Rada królewska

Rada królewska, rada koronna, rada książęca (łac. Curia Regis) – w średniowiecznych monarchiach europejskich grupa najwyższych dostojników, w gronie których panujący podejmował najważniejsze decyzje; w wielu krajach przekształciła się w wyższą izbę parlamentu.

Rada królewska w Polsce

Wiec Kazimierza Wielkiego

W Polsce we wczesnym średniowieczu skład Rady zależał wyłącznie od woli monarchy – powoływał on do niej ludzi, których darzył swym zaufaniem.

Z czasem zaczęto przyjmować, że niektórzy najwyżsi urzędnicy wchodzą do niej z racji sprawowanych funkcji, zaś król ma prawo powoływać do rady nowych dodatkowych członków wedle swego uznania. Urzędnicy wchodzący do rady na stałe:

• kanclerz wielki koronny
• podkanclerzy koronny
• marszałek wielki koronny
• podskarbi wielki koronny
• dygnitarze ziemscy
• arcybiskup gnieźnieński
• arcybiskup lwowski
• biskupi katoliccy

Rada zajmowała się decydowaniem o najważniejszych sprawach państwa. Jej prawa nie były prawnie ustalone – określał je zwyczaj i praktyka. Jedyna prawna regulacja kompetencji Rady pochodzi z 1422 r., gdy postanowiono, iż król musi uzyskać zgodę rady w sprawach dotyczących bicia monety. W czasach panowania Władysława III Warneńczyka wzrosła jej rola na skutek małoletniości króla, a później jego nieobecności w Królestwie Polskim po 1440 r.

Na mocy postanowień II pokoju toruńskiego z 1466 roku wielki mistrz zakonu krzyżackiego był na wezwanie króla Polski zobowiązany do uczestnictwa w radzie królewskiej z prawem udziału w elekcji nowego władcy włącznie.

Rada wraz z królem tworzyła sąd królewski.

Pod koniec XV wieku Rada przerodziła się w senat.

Rada królewska we Francji

We Francji w XIII wieku z Rady Królewskiej wykształcił się organ sądowniczy, który od XIV wieku był zwany parlamentem. Przejął on po części obowiązki Rady jako sądu królewskiego, ponieważ ten mógł orzekać tylko w obecności króla, a wraz z rozrostem domeny królewskiej rozrastała się również jurysdykcja królewska, w związku z czym sąd królewski nie był w stanie orzekać we wszystkich sprawach. Od XIV wieku parlament paryski działał już jako sąd królewski w Cité. W późniejszym czasie powstawało coraz więcej parlamentów, a w XVIII w. we Francji działało już 16 parlamentów.

Parlament francuski składał się z 82 sędziów, którzy kupowali swoje stanowiska. Polegało to na wpłaceniu do kasy królewskiej określonej kwoty, która miała stanowić zabezpieczenie przed usunięciem sędziego ze stanowiska (często w kasie królewskiej nie było tyle pieniędzy, żeby móc spłacić danego sędziego). W ten sposób sędziowie uniezależnili się od króla i mogli działać niezawiśle.

Parlament orzekał w 3 rodzajach spraw – karnych, cywilnych i administracyjnych. Od wyroków wydawanych przez Parlament nie można było wnosić apelacji. Jedynym wyjściem była kasacja dokonywana przez Radę Królewską.

Parlament składał się z 4 izb:

• Izba Wielka (zwana także Izbą Rozpraw)
• Izba Dochodzeń
• Izba Wieżyczki
• Izba Skarg

Jednym z uprawnień parlamentu jako najwyższej władzy sądowniczej było również rejestrowanie uchwał królewskich, parlament mógł jednak nie wyrazić zgody na zarejestrowanie ustawy wydanej przez króla, a taki przypadek nazywano wetem kieszonkowym. Od tego systemu istniał jednak wyjątek. Było nim pojawienie się króla w parlamencie. Król zasiadał wtedy w łożu sprawiedliwości – tym samym Parlament stawał się na powrót częścią Rady Królewskiej i musiał zaakceptować wszystkie decyzje króla.

Na początku XVIII wieku powołano jeszcze Radę do spraw handlowych.