Psychologia rozwoju człowieka
Psychologia rozwoju – jedna z subdyscyplin psychologii. Zajmuje się badaniem wzrostu, rozwoju i zmian w zachowaniach ludzi od poczęcia do śmierci[1]. Na określenie tej nauki używa się także innych nazw: psychologia rozwoju w ciągu życia, psychologia rozwoju człowieka, psychologia rozwojowa biegu życia. Psychologowie rozwojowi w zakresie zainteresowania badawczego wykraczają poza okres dorastania i podejmują zagadnienia związane z dorosłością i wiekiem podeszłym[2].
Psychologia rozwoju posiada dwa zasadnicze cele badawcze[1]:
- cel opisowy kategoryzowanych etapów rozwoju,
- cel teleologiczny procesów rozwojowych.
Prekursorzy
edytujJohn Broadus Watson oraz Jean-Jacques Rousseau są uznawani jako prekursorzy współczesnej psychologii rozwojowej[3]. W połowie XVIII wieku Jean-Jacques Rousseau w dziele Emil, czyli o wychowaniu zaproponował i opisał trójetapowy model rozwoju człowieka: niemowlęctwo, dzieciństwo i dojrzewanie. Jego koncepcje rozwojowe i miały ogromny wpływ na ówczesne idee wychowawcze[3].
Pod koniec XIX wieku pod wpływem odkryć teorii ewolucji Darwina ówcześni psychologowie w swych badaniach naukowych poszukiwali ewolucyjnego opisu rozwoju psychicznego człowieka[3]. Wybitny pionier psychologii G. Stanley Hall próbował skorelować etapy rozwojowe z etapami rozwoju i ewolucji ludzkości jako rasy. Rozwój tej koncepcji został szczegółowo przedstawiony i rozwinięty w pracy Jamesa Marka Baldwina, pod znamiennym tytułem: Imitation: A Chapter in the Natural History of Consciousness and Mental Development in the Child and the Race: Methods and Processes[4].
Na przełomie XIX i XX wieku psychoseksualne koncepcje rozwojowe Zygmunta Freuda zrewolucjonizowały podejście społeczne i badawcze do problematyki psychologii rozwojowej[3].
Paradygmaty teoretyczne w psychologii rozwojowej
edytujTeoria przywiązania, teoria więzi
edytujTeoria przywiązania (ang. attachment theory) to opracowany przez brytyjskiego lekarza i psychoanalityka Johna Bowlby’ego teoretyczny system, skupiający się na rozwojowym znaczeniu bliskich intymnych emocjonalnie znaczących relacji. Przywiązanie w tym nurcie teoretycznym zostało opisane jako system biologicznych impulsów, niezbędnych do zapewnienia przetrwania w pierwszych latach jego życia. Nurt ten zajmuje się skutkami negatywnego oddziaływania, jaki wywiera na rozwój utrata obiektów znaczących, czyli biologicznych opiekunów w wyniku deprecjacji uwagi i zaangażowania[5]. W roku 1965 Mary Ainsworth stworzyła Strange Situation Procedure jako sposób oceny indywidualnych różnic w zachowaniu przywiązania przez indywidualną reakcję doświadczania stresu oraz koncepcje bezpiecznego schronu[6]. Teoria więzi wykorzystywana jest w praktyce terapeutycznej, szczególnie w zakresie związków partnerskich oraz w modelu etologicznym psychologii rozwojowej. Wczesny styl przywiązania może wpłynąć na relacje z ludźmi. Model stylu przywiązania ustala się we wczesnym dzieciństwie i jest stylem relacyjnym w dorosłości[7].
Konstruktywizm
edytujKonstruktywizm (ang. constructivism) to jeden z paradygmatów w psychologii, który charakteryzuje koncepcja rozwoju intelektualnego jako proces aktywnego budowania wiedzy. Jednostka samodzielnie kreuje sens nowych informacji – wybierając, organizując i integrując informacje z innej wiedzy, często w kontekście interakcji społecznych. Koncepcja rozwoju intelektualnego może realizować się w sposób indywidualny lub społeczny. Teoria ta zakłada, iż integracja i budowanie wiedzy realizuje się poprzez procesy poznawcze oraz osobiste doświadczenia, a nie poprzez zapamiętywanie faktów[8]
Ortodoksyjny paradygmat psychoanalityczny
edytujJest to koncepcja Freuda postulująca postrzeganie rozwoju człowieka i jego zachowania jako ścisłe realizowanie nieświadomego, wrodzonego popędu seksualnego, popędu życia i rozwoju – libido. Libido realizuje się poprzez kontakt osoby z obiektami zewnętrznymi redukującymi napięcia (poprzez kateksje). Istnieje stała, zdeterminowana procesami dojrzewania biologicznego sekwencja przemieszczania się energii libido do różnych części ciała, które kolejno stają się bardziej wrażliwe na pobudzenia w określonym wieku. Sekwencja ta zmienia się w sposób fazowy (5 faz): faza oralna 0–1 (usta-wchłanianie), analna 2–3 (odbyt–wypróżnianie), falliczna 4–5 (genitalia-manipulacje, stymulacja), stadium latencji 6–12 (libido utajone), genitalna 13–18 (libido ponownie ujawnia się w sferze genitalnej, przygotowanie do podjęcia stosunków seksualnych). Osobowość charakteryzuje się organizacją, która zmienia się wraz z wiekiem jednostki. Najgłębszą wrodzoną warstwą jest ID – podporządkowane zasadzie przyjemności. Około drugiego roku życia zaczyna tworzyć się EGO. Rozwój to stopniowe wzmacnianie, dojrzewanie EGO[9].
Psychologiczna periodyzacja etapów rozwoju człowieka
edytujWedług polskiej literatury psychologicznej
edytuj
We współczesnej polskiej psychologicznej literaturze naukowej[1], stosowany jest podział na osiem podstawowych okresów rozwojowych:
- okres prenatalny – od poczęcia do narodzin
- okres wczesnego dzieciństwa (podokres wieku niemowlęcego i poniemowlęcego) od narodzin do 3 r.ż.
- okres średniego dzieciństwa – wiek przedszkolny od 4 do 6 r.ż.
- okres późnego dzieciństwa –wiek szkolny od 6/7 do 10–12 r.ż.
- okres adolescencji (podokres wczesnej adolescencji, tj. wiek dorastania i podokres późnej adolescencji, tj. wiek młodzieńczy) od około 10/12 do około 20/23 r.ż.
- okres wczesnej dorosłości od około 20/23 r.ż. do około 35/40 r.ż.
- okres średniej dorosłości od około 35/40 do około 55/60 r.ż
- okres późnej dorosłości od około 55/60 r.ż. i wyżej
| Okres | Przedział wiekowy | Podokres | Przedział wiekowy |
|---|---|---|---|
| dziecko | 0-17/19 | noworodek | 0-1 |
| niemowlę | 1-2 | ||
| wczesne dzieciństwo | 2-6 | ||
| wczesny okres średniego dzieciństwa | 7-9 | ||
| późny okres średniego dzieciństwa | 9-11 | ||
| okres dojrzewania | 12-17/19 | ||
| młody dorosły | 19-45 | przemiana w dorosłość | 17/19-22 |
| wstępowanie w dorosłość | 22-28 | ||
| przejście przez wiek 30 lat | 29-33 | ||
| ustatkowanie się | 33-40 | ||
| przemiana w okres wieku średniego | 40-45 | ||
| wiek średni | 45-65 | wejście w wiek średni | 45-50 |
| przejście przez wiek 50 lat | 50-55 | ||
| kulminacja wieku średniego | 55-60 | ||
| przemiana w późną dorosłość | 60-65 | ||
| późna dorosłość (starość) | 65+ | "młoda starość" (wiek dojrzały) | 65-75 |
| pełna starość | 75-85 | ||
| późna starość (wiek podeszły) | 85+ |
Według WHO
edytuj| Okres | Przedział wiekowy |
|---|---|
| dzieciństwo | 0-18 |
| młodość | 18-55 |
| wiek średni | 55-80 |
| starość | 80+ |
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Janusz Trempała, Barbara Harwas-Napierała, Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka. Tom 2, Wydaw. Naukowe PWN, 2004, ISBN 83-01-14151-4.
- ↑ Leonid Gavrilov, Natalia Gavrilova, Biology of Life Span: A Quantitative Approach, 1991, ISBN 978-3-7186-4983-9.
- ↑ a b c d John D. Hogan, Developmental psychology: History of the field, [w:] Alan E. Kazdin (red.), Encyclopedia of Psychology. Volume 3, s. 9, 13, ISBN 1-55798-652-5.
- ↑ James Mark Baldwin: Imitation: A Chapter in the Natural History of Consciousness. [online], brocku.ca [dostęp 2016-07-25].
- ↑ Schacter, Gilbert, Wegner, Psychology, Worth, 2011, s. 440.
- ↑ Child Development, [w:] L.A. Sroufe, E. Waters, Attachment as an organizational construct., 1977, s. 1184–1199.
- ↑ Lisa. PhD Firestone, How Your Attachment Style Impacts Your Relationship [online], Psychology Today [dostęp 2016-07-26].
- ↑ Reese-Weber i inni, Edpsych : modules (2nd ed.), New York: McGraw-Hill Humanities/Social Sciences/Languages, s. 30–132, ISBN 978-0-07-809786-7.
- ↑ Psychosexual Stages | Simply Psychology [online], www.simplypsychology.org [dostęp 2016-07-26].
- ↑ Course Hero: Cliffs Notes. Development Psychology.. Cliffs Notes. [dostęp 2022-03-14]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Janusz Trempała, Barbara Harwas-Napierała: Psychologia rozwoju człowieka. Tom 2. Charakterystyka okresów życia człowieka, Wydawnictwo Naukowe PWN 2000 Warszawa.
Linki zewnętrzne
edytuj- Cliffs notes. Developmental psychology.
- Newsweek. Chcielibyśmy żyć długo, szczęśliwie i nie bać się starości. Czy to możliwe?