Przybysławice (gmina Zielonki)
Przybysławice – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w gminie Zielonki.
Integralną częścią wsi jest miejscowość Chochoł[4].
| wieś | |
 Biblioteka | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
ok. 275–379 m n.p.m. |
| Liczba ludności (31.12.2024) |
772[2] |
| Strefa numeracyjna |
12 |
| Kod pocztowy |
32-088[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KRA |
| SIMC |
0344314 |
Położenie na mapie gminy Zielonki  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu krakowskiego  | |
 50°09′28″N 19°53′41″E/50,157778 19,894722[1]
| |
Położenie
edytujPrzybysławice położone są przy drodze wojewódzkiej nr 794 (Kraków – Skała)[5], w południowo-wschodniej części Wyżyny Olkuskiej (341.32) należącej do makroregionu Wyżyna Krakowsko-Częstochowska (341.3), w podprowincji Wyżyna Śląsko-Krakowska (341)[6]. Wieś znajduje się ponadto w otulinie Ojcowskiego Parku Narodowego, z wyjątkiem niewielkiego fragmentu[a] położonego na terenie Parku Krajobrazowego Dolinki Krakowskie oraz części północno-wschodniej miejscowości[b] położonej w otulinie tegoż parku krajobrazowego[7].
Pod względem administracyjnym wieś zlokalizowana jest w województwie małopolskim, w powiecie krakowskim, w środkowej i północnej części gminy Zielonki, około 11 km w linii prostej na północ od centrum Krakowa. Graniczy z następującymi miejscowościami gminy[5][8]:
- Brzozówka od północy,
- Owczary od północnego wschodu,
- Garliczka od wschodu,
- Januszowice od południa,
- Korzkiew od zachodu.
Biorąc pod uwagę powierzchnię wynoszącą około 224,3 ha[5][9][10][11][c] Przybysławice są siódmą pod względem wielkości miejscowością gminy Zielonki, zajmującą około 4,62% jej obszaru[9][d].
Najwyżej położony obszar wsi znajduje się przy jej północnej granicy (wzdłuż ul. Polnej) na wysokości około 379 m n.p.m., najniższy na krańcach południowych, w miejscu w którym ul. Krakowska (droga nr 794) przecina granicę miejscowości, na wysokości około 275 m n.p.m.[5][8]
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa krakowskiego.
Toponimia
edytujNazwa miejscowości należy do licznej w Małopolsce grupy nazw dzierżawczych utworzonych od imienia posiadacza lub założyciela osady lub nazw patronimicznych oznaczających mieszkańców wsi stanowiących potomstwo lub poddanych założyciela (Przybysława). Według badaczy miejscowości o tego typu nazwach były zakładane od połowy XIII wieku[12].
Historia
edytuj
Pierwsze wzmianki o Przybysławicach[13] pojawiają się już w 1352 r., kiedy to właściciele Przybysławic – Jacek i Sieciej, sprzedali Janowi z Syrokomli Korzkiew. Nabył on górę korzkiewską wraz ze wszystkimi korzyściami i dochodami z niej płynącymi, pola wokół niej nad rzeką Bielnicą i Prądnikiem. W zamian Jan oddał łąkę w Giebułtowie oraz 80 grzywien groszy praskich i 48 grzywien innej monety. Transakcja ta została zatwierdzona przez króla Kazimierza Wielkiego. W 1388 r. słychać o burgrabiach, powoływanych z okolicznych rycerzy. Jeden z nich, Świętek (albo Świętosław, zabity w 1431 r.) był bratem Hanka z Owczar i Przybysława z Przybysławic.
Jak pisze w swej książce „Zamek w Korzkwi i jego właściciele” Paweł Szczaniecki: „w roku 1352 Korzkiew oderwana była od Przybysławic i pozostały niejasności”. Czytamy, że w 1394 r. „Przybek z Przybysławic (graniczących z Korzkwią) pozyskuje poprzez przysięgę na Zaklice, gaje i zarośla zwane Stronie, powyżej młyna położonego nad Prądnikiem”. Obecnie miejscowość ta nazywa się Prądnikiem Korzkiewskim. Ale nie koniec na tym, bo spory sąsiedzkie trwają jeszcze: W roku 1449 Stanisław z Korzkwi ustępuje wieczyście Katarzynie, wdowie po Przybysławie, gaj zwany Olsze, położony pod Przybysławicami". Przy sposobności należy zwrócić uwagę, że puszcza koło Korzkwi była już przerzedzona!"
W XV w. Przybysławice należą do Stanisława Oraczewskiego herbu Szreniawa. Rodzina Oraczewskich związana będzie z Przybysławicami do końca XVIII w. Ten możny ród małopolski posiadał majątki w wielu miejscowościach, ale przedstawiciele tej gałęzi Oraczewskich pisali się „z Przybysławic”.
Dokumenty odnotowują fakt, że w 1629 r. Przybysławice należały do Aleksandra Ługowskiego. Odziedziczył po ojcu cały majątek i został jednym z zamożniejszych właścicieli ziemskich w województwie krakowskim. Co prawda wsie Ługowskiego nie były wielkie, wszystkie razem obejmowały 50 łanów, ale w 1636 posiadłości te powiększyły się jeszcze o część leżącego w pobliżu Korzkwi Giebułtowa, a na jesieni 1639 r. Ługowski zyskał starostwo lelowskie, powiększając majątek o dalsze 40 łanów. Uzyskanie starostwa lelowskiego było jednocześnie szczytowym momentem, gdy chodzi o jego karierę.
W XVIII w. Przybysławice były własnością wojewody bracławskiego – Michała Jordana Wieś należała do tzw. klucza korzkiewskiego który obejmował zamek, Biały Kościół, Januszowice, Grębynice, Maszyce, Brzozówkę, Promnik Górny i Dolny oraz szabelnię, nożownię i papiernię. Oprócz tego do wojewody bracławskiego należał piękny majątek, a Michał Jordan dostąpił wkrótce godności senatorskiej. Był łowczym koronnym, mianowanym w 1704 r. przez Augusta II Mocnego. W 1710 r. król dał Michałowi Jordanowi województwo bracławskie, w 1718 obojgu małżonkom nadał znaczne dobra i starostwo ostrołęckie. Podobno sam król August II Mocny gościł na korzkiewskim zamku w czasie swoich polowań. W 1741 r. w spadku po wojewodzie majątek odziedziczył jego syn, Adam. Obejmował on Korzkiew, Biały Kościół, wieś Januszowice z folwarkiem i foluszem, wieś Przybysławice z folwarkiem, wieś Grębynice z folwarkiem, wieś Maszyce z folwarkiem, wieś Prądnik Górny i Dolny z oficynami, szabelnią i papiernią oraz wieś Brzozówkę z folwarkami.
Pod koniec XVIII w. właścicielami klucza folwarków, do których należały Korzkiew, Biały Kościół, Brzozówka, Garliczka, Grębynice, Januszowice, Maszyce, Prądnik (parafia Korzkiew) i Przybysławice stali się Wodziccy. W XIX w. klucz korzkiewski stanowił własność doktorostwa Sedlmayerów. Angielski park w Korzkwi ocieniał parterowy dwór, a za potokiem urządzono folwark i gorzelnię. Klucz korzkiewski obejmował nadto folwarki w Grębynicach, Przybysławicach i Brzozówce – w sumie było to 1711 morgów, które uległy parcelacji po 1890 roku.
Początkowo Przybysławice należały do parafii w Giebułtowie, a od XVI w. do nowo powstałej parafii korzkiewskiej. Opis parafii w Korzkwi z 1883 r., wspomina, że rozciągała się ona na 11 wsi. Były to Brzozówka, Garlica Duchowna, Górna Wieś, Grębynice, Januszowice, Korzkiew, Narama, Owczary, Prądnik Korzkiewski, Przybysławice i Wola Zachariaszowska. W 1877 r. liczono 1987 katolików i 11 żydów, a w 1883 r. liczba katolików w parafii korzkiewskiej wzrosła do 2053 osób. W okresie rozbiorów Przybysławice należały do zaboru rosyjskiego. Wielu mieszkańców wsi służyło w carskiej armii. W czasie I wojny światowej walczyli po przeciwnej stronie, niż ich krewni z pobliskich wsi należących do zaboru austriackiego. W Przybysławicach stacjonowali carscy oficerowie. Według relacji mieszkańców Przybysławic – „w środku wsi, przy tej drodze do Wolbromia, była zbiorowa mogiła powstańców powstania styczniowego. Władze carskie nie pozwalały stawiać krzyży przy drogach a szczególnie przy grobach albo mogiłach, toteż tamtejsi gospodarze potajemnie wykonali masywny krzyż dębowy i pod ukryciem nocy postawili go na mogile, ogrodzili go drewnianym płotkiem i posadzili wokół kilka drzew liściastych.”
Po odzyskaniu niepodległości, w okresie II Rzeczypospolitej Przybysławice należały do gminy Cianowice, powiatu olkuskiego, województwa kieleckiego. Ówczesne granice administracyjne nosiły piętno rozbiorowych podziałów Polski. W okresie II wojny światowej wielu mieszkańców wsi służyło w szeregach Armii Krajowej.
W pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej w Przybysławicach wybudowano dom ludowy, w którym działała spółdzielnia „Wspólnota”. Znalazła się tam również sala ze sceną teatralną. W 1947 r., z inicjatywy dwóch przybysławiczan: Mariana Dulińskiego oraz Stanisława Łudzika rozpoczął działalność amatorski teatr, którego repertuar cieszył się dużą popularnością mieszkańców okolicznych wsi. Atmosferę tamtych lat dobrze oddaje wiersz Stanisława Łudzika pod tytułem „Kuplety przybysławskie”.
W ramach rozbudowy budynku wielofunkcyjnego, w latach 2003–2005 wykonano m.in. otwarty stan surowy obiektu dobudowywanego do istniejącego budynku. 5 sierpnia 2006 r., oddano do użytku nowoczesny obiekt przeznaczony na cele kulturalne z biblioteką, czytelnią, kawiarenką internetową oraz klimatyzowaną, wielofunkcyjną salą przeznaczoną na imprezy kulturalne. Koszt modernizacji wyniósł 851 760 zł, w tym 388 326 zł ze środków Unii Europejskiej.
W 2013 roku wprowadzono w Przybysławicach nazwy ulic[14]. Główna droga przebiegająca przez wieś (droga wojewódzka 794) nosi nazwę ulicy Krakowskiej[15].
Demografia
edytujLiczba mieszkańców Przybysławic podwoiła się w okresie dwudziestu lat, osiągając poziom 700 osób w roku 2018.
Źródła danych oraz rodzaje (nazwy) i terminy spisów, jeśli dostępne:
- 1787[16];
- 1789[16] – Lustracja dymów i podanie ludności;
- 1808[17] – Spis wojskowy ludności Galicji (dane niepewne ze względu na obecność w spisie 4 wsi o tej nazwie);
- 1921[18] – Pierwszy Powszechny Spis Ludności – dane na 30. września, łącznie dla Brzozówki Korzkiewskiej i Owczarskiej;
- 1988[19] – Narodowy Spis Powszechny 1988 – dane na 6. grudnia;
- 2002[19] – Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2002 – dane na 20. maja;
- 2003, 2004 i 2006[20] oraz 2009–2024[2] – dane własne Urzędu gminy Zielonki na 31. grudnia danego roku.
Kultura
edytujW Przybysławicach (do września 2006 r. w Korzkwi) działa filia biblioteki publicznej w Zielonkach. Filia w Przybysławicach powróciła do nowego, nowoczesnego lokalu w nowo wybudowanym budynku wiejskim, posiada 4 stanowiska komputerowe.
Turystyka
edytujW Przybysławicach bierze początek szlak niebieski, nadający się również do turystyki rowerowej. Wiedzie on przez Korzkiew, Grębynice, Prądnik Korzkiewski, Dolinę Kluczwody, Bramę Bolechowicką, Bolechowice, Zabierzów, Las Zabierzowski, Dolinę Mnikowską. Kończy się w Mnikowie. Łączna jego długość wynosi 31,7 km.
W centrum wsi znajduje się krzyż przydrożny z 1913 roku.
Osoby związane z Przybysławicami
edytujTranzyt
edytujPrzybysławice leżą przy drodze wojewódzkiej nr 794.
Transport
edytujLinia autobusowa MPK nr 337 zapewnia połączenie z Krakowem.
Uwagi
edytuj- ↑ Obszar przy granicy z Garliczką położony na wschód od ul. Na Chochół.
- ↑ Na wschód i północ od linii ulic: Krakowska – Klonowa – Gielniówka.
- ↑ Granice miejscowości nie pokrywają się z granicami sołectwa na niewielkim obszarze położonym na północ i wschód od skrzyżowania ulic Pogodnej i Na Chochół.
- ↑ Powierzchnia sołectwa Przybysławice jest nieco mniejsza i wynosi 222,24 ha, co stanowi 4,57% powierzchni gminy Zielonki.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 111455
- ↑ a b Strona gminy Zielonki - Ludność. [dostęp 2025-01-17].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1062 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b c d Wydawnictwo COMPASS: Mapa turystyczna gminy Zielonki. [dostęp 2021-11-04].
- ↑ Przybysławice na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Mezoregiony fizycznogeograficzne. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-11-04].
- ↑ Przybysławice na mapie Geoserwisu GDOŚ >> Warstwa: Formy ochrony przyrody. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-11-04].
- ↑ a b Geoportal krajowy. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-11-04].
- ↑ a b Strona gminy Zielonki – Struktura powierzchni wg sołectw. [dostęp 2021-11-05].
- ↑ Strona gminy Zielonki – Projekt rozmieszczenia ulic Przybysławice. [dostęp 2021-11-05].
- ↑ Geoportal krajowy >> Warstwa: Państwowy Rejestr Granic. geoportal.gov.pl. [dostęp 2021-11-05].
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 33–34.
- ↑ Paweł Sczaniecki: Zamek w Korzkwi i jego właściciele. 1998: Znak, 1998, s. 156. ISBN 83-7006-848-0.
- ↑ Uchwała Nr XXIII/73/2012 Rady Gminy Zielonki z dnia 28 grudnia 2012 roku w sprawie nadania nazw ulic w miejscowości Przybysławice
- ↑ Urząd Gminy Zielonki: Nazewnictwo ulic. Gmina Zielonki – Strona Urzędu Gminy. [dostęp 2012-10-29]. (pol.).
- ↑ a b Wyżga 2009 ↓, s. 79.
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 107.
- ↑ Wyżga 2009 ↓, s. 135.
- ↑ a b GUS Bank Danych Lokalnych - dane dla jednostek terytorialnych. [dostęp 2021-08-14].
- ↑ BIP gminy Zielonki - informacje o jednostkach pomocniczych. [dostęp 2021-08-14].
Bibliografia
edytuj- Mateusz Wyżga: W tej pięknej ziemi. Gmina Zielonki od średniowiecza do czasów współczesnych. Zielonki: Urząd Gminy Zielonki, Wydawnictwo Attyka, 2009. ISBN 978-83-926248-7-5.