Impierator
Impierator ros. Император – statek pasażerski oraz okręt służący w marynarkach wojennych Imperium Rosyjskiego, obu stron rosyjskiej wojny domowej (jako Priezidient), Republiki Estońskiej (jako Vanemuine), ZSRR (jako Issa) oraz III Rzeszy (pod estońską nazwą). Brał udział w obu wojnach światowych i wojnie estońsko-bolszewickiej działając na wodach jeziora Pejpus. Kilkakrotnie zatopiony, zezłomowany po 1953 roku.
| |
| Klasa | |
|---|---|
| Historia | |
| Stocznia | |
| Wodowanie |
1914 |
 Imperium Rosyjskie
| |
| Nazwa |
„Impierator Aleksandr III” |
| Wejście do służby |
1914 |
 Rosyjska Carska MW
| |
| Nazwa |
„Impierator” (ros. „Император”) |
| Wejście do służby |
9 września 1915 |
 Eesti merejõud
| |
| Nazwa |
„Vanemuine” |
| Wejście do służby |
14 stycznia 1919 |
 Marynarka Wojenna ZSRR
| |
| Nazwa |
„Issa” (ros. „Исса”) |
| Wejście do służby |
13 sierpnia 1940 |
| Wycofanie ze służby |
11 sierpnia 1941 |
 III Rzesza
| |
| Nazwa |
„Vanemuine” |
| Wejście do służby |
1941 |
| Wycofanie ze służby |
sierpień 1944 |
| Los okrętu |
zezłomowany |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
pełna: 264 ton |
| Długość | |
| Szerokość |
6,2–6,3 m |
| Zanurzenie |
1,9 m |
| Rodzaj kadłuba | |
| Materiał kadłuba | |
| Napęd | |
| dwie 2-cylindrowe maszyny parowe (300 lub 406 KM) lub jedna o 209 KM 2 śruby | |
| Prędkość |
9–10 węzłów |
| Zasięg |
220–300 mil morskich przy 9 węzłach |
| Uzbrojenie | |
| Jedna z konfiguracji: 2 × działo 75 mm 2 × km Maxim | |
| Załoga |
4 oficerów, 26 marynarzy |
Budowa i opis techniczny
edytujParowiec został wybudowany w 1914 roku przez stocznię A. Alhström w Warkaus jako statek pasażerski[1][2] W celu wodowania kadłub przewieziono koleją do Jurjewa[3].
Statek miał 37,8–38 metrów długości całkowitej (na linii wodnej 35,6–36,1 metra), szerokość 6,2–6,3, zanurzenie 1,9 metra (1,64 bez obciążenia[3]). Wyporność jednostki to według Ehlersa 264 (pełna) i 200 (normalna) ton[2], podczas gdy Vercamer podaje liczbę 175[1], a Smirnow 291 ton[3]. Kadłub (w tym pokład) stalowy, nitowany. Nadbudówka drewniana[3][2][1].
Napęd stanowiły dwie sprzężone maszyny parowe o dwóch cylindrach zasilane przez jeden kocioł opalany drewnem, którego zapas wynosił 50 m³. Moc siłowni wynosiła 300 (lub 406[4]) KM, co dawało prędkość maksymalną 10 (lub 9[1]) węzłów. Przy 9 węzłach zasięg pływania wynosił 220 mil morskich[2]. Inne dane dotyczące maszynowni statku przedstawia Smirnow. Według niego „Impierator” napędzany był pojedynczą maszyną parową o mocy 208 KM, która opalana była węglem. Jego zapas miał pozwalać na przepłynięcie 300 mil morskich[3]. Statek miał dwie śruby[3].
Początkowym uzbrojeniem okrętu były dwa działa kalibru 75 mm uzupełnione dwoma karabinami maszynowymi Maxim (kaliber 7,62 mm)[2][1].
Służba
edytujPod nazwą „Impierator Aleksandr III”[a] (ros. „Император Александр III”, czyli Cesarz Aleksander III Romanow)[5] użytkowany w żegludze pasażerskiej na jeziorze Czudzkim[3] przez Liflandzką Kompanię Żeglugową, której był własnością. W sierpniu 1915 roku został zarekwirowany przez Marynarkę Wojenną Imperium Rosyjskiego, która rozpoczęła uzbrajanie jednostki, już pod skróconą nazwą „Impierator”[2].
Po zakończeniu przeprowadzanego w Pskowie[3] uzbrajania „Impierator” został 9 września 1915 roku wcielony do Czudzkiej Flotylli Wojennej, która formalnie utworzona została 6 dni później. Cywilna załoga jednostki rozpoczęła przeszkolenie wojskowe, otrzymała również umundurowanie[5]. W jej skład po mobilizacji wchodziło 27 osób (bosmanmat, 2 sterników i działonowych, sygnalista, sanitariusz, kuk, saper, 6 palaczy i 12 innych marynarzy). Dowódcą jednostki mianowany został lejtnant W. Moczulski[4]. W 1916 roku okręt został wycofany do rezerwy, a w roku 1917 przeszedł remont[3]. Po rewolucji lutowej nazwa „Impierator” nie była już stosowna, więc została 16 czerwca (lub 23 kwietnia[5]) 1917 roku zmieniona na „Priezidient” (ros. „Президент”)[b]. Po rewolucji październikowej przejęty przez bolszewików (26 października)[6].
Wieczorem 28 października 1918 roku oficer D. Nielidow wyprowadził z bazy „Priezidienta”, „Narodnika” i „Dielfina” i przekazał okręty Białym. 20 grudnia okręty zostały przejęte przez bolszewików podczas ich ofensywy na rzekę Emajõgi. Odbitych jednostek nie przebazowano i wraz ze zdobyciem Tartu przez kontrofensywę estońską 14 (lub 4[1]) stycznia 1919 roku okręty wpadły w ręce narodowych sił Estonii[7]. Jeszcze w tym samym miesiącu wszedł on jako jednostka flagowa do nowo utworzonego Dywizjonu Kanonierek Jeziora Pejpus. Zaewidencjonowano go pod nazwą „Wanemuine”, po reformie języka estońskiego zapisywana jako „Vanemuine”[c]. Nazwa ta odnosiła się do boga tańca, muzyki i zabawy z estońskiego narodowego eposu Kalevipoeg[8][6]. W maju 1919 roku przebazowany wraz z całym dywizjonem do ujścia Emajõgi. Wspierał ogniem artyleryjskim postępy Korpusu Północnego w rejonie Skamja-Gdow, a następnie działał w rejonie Podborowje-Ostrowcy. Przebazowany do Pskowa 26 maja. Letnie miesiące 1919 roku spędził na transporcie między Pskowem, Tartu, a Gdowem. Ewakuował z Pskowa między innymi dowództwo 2. estońskiej Dywizji Piechoty, członków Duńskiego Czerwonego Krzyża, dyplomatów i uchodźców. We wrześniu wziął udział w działaniach przeciwko bolszewickim posterunkom we wsiach Pniewo, Puczkowo i Sosinica. W październiku odbyło się pozorowane natarcie sił estońskich na Psków, które „Wanamuine” wspierał ogniem artyleryjskim. W trakcie operacji – 17 października[9][d] – znajdujący się w ujściu rzeki Wielikaja okręt został trafiony ogniem artyleryjskim prowadzonym z brzegu. Spowodowało to śmierć jednego z załogantów i ranienie czterech kolejnych. Kanonierkę wyremontowano w Tartu, nie wzięła już jednak dalszego udziału w wojnie o niepodległość[3].
Po zakończeniu działań wojennych została rozbrojona. Od 23 lutego 1920 do 1931 roku statek podlegał Ministerstwu Handlu i Przemysłu[e], które wykorzystywało go do transportu ludzi i towarów. Ministerstwo przez pewien czas dzierżawiło jednostkę firmie Kutteveo[3]. W 1931 roku został uzbrojony w trzy działa kalibru 47 mm – był to bowiem maksymalny kaliber dopuszczony dla okrętów jeziornych przez warunki układu pokojowego z Tartu – i powrócił do Dywizjonu. W 1933 roku został przeniesiony do rezerwy[10][11].
W wyniku zajęcia Estonii przez ZSRR „Vanemuine” został 13 sierpnia 1940 roku przejęty przez władze radzieckie. Był wykorzystywany jako okręt szkolny w Czudzkiej Flotylli Wojennej. Od 22 marca 1941 roku nosił imię „Issa” (ros. „Исса”)[f]. Z powodu agresji niemieckiej na ZSRR został 30 czerwca 1941 roku przeklasyfikowany na kanonierkę – uzbrojono go w dwa działa przeciwlotnicze kalibru 76 mm Lendera zdemontowane z krążownika „Aurora”[12] oraz dwa karabiny maszynowe[g]. Bazował u ujścia Rannapungerji. Wraz z kanonierkami „Narowa” i „Embach” 20 lipca ostrzeliwał wojska niemieckie w okolicy wsi Mustvee. Tam też został 22 lipca zaatakowany przez Luftwaffe – atak przeprowadzały prawdopodobnie samoloty Messerschmitt Bf 110 z II/ZG 26. Zginęło wielu marynarzy, zaś uszkodzenia były na tyle poważne, że załoga 11 sierpnia zatopiła „Issę” w ujściu Rannapungerji[13][6].
Okręt został podniesiony z dna przez Niemców we wrześniu 1941 roku. Przywrócono mu estońską nazwę „Vanemuine” i wcielono do niemieckiej Floty Jeziora Pejpus. Pływał pod banderą Służby Rzeszy, był wykorzystywany głównie do transportu wojska. W sierpniu 1944 roku został zatopiony przez lotnictwo ZSRR. Jednostka została podniesiona po wojnie i następnie zezłomowana (po 1953 roku[14]) ze względu na zbyt poważne uszkodzenia[6][1][15].
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Smirnow i Łapszyn 2011 ↓ podaje, że od początku nazwą jednostki był „Impierator”.
- ↑ Vercamer 2014a ↓, s. 55 podaje, że zmiana ta została dokonana przez siły Białych 16 czerwca. Nie jest jednak konsekwentny w tym twierdzeniu, w dodatku nie wyjaśnia skąd Biali mieliby się wziąć w czerwcu, ani dlaczego mieliby zmieniać nazwę na bardziej republikańską.
- ↑ W dostępnych opracowaniach występuje wyłącznie pod nazwą pisaną według nowszych zasad. Starsza forma imienia widnieje natomiast na zdjęciu znajdującym się w sekcji linki zewnętrzne.
- ↑ Według Michajłow 2003 ↓, s. 120 do trafienia okrętu miało dojść między 13 a 20 maja.
- ↑ Według Vercamer 2014a ↓, s. 52 i Smirnow i Łapszyn 2011 ↓ została ona ministerstwu sprzedana.
- ↑ Na stronie 54 Vercamer 2014a ↓ podaje z kolei, iż nazwę zmieniono już we wrześniu 1940 roku, czemu przeczy na stronie 55.
- ↑ Stronę wcześniej Ehlers 2012 ↓, s. 54 podaje, że w czasie wojny na okręcie zamontowane były działa 120 mm L/60.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g Vercamer 2014a ↓, s. 55.
- ↑ a b c d e f Ehlers 2012 ↓, s. 54.
- ↑ a b c d e f g h i j k Smirnow i Łapszyn 2011 ↓.
- ↑ a b Michajłow 2003 ↓, s. 116.
- ↑ a b c Vercamer 2014a ↓, s. 8.
- ↑ a b c d Ehlers 2012 ↓, s. 55.
- ↑ Michajłow 2003 ↓, s. 119.
- ↑ Zubiński 2011 ↓, s. 107.
- ↑ Vercamer 2014a ↓, s. 52.
- ↑ Ehlers 2012 ↓, s. 54–55.
- ↑ Vercamer 2014a ↓, s. 52–55.
- ↑ Aleksiej Skworcow: Kriejsier «Awrora» i jejo «sisterszypy» «Diana» i «Pałłada». «Fłag podniat′!». Moskwa: Jauza / EKSMO / Gangut, 2016, s. 192-193. ISBN 978-5-699-88643-2. (ros.).
- ↑ Vercamer 2014a ↓, s. 54–55.
- ↑ ТИП ИССА. [w:] СОВИНФОРМБЮРО [on-line]. (ros.).
- ↑ Vercamer 2014b ↓, s. 52.
Bibliografia
edytuj- Hartmut Ehlers. Marynarka Wojenna i Paramilitarne Siły Morskie Estonii 1918-1940. „Okręty Wojenne”, s. 51–58, 2012. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo „Okręty Wojenne”. ISSN 1231-014X. 2/2012 (112). (pol.).
- Arvo Lennart Vercamer. Pole bitwy: jezioro Pejpus od 5000 lat przed naszą erą do 1945 roku. „Okręty Wojenne”, 2014. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo „Okręty Wojenne”. ISSN 1231-014X. 1/2014 (123). (pol.).
- Arvo Lennart Vercamer. Pole bitwy: jezioro Pejpus od 5000 lat przed naszą erą do 1945 roku. „Okręty Wojenne”, s. 52–58, 2014. Tarnowskie Góry: Wydawnictwo „Okręty Wojenne”. ISSN 1231-014X. 2/2014 (124). (pol.).
- Tadeusz Zubiński: Mitologia estońska i liwska. Sandomierz: Armoryka, 2011. ISBN 978-83-62661-11-4. (pol.).
- Andriej Michajłow: Чудская флотилия в 1915-1925 гг.. W: Псковичи в истории Российского флота. Psków: Администрация г. Пскова, Управление культуры, 2003. ISBN 5-94542-062-X. (ros.).
- Jewgienij Smirnow, Roman Łapszyn: ПАССАЖИРСКИЙ ПАРОХОД «ИМПЕРАТОР». [w:] Библиотека корабельного инженера Е.Л. Смирнова [on-line]. wrzesień 2011.
Linki zewnętrzne
edytujEesti Meremuuseum: Zdjęcie pod banderą Estonii. [w:] Eesti Muuseumide Veebivärav [on-line].