Wikipedia

Puja (roślina)

rodzaj roślin
(Przekierowano z Puya)

Puja (Puya) – rodzaj roślin z rodziny bromeliowatych (Bromeliaceae). Obejmuje ok. 219[4]–227[5] gatunków. Są to rośliny naziemne[6][7], w większości górskie[4] występujące w Andach, na Wyżynie Gujańskiej i w Kostaryce[8].

Puja
Ilustracja
Puja Raimondiego
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

wiechlinowce

Rodzina

bromeliowate

Rodzaj

puja

Nazwa systematyczna
Puya Molina
Saggio Chili 160, 351. 1782[3]
Typ nomenklatoryczny

P. chilensis Molina[3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Kwiatostan Puya alpestris
Puya berteroniana
Puya clava-herculis

Rosną na zboczach gór[8]. Stanowią istotny element szaty roślinnej suchych zarośli krzewiasto-sukulentowatych występujących na zachodnich stokach Andów od ich podnóża po ok. 3000 m n.p.m. oraz wysokogórskiej formacji puna, na rzędnych ponad 4000 m n.p.m.[9] Niektórzy przedstawiciele rodzaju rosną na wysokogórskich pustyniach o dobowej różnicy temperatur sięgającej 38°C albo na mokradłach wysokogórskich zamarzających każdej nocy w roku. Są też takie gatunki, które rosną na nadoceanicznych pustyniach w Chile[6]. Są to rośliny monokarpiczne – obumierają po zakwitnieniu i wydaniu nasion. Przy czym – zwłaszcza w wyższych położeniach górskich – mija czasem wiele lat, zanim te rośliny zdołają zakwitnąć. Puja Raimondiego należy do rekordowo wolno rosnących roślin – w wysokich górach może rozwinąć kwiatostan dopiero po 150 latach powolnego wzrostu (choć rośliny uprawiane na poziomie morza zakwitają już po 28 latach)[4]. Kwiaty zapylane są przez ptaki[8].

Niektóre gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, najczęściej Puya alpestris i mieszańce tego gatunku z Puya chilensis, rzadziej Puya berteroniana[6][4], i inne[10]. W gruncie uprawiane mogą być na obszarach, gdzie zimą temperatury spadają maksymalnie do -5°C, a przy tym wymagają suchych warunków w okresie zimowym[10].

Z liści roślin z tego rodzaju pozyskuje się włókna, z których wytwarzane są trwałe sieci na ryby[4], a z mocnych kolców na brzegach liści – haczyki na ryby. Z pni wytwarza się namiastkę korka[11]. Żerujące w pniach gąsienice motyla Castnia elegans powodują wydzielanie przez różne gatunki gum zwanych chagual i maguey[11].

W wielu miejscach rośliny te są karczowane ze względu na to, że stanowią pułapkę dla owiec[4] (kolczaste liście je ranią[12]). Na czerwonej liście IUCN 14 gatunków zaliczonych jest do różnych kategorii zagrożonych wyginięciem[13].

Morfologia

edytuj
 
Puya dyckioides
 
Puya lineata
 
Puya nana
Pokrój
Rośliny o pędzie skróconym, ale częściej wzniesionym i długim[8], czasem tak okazałym, że rośliny określane są mianem drzew[11]. Największa puja Raimondiego ma pień osiągający wysokość 4 m[11], z którego wyrasta kwiatostan osiągający niemal 11 m wysokości[6]. U niektórych gatunków pień się rozgałęzia w taki sposób, że roślina przypomina drzewa Jozuego[6].
Liście
Skórzaste[8], czasem mięsiste[7], nigdy nie zwężone u nasady, na brzegu piłkowane i kolczaste[8]. Zebrane są w różnej wielkości rozety w górnej części pnia[11], u pui Raimondiego osiągają one średnicę 3 m[6].
Kwiaty
Obupłciowe, zebrane w okazały, nierozgałęziony lub rozgałęziający się, prosto wzniesiony kwiatostan (u pui Raimondiego osiągający ponad 5 m wysokości[12] i zawierający ponad 20 tys. kwiatów[4] – według niektórych źródeł największy kwiatostan w świecie roślin[12] (zobacz jednak wachlarzowiec Corypha). Listki zewnętrznego okółka okwiatu wolne, zwijające się, te z okółka wewnętrznego gładkie lub z dwoma pionowymi zmarszczkami, wszystkie zwijają się spiralnie po kwitnieniu[8]. Okwiat niektórych gatunków ma bardzo oryginalną metalicznie niebieską lub zielonkawą barwę, mieniącą się w zależności od kąta padania światła[10]. Pręciki zwykle krótsze od okwiatu, o nitkach wolnych. Zalążnia górna lub częściowo wpół dolna. Szyjka słupka długa i cienka[8].
Owoce
Torebki podzielone na przegrody. Zawierają okazałe nasiona ze skrzydełkiem[8].

Systematyka

edytuj
 
Puya prosanae
 
Puya sanctae-crucis
 
Puya venusta

Rodzaj z rodziny bromeliowatych Bromeliaceae wyodrębniany jest w monotypową podrodzinę Puyoideae Givnish, siostrzaną dla podrodziny Bromelioideae Burnett. Rozdzielenie się tych dwóch linii rozwojowych nastąpiło 10–10,7 miliona lat temu, a ostatni wspólny przodek współczesnych przedstawicieli rodzaju żył około 9,4 miliona lat temu[2].

Rodzaj dzielony jest na dwa podrodzaje (Puyopsis i Puya), a kryterium podziału stanowi obecność lub brak płonnych rozgałęzień kwiatostanu wykorzystywanych przez ptaki zapylające kwiaty jako grzędy do przysiadania[8].

Wykaz gatunków[5]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ a b Peter F. Stevens, Poales, [w:] Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-27] (ang.).
  3. ↑ a b Puya. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-27].
  4. ↑ a b c d e f g David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 773, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  5. ↑ a b Puya. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2019-11-27].
  6. ↑ a b c d e f Fred Dortort: Guide to Succulent Plants of the World. Portland, Or.: Timber Press, 2017, s. 319-320. ISBN 978-0-88192-995-9.
  7. ↑ a b Puya Molina. [w:] World Flora Online [on-line]. [dostęp 2019-11-27].
  8. ↑ a b c d e f g h i j K.Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IV. Flowering Plants. Monocotyledons. Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin, Heidelberg: Springer, 1998, s. 89. ISBN 978-3-642-08378-5.
  9. ↑ Zbigniew Podbielkowski: Fitogeografia części świata. Ameryka, Australia, Oceania, Antarktyda. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995, s. 138, 150. ISBN 83-01-07601-1.
  10. ↑ a b c Will Giles: Encyclopedia of Exotic Plants for Temperate Climates. Portland, Or.: Timber Press, 2007, s. 111-112. ISBN 978-0-88192-785-6.
  11. ↑ a b c d e Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 2. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 425. ISBN 83-7079-779-2.
  12. ↑ a b c Elżbieta i Wojciech Obarscy: Zachwycający świat roślin. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999, s. 104. ISBN 83-7180-221-8.
  13. ↑ Puya. [w:] The IUCN Red List of Threatened Species. Version 2019-2 [on-line]. IUCN. [dostęp 2019-11-27].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Puja_(roślina)&oldid=70133930”