Przybradz
Przybradz – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie wadowickim, w gminie Wieprz, nad Wieprzówką, na Pogórzu Śląskim, przy lokalnej szosie Graboszyce – Gierałtowice.
| wieś | |
 Centrum wsi | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
250 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2022) |
1060[2] |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy |
34-108[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KWA |
| SIMC |
0075877 |
Położenie na mapie gminy Wieprz  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu wadowickiego  | |
 49°56′05″N 19°25′25″E/49,934722 19,423611[1]
| |
Nazwa
edytujPierwotne nazwy to "Pribroton", "Przybyradz", "Pribradz" i "Przybrodzie". Nazwa wsi może pochodzić od imienia właściciela wsi lub od położenia przy brodzie rzek Frydrychówki i Wieprzówki. Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Priybiradz villa wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis[4].
Części wsi
edytuj| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0075883 | Górna Część | część wsi |
| 0075890 | Kanada | część wsi |
| 0075908 | Koziniec | część wsi |
| 0075914 | Łęg | część wsi |
| 0075920 | Ochoc | część wsi |
| 0075937 | Podlas | część wsi |
| 0075943 | Selinek | część wsi |
| 0075950 | Świnka | część wsi |
| 0075966 | Zagrabie | część wsi |
Historia
edytujVilla Zebothonis
edytujPrzypuszcza się, że pojawiająca się często w XIV-wiecznych spisach parafii dekanatu Zator villa Zebothonis to właśnie Przybradz. Jako wieś parafialna musiała być na tyle duża, żeby być w stanie utrzymać proboszcza. Nie była już wymieniana w XV wieku, który na terenie księstwa oświęcimskiego i wydzielonego z niego w 1445 księstwa zatorskiego charakteryzował się m.in. wysokim rozbójnictwem, co mogło doprowadzić do ruchów migracyjnych i wręcz opustoszenia niektórych wsi. Wieś ta została prawdopodobnie wchłonięta przez Frydrychowice[7].
Przybradz
edytujPierwszy wyraźna wzmianki o wsi Przybradz (Priybiradz villa sub parochia ecclesiae de Fridrichowicze) pochodzi z Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis Jana Długosza (1470–1480)[7]. Jako pierwsi właściciele wsi wzmiankowani są Mikołaj Saszowski herbu Saszor[8][9] i Aleksander Frydrychowski herbu Kornicz w XV wieku[4]. Kolejni to Palczowscy herbu Saszor (potomkowie i gałąź z dom Saszowskich h. Saszor)[8][9], którzy sprzedali wieś w 1631 roku. W połowie XVII wieku wieś należała do Katarzyny z Bnina Śmigielskiej, żony starosty zatorskiego Pawła Leśnowolskiego herbu Roch i Krzysztofa Komorowskiego herbu Korczak starosty barwałdzkiego, liptowskiego i oświęcimskiego.
W XVIII i XIX wieku Przybradz był wsią cząstkową i należał do: Śmigielskich herbu Łodzia, Zakrzewskich herbu Bogoria, Russockich herbu Zadora, Rottermundów herbu Rotermund, Rudnickich, Błeszyńskich, Szotarskich, Ziebrowskich, Lekczyńskich herbu Nałęcz, Bierzyńskich Brücknerów, Schultesów, Pleszowskich herbu Bogoria, Smolarskich i Szczerbowskich. Pod koniec XIX wieku ukształtowały się ostatecznie dwa folwarki i Dwór. Folwark Swinka należał do Tomasza Targowskiego, od którego dzierżawili go Szczerbowscy. Folwark Górna Część i Dwór należał do Jana Bogoryi Pleszowskiego, następnie do jego zięcia Alojzego Smolarskiego. W XX wieku wieś należała do Czesława i Aleksandry Smolarskich, do których przez prawie 30 lat należały wszystkie majątki wsi. Folwark Górna Część spalił się w 1906 roku. Folwark Swinka został sprzedany Edwardowi Jezierskiemu, a Dwór adwokatom z Katowic.
Zygmunt Palczowski, który był właściciele, wsi w XVI wieku zamienił miejscowy kościół w zbór kalwiński. W XVII wieku kościół został odebrany kalwinom i wieś należała do parafii we Frydrychowicach. Nie wiadomo co się stało z kościołem. Mógł zostać on splądrowany przez innowierców lub rozebrany przez władze austriackie.
W XIX wieku w Przybradzu były czynne kopalnie rudy żelaznej.
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bielskiego.
Zabytki
edytujObiekty wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[10].
- Budynek kaplicy pw. św. Katarzyny Sienieńskiej.
Kaplica z 1869 roku ufundowana przez J. Pleszowskiego. - Budynek dawnego dworu wraz aleją grabową.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 stycznia 2024, identyfikator PRNG: 111399
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1044 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, "Liber Beneficiorum", Aleksander Przezdziecki, Tom VII, Kraków 1864, str. 82.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b Aneks. Miejscowości ziemi oświęcimsko-zatorskiej. W: Paweł Mostowik: Z dziejów Księstwa Oświęcimskiego i Zatorskiego XII-XVI w.. Toruń: 2005, s. 184. ISBN 83-7441-175-9.
- ↑ a b Szymon Okolski: Orbis Polonus T.3. Kraków: In Officina Typographica Francisci Cæsarii, 1641–43, s. 94-98.
- ↑ a b Bartosza Paprockiego: Herby rycerstwa polskiego. Kraków: nakł. Wydawnictwa Biblioteki Polskiej (przedruk 1858), 1584, s. 710-711.
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01].