ciągu kilkudziesięciu lat na całym terytorium, dawniej notowany tylko w południowo-wschodniej części kraju^[4]. Status gatunku we florze Polski: kenofit^[5].

Rozmieszczenie geograficzne

Ze względu na rozprzestrzenianie się gatunku w ciągu ostatnich stuleci, bardzo trudne jest jednoznaczne wskazanie obszaru jego naturalnego występowania. Niektórzy za obszar jego pochodzenia uznają Wyżynę Armeńską, inni rozciągają go na cały region Kaukazu, południową Rosję, południowo-wschodnią Europę (po Słowację i Węgry)^[6].

Jego rozprzestrzenianie się z Kaukazu poprzez Rosję w kierunku północnym i zachodnim rejestrowane było w XVII wieku i wiązane jest ze stosowaniem tej rośliny jako paszowej dla koni w rosyjskiej armii^[7], zanieczyszczeniem eksportowanych z Rosji ziaren zbóż nasionami tego gatunku oraz rozprzestrzenianiem rukiewnika jako rośliny warzywnej^[6]. Na Wyspy Brytyjskie trafił i po raz pierwszy odnotowany został w 1731 roku^[6]. W Estonii gatunek zarejestrowany został w 1796, na Łotwie w 1803. W Szwecji po raz pierwszy stwierdzony został w 1768^[7]. We Francji w 1814^[6]. W Norwegii gatunek pojawił się w pierwszej dekadzie XIX wieku wraz z transportami zboża z Rosji. Na Litwie znany jest od 1885, a na współczesnych ziemiach Polski (na Śląsku) od 1881. W Niemczech gatunek rozprzestrzeniać się zaczął w latach 40. XX wieku. Do lat 80. XX wieku gatunek notowany był w Europie Środkowej i Zachodniej jako raczej nieliczny. Masowo rozprzestrzeniać się zaczął w ostatnich dekadach XX wieku^[7]. Miejscami do jego rozprzestrzenienia przysłużyły się prawdopodobnie także podejmowane w końcu XX wieku uprawy tego gatunku jako rośliny paszowej w krajach byłego Związku Radzieckiego^[6].

Współcześnie w Europie gatunek jest pospolity w Rosji, w południowej Polsce i w południowych Niemczech, Austrii^[7] i Szwajcarii^[6]. Występuje poza tym w Słowacji, Czechach, Holandii^[6]^[7], Belgii i Francji^[6]. Na północy rośnie w Wielkiej Brytanii, w Danii, Norwegii (do 64 szerokości północnej), w Finlandii i krajach bałtyckich^[7]. Na południu Europy notowany jest w Rumunii, Bułgarii, krajach byłej Jugosławii po Macedonię, w północnych Włoszech i nielicznie w Hiszpanii^[6].

W Rosji rukiewnik rozprzestrzeniony jest na całym obszarze z wyjątkiem dalekiej północy, sięgając Dalekiego Wschodu. Jako introdukowany występuje w Kazachstanie, Mongolii oraz w północnych prowincjach Chin (Heilongjiang i Liaoning^[8])^[6]. Do Ameryki Północnej gatunek zawleczony został w latach 40. XX wieku (w 1944 stwierdzony w kanadyjskim Nowym Brunszwiku, w 1958 w Wisconsin (USA)). Współcześnie występuje w licznych stanach wschodniego wybrzeża USA oraz w regionie Wielkich Jezior Północnoamerykańskich, w południowo-wschodniej Kanadzie i w jej południowo-zachodniej części (w prowincji Kolumbia Brytyjska)^[6].

Morfologia

Pokrój

Kwiaty

Liść

Owoce

Masowe występowanie rukiewnika na obrzeżach Szczecina

Pokrój: Okazała roślina zielna, osiągająca zwykle do 1 m wysokości^[9], rzadziej do 1,5 m^[8], w górze silnie rozgałęziona^[9]. Podczas kwitnienia rozgałęzienia pędu nadają roślinie kulisty zarys^[6]. Pęd nagi lub słabo owłosiony^[9], włoski pojedyncze i rozgałęzione^[8] z rzadkimi, gruczołowatymi brodawkami^[9].
Liście: Ulistnienie skrętoległe, przy czym dolne liście skupione są w różyczce, mają blaszkę lirowatą, pierzastodzielną^[9]. Liście te są ogonkowe i ogonki osiągają zwykle od 2 do 10, rzadko 15 cm długości^[8]. Odcinki blaszki są jajowato lancetowate i mniej lub bardziej odgięte do tyłu^[9]. Cała blaszka osiągać może do 40 cm długości i 14 cm szerokości^[8]. Średnica przyziemnej rozety osiąga ponad 1 m^[6]. Liście łodygowe są lancetowate, nierówno ząbkowane^[9]. Krótkogonkowe i siedzące^[8].
Kwiaty: Zebrane w gęste, wysokie, wielokwiatowe grona na szczytach pędów^[9]. Szypułki długości 1–2 cm, rozpostarte, proste^[8]. Kielich z działkami odstającymi długości 3–3,7 mm^[9] i szerokości 1–1,5 mm, żółtawe^[8]. Płatki korony złocistożółte, całobrzegie, długości 5–7 mm i szerokości 3–5 mm^[8]^[9]. U nasady z cienkim paznokciem o długości 1–2 mm^[8]. Pręcików jest 6, wyraźnie czterosilnych – 4 wewnętrzne są znacznie dłuższe od 2 zewnętrznych. Nitki pręcików są żółtawe i mają 1,5-3,5 mm długości. Główki podługowate, do 1 mm długości. U nasady każdego pręcika znajduje się miodnik. Słupek górny, z dwóch owocolistków^[8].
Owoce: Łuszczynki 1–2 komorowe^[8], skośnie jajowate, brodawkowate, długości 4,5–7 mm i szerokości 3,5–4 mm, w górze zaostrzone i zakończone dzióbkiem o długości 0,5–1,2 mm. Osadzone są na szypułce długości 8–15 mm^[9]. Podczas dojrzewania drewnieją^[8]. Zawierają po dwa nasiona^[8], które są brunatne, kulistawe i osiągają 2,5-3,3 mm długości i 1,5–2 mm szerokości.

Biologia

Roślina dwuletnia i bylina, hemikryptofit. W odpowiednich warunkach rukiewnik jest długowieczny, osiągając ponad 12 lat życia. Kwitnienie przypada na okres od maja do sierpnia. Kwiaty zapylane są przez błonkówki i muchówki, ale też są samopylne^[6]^[7]. Owoce dojrzewają w okresie od lipca do sierpnia. Na jednej roślinie powstaje średnio 5 tys. nasion^[6]. Na stanowiskach rukiewnika bywa ich średnio 1 tys. na m² gleby (do 150 tys. na m²)^[6], przy czym znaczna ich część skutecznie kiełkuje. Rośliny zarówno młode, jak i dorosłe, cechują się małą śmiertelnością. W efekcie gatunek ten może zdominować zasiedlane zbiorowiska roślinne osiągając duże zagęszczenia (do 2 tys. kwiatostanów na 1 m²)^[7].

Rukiewnik wschodni rozprzestrzenia się przez nasiona, ale łatwo odrasta także z korzeni i ich fragmentów (roślina potrafi odrosnąć z fragmentu korzenia o długości 1 cm). Współcześnie najczęściej przemieszczany jest na nowe stanowiska wraz z sianem i glebą zawierającą korzenie. Był i wciąż bywa oferowany w sprzedaży jako roślina ozdobna. W przeszłości rozsiewany był jako roślina paszowa i jadalna^[7].

Liczba chromosomów 2n = 14^[8]. Wielkość genomu, czyli wartość odpowiadająca zawartości DNA w jądrze wyrażona w jednostkach wagowych (pg) wynosi w przypadku jądra haploidalnego: 1C = 2.43 pg^[6].

Ekologia

Gatunek jest niewybredny odnośnie do warunków glebowych, ale preferuje zasobne gleby na glinach i piaskach o neutralnym pH, niezbyt suche lub wilgotne^[7]. Opisywany jest jako preferujący gleby wapienne, ale dobrze rośnie na bardzo różnych podłożach w miejscach przekształconych przez człowieka, włączając w to wysypiska odpadów i ruiny^[6]. Źle znosi zacienienie^[7]. Warunki siedliskowe mają istotny wpływ na budowę roślin (gatunek jest morfologicznie bardzo plastyczny)^[6].

W obrębie naturalnego zasięgu zasiedla miejsca słoneczne na krawędziach lasów, wnętrza lasów i skarpy nadrzeczne^[7]. Jako roślina inwazyjna występuje głównie na terenach ruderalnych – przydrożach, terenach kolejowych, wysypiskach gruzu, terenach przemysłowych. Rozprzestrzenia się na suchych i świeżych łąkach, których użytkowanie zostało porzucone. Wkracza także na łąki zalewowe^[7]. W syntaksonomii zbiorowisk roślinnych Europy Środkowej rukiewnik wschodni uznawany jest za gatunek wyróżniający dla zespołu Falcario vulgaris-Agropyretum repentis^[10]. Występuje jednak w szerokiej gamie różnych zbiorowisk z takich syntaksonów jak: Artemisietea vulgaris, Convolvulo-Agropyrion, Aegopodion podagrariae, Artemisio-Tanacetetum vulgaris, Galio-Urticetea, Calystegietalia, Arrhenatherion elatioris^[6].

Gatunek jest bardzo problematyczny na użytkach zielonych i nieużytkowanych łąkach, które w krótkim czasie może zdominować znacznie redukując miejscową florę. Uznawany jest także za uciążliwy chwast upraw winorośli. W uprawach innych gatunków, które wyrastają wyżej niż rukiewnik, roślina ta nie stanowi problemu ponieważ zacieniona przegrywa konkurencję z gatunkiem uprawnym^[7]. Poza skutecznym konkurowaniem tego gatunku o przestrzeń w miejscach występowania, podczas obfitego kwitnienia rukiewnik wabi skutecznie owady zapylające, co znacznie ogranicza szanse na zapylenie gatunków współtowarzyszących^[7]. Stwierdzono także zróżnicowane wobec różnych roślin, ale raczej niewielkie oddziaływania allelopatyczne^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
↑ W. Szafer, S. Kulczyński, P. Pawłowski: Rośliny Polskie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 235.
↑ Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u Bunias orientalis (Turkish warty-cabbage). [w:] Invasive Species Compendium [on-line]. cabi.org. [dostęp 2016-12-19].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Christina Birnbaum: Bunias orientalis. [w:] NOBANIS – Invasive Alien Species Fact Sheet [on-line]. nobanis.org, 2006. [dostęp 2016-12-19].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Bunias orientalis Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-12-18].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Kulczyński Stanisław, Paczoski Józef, Pawłowski Bogumił: Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1927, s. 183.
↑ WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).

[grin-3] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].

[4] W. Szafer, S. Kulczyński, P. Pawłowski: Rośliny Polskie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 235.

[5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[cabi-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u Bunias orientalis (Turkish warty-cabbage). [w:] Invasive Species Compendium [on-line]. cabi.org. [dostęp 2016-12-19].

[nobanis-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Christina Birnbaum: Bunias orientalis. [w:] NOBANIS – Invasive Alien Species Fact Sheet [on-line]. nobanis.org, 2006. [dostęp 2016-12-19].

[china-8] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o Bunias orientalis Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2016-12-18].

[flora-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Kulczyński Stanisław, Paczoski Józef, Pawłowski Bogumił: Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 1927, s. 183.

[10] WładysławW. Matuszkiewicz WładysławW., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001, ISBN 83-01-13520-4, OCLC 749271059 .

[3]

[4]

[5]

[1]

[2]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]