Prezidentas Smetona
Prezidentas Smetona – okręt flagowy marynarki litewskiej w okresie pierwszej Republiki Litewskiej w latach 1918–1940. Dawny niemiecki trałowiec M 59 typu Minensuchboot 1916 z końca I wojny światowej, zakupiony przez Litwę w 1927 roku i używany jako dozorowiec pogranicza i okręt szkolny. Został nazwany na cześć pierwszego prezydenta Litwy, Antanasa Smetony. W wyniku aneksji Litwy przez ZSRR latem 1940 roku został przemianowany na Pirmūnas, a następnie Korałł i wcielony do radzieckich sił ochrony pogranicza, a po ataku Niemiec na ZSRR do Floty Bałtyckiej. Służył jako dozorowiec i trałowiec, w 1944 roku przemianowany na T-33.
 „Prezidentas Smetona” w 1935 r. | |
| Klasa | |
|---|---|
| Typ | |
| Historia | |
| Stocznia | |
| Początek budowy |
1914 |
| Wodowanie |
31 października 1917 |
 Kaiserliche Marine
| |
| Nazwa |
M 59 |
| Wejście do służby |
30 listopada 1917 |
| Wycofanie ze służby |
24 października 1921 |
 Litwa
| |
| Nazwa |
„Prezidentas Smetona” (1927) |
| Wejście do służby |
1927 |
| Wycofanie ze służby |
sierpień 1940 |
 ZSRR
| |
| Nazwa |
„Korałł” |
| Wejście do służby |
sierpień 1940 |
 Marynarka Wojenna ZSRR
| |
| Nazwa |
„Korałł” (1940) |
| Wejście do służby |
19 sierpnia 1941 |
| Zatopiony |
11 stycznia 1945 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
506 t konstrukcyjna |
| Długość |
59,28 m |
| Szerokość |
7,3 m |
| Zanurzenie |
2,2 m |
| Prędkość |
16 węzłów |
| Uzbrojenie | |
| • w służbie litewskiej 2 armaty 76,2 mm 3 karabiny maszynowe | |
| Załoga |
40–70 |
Budowa
edytujOkręt należał do grupy niemieckich zbliżonych do siebie standardowych trałowców z okresu I wojny światowej, budowanych przez liczne stocznie w kilku odmianach. M 59 zaliczał się do serii okrętów o numerach M 57 – 62 zbudowanych przez stocznię G. Seebeck w Geestemünde (Bremerhaven) pod numerami budowy 400–405, będących pierwszymi jednostkami ulepszonego typu trałowców 1916 roku (Minensuchboot 1916)[1]. Stępkę pod jego budowę położono w 1917 roku, a okręt wodowano 31 października 1917 roku[2]. Do służby niemieckiej wszedł 30 listopada 1917 roku[3].
Opis
edytujSkrócony opis typu i odmienności konstrukcji
edytujDługość całkowita okrętów serii M 57 wynosiła 59,28 m (na linii wodnej 57,78 m), szerokość 7,3 m, a zanurzenie 2,2 m[1]. Wyporność konstrukcyjna wynosiła początkowo 506 ton, zaś pełna 535 ton[1]. Późniejsze źródła, dla okrętu przejętego przez ZSRR wskazują wyporność pełną 600 ton[2].
Siłownię jednostki stanowiły dwie pionowe trzycylindrowe maszyny parowe potrójnego rozprężania o łącznej mocy indykowanej 1750 KM, do których parę dostarczały dwa kotły typu Marine o ciśnieniu 16,5 atmosfer, mieszczące się w dwóch kotłowniach[1]. Napęd stanowiły dwie śruby o średnicy 1,97 m[1]. Prędkość maksymalna wynosiła ok. 16 węzłów, a zasięg 2000 Mm przy prędkości 14 węzłów[1]. Normalny zapas paliwa – węgla wynosił 130 ton, a maksymalny o 20 ton więcej[1].
W ZSRR okręt wyposażony był w dalmierz DM-1,5 o bazie 1,5 m oraz reflektor bojowy o średnicy 60 cm[4].
Załoga w niemieckiej służbie liczyła 40 osób (w tym mógł być jeden oficer)[1]. W latach 30. załoga liczyła 48 osób[5]. Dla okrętu przejętego przez ZSRR podawana jest załoga 70 osób[2].
Uzbrojenie i jego zmiany
edytujPierwotne uzbrojenie artyleryjskie w niemieckiej służbie trałowców tego podtypu stanowiły dwa działa kalibru 105 mm o długości 45 kalibrów (L/45) z zapasem 210 nabojów; mógł on też stawiać 30 min[1]. W służbie litewskiej według niektórych źródeł okręt uzbrojony został w jedno działo kalibru 57 mm, dwa działa kalibru 37 mm i karabin maszynowy[6]. Pod koniec lat 30. uzbrojenie podawane było w zachodniej literaturze jako dwa działa 3-calowe (76,2 mm) i trzy karabiny maszynowe[5].
Po przejęciu przez ZSRR uzbrojenie stanowiły nadal dwa działa kalibru 76,2 mm, dwie zrzutnie bomb głębinowych i 26 min[2]. W 1941 roku, oprócz dwóch uniwersalnych dział 76,2 mm radzieckiego wzoru 34-K, okręt był uzbrojony w 4 przeciwlotnicze wielkokalibrowe karabiny maszynowe 12,7 mm DSzK[4]. Wyposażenie w radzieckiej służbie stanowiły też trały kontaktowe: Szulca i tzw. żmijowy, a od 1944 roku trał elektromagnetyczny[2].
Służba
edytujM 59 wszedł do służby w niemieckiej Kaiserliche Marine 30 listopada 1917 roku[2].
Po wojnie, w ramach redukcji pokonanej niemieckiej marynarki, 24 października 1921 roku został skreślony ze stanu okrętów Reichsmarine i po demobilizacji 2 sierpnia 1922 roku został sprzedany francuskiemu pośrednikowi z Paryża za 1 milion marek[3].
18 lipca 1927 roku[7] okręt został zakupiony przez ministerstwo spraw wewnętrznych Litwy za sumę 272 225 litów[8] (według innych informacji, 289 000 litów[9]). Po podniesieniu bandery otrzymał imię „Prezidentas Smetona” na cześć urzędującego prezydenta Litwy, Antanasa Smetony. Pierwszym dowódcą został A. Daugirdas, lecz wkrótce zastąpił go Antanas Kaškelis[6]. Okręt był pierwszą większą jednostką w służbie państwowej Litwy i początkowo służył głównie do celów patrolowania granicy morskiej i zwalczania przemytu, bazując w Kłajpedzie, a także do celów reprezentacyjnych i jako jacht prezydencki[8]. Między innymi, 6 lutego 1930 roku przechwycił statek przemytniczy „Westa”[6]. Po utworzeniu 1 sierpnia 1935 roku Litewskiej Marynarki Wojennej „Prezidentas Smetona” wszedł w jej skład, zostając jej pierwszym okrętem[10]. Jednostka służyła głównie do celów szkolenia kadr marynarki oraz była jej okrętem flagowym, a dowódcą pozostał Antanas Kaškelis[8][6]. Latem 1937 roku okręt wszedł na mieliznę w okolicy Świętej, z której musiał być ściągany z pomocą gdańskich holowników[6].
„Prezidentas Smetona” pozostał jedynym znaczącym okrętem przedwojennej Litwy[11]. Litewska Marynarka Wojenna planowała zakup kolejnych okrętów, ale w związku z utratą Okręgu Kłajpedy w marcu 1939 roku na skutek niemieckiego ultimatum wobec Litwy plan zarzucono[9]. Po zajęciu Kłajpedy, 23 marca 1939 roku „Prezydent Smetona” przebazował do łotewskiego portu w Lipawie, a dopiero we wrześniu, po pogłębieniu toru wodnego, do portu w Świętej[8]. 1 grudnia dowódca Antanas Kaškelis odszedł do rezerwy z uwagi na wiek, a dowództwo okrętu przejął jego dotychczasowy oficer artyleryjski Povilas Labanauskas[6].
Po zajęciu Litwy przez radziecką armię Armię Czerwoną, 19 czerwca 1940 roku usunięto z nazwy okrętu nazwisko Smetona, pozostawiając samo „Prezidentas”[10] (prezydent Smetona sprzeciwił się władzy radzieckiej i zbiegł za granicę[12]). 22 czerwca 1940 roku[13] lub w lipcu[10] okręt został przemianowany na „neutralną” nazwę „Pirmūnas” („pierwszy”)[a].
Po następującej aneksji Litwy przez ZSRR, okręt został w sierpniu 1940 roku przemianowany na „Korałł” („Коралл”, pol. „koral”) i wcielony jako dozorowiec pogranicza do 2. Bałtyckiego dywizjonu okrętów pogranicza Morskiej Ochrony Pogranicza (Morpogranochrany) NKWD, w składzie Przybałtyckiego Okręgu Przygranicznego[2]. Według niektórych źródeł jednak, okręt początkowo otrzymał nazwę „Zadornyj”, a dopiero 9 stycznia 1941 roku „Korałł”[7]. Po niemieckim ataku na ZSRR został podporządkowany marynarce wojennej, a 19 sierpnia 1941 roku wcielony do Floty Bałtyckiej jako trałowiec numer 76[13][b]. 1 września został użyty do postawienia obronnej zagrody 30 min[14]. Już 7 września 1941 roku został przeklasyfikowany na dozorowiec, z przywróceniem nazwy „Korałł”[2]. Działał na Zatoce Fińskiej i brał udział między innymi w ewakuacji półwyspu Hanko w listopadzie 1941 roku[2]. 25 listopada 1943 roku został ponownie przekształcony w trałowiec[2]. 5 czerwca 1944 roku został wyposażony w trał elektromagnetyczny do trałowania min magnetycznych, a 29 sierpnia tego roku został przemianowany na T-33[2]. Okręt zatonął 11 stycznia 1945 roku w Zatoce Fińskiej w wyniku ataku torpedowego niemieckiego okrętu podwodnego U-745[7][14][15], ewentualnie po wejściu na minę[2][10]. W ostatnim rejsie płynął z Helsinek[9].
Litewska bandera, zdjęta przed przekazaniem okrętu Związkowi Radzieckiemu, znalazła się w rękach ostatniego kapitana okrętu Povilasa Labanauskasa, który następnie przewiózł ją do Stanów Zjednoczonych. W 2018 roku z okazji 100. rocznicy uzyskania niepodległości przez Litwę bandera została zdeponowana w Litewskim Muzeum Morza w Kłajpedzie[8].
W 2007 roku wrak okrętu został zlokalizowany przez badaczy estońskich w Zatoce Fińskiej na głębokości 83 metrów[9].
Drugim okrętem tego samego typu w marynarce ZSRR, również przejętym na skutek aneksji państw bałtyckich, był łotewski „Virsaitis”[7].
Uwagi
edytuj- ↑ Bierieżnoj 1994 ↓, s. 95 podaje nazwę z błędem: „Primunas” (prawidłowe brzmienie wynika z cytowanych źródeł litewskich)
- ↑ Według publikacji rosyjskich (Bierieżnoj 1994 ↓, s. 95, Płatonow 2002 ↓, s. 315) był oznaczony jako trałowiec nr 76 (ros. tralszczik No. 76, w skrócie TSzcz (ТЩ) No. 76) – nie było to natomiast oznaczenie T-76, jak podają niektóre źródła zachodnie.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i Gröner, Jung i Maass 1983 ↓, s. 159-162.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Bierieżnoj 1994 ↓, s. 95-96.
- ↑ a b Gröner, Jung i Maass 1983 ↓, s. 164.
- ↑ a b Płatonow 2002 ↓, s. 316.
- ↑ a b Jane’s Fighting Ships 1937. Francis McMurtrie (red.). Londyn: Sampson Low, Marston & Co, 1937, s. 356. (ang.).
- ↑ a b c d e f Justinas Žilinskas: „Smetonos" kapitonas Antanas Kaškelis. Vakary Ekspresas, 1 marca 2021. [dostęp 2022-01-04]. (lit.).
- ↑ a b c d Patianin 2009 ↓, s. 43.
- ↑ a b c d e Elta: Karo laivo „Prezidentas Smetona“ vėliavą bus galima apžiūrėti Jūrų muziejuje. lrt.lt, 13 lutego 2018. [dostęp 2019-07-26]. (lit.).
- ↑ a b c d Suomijos įlankos dugne aptiktas „Prezidentas Smetona“ [online], tv3.lt [dostęp 2019-07-16] (lit.).
- ↑ a b c d Karo laivas "Prezidentas Smetona" [online], Uostas.info - Klaipėdos uosto ir miesto informacinis portalas [dostęp 2019-07-16] (lit.).
- ↑ Jane’s Fighting Ships 1940. Francis McMurtrie (red.). Londyn: Sampson Low, Marston & Co, 1941, s. 342. (ang.).
- ↑ Tymoteusz Pawłowski. Estonia, Łotwa i Litwa w latach 1941-1945. „Wojsko i Technika – Historia”. 3/2017. III (11), s. 45, maj - czerwiec 2017. Warszawa.
- ↑ a b Bierieżnoj 1994 ↓, s. 95.
- ↑ a b Płatonow 2002 ↓, s. 315.
- ↑ T-76 Korall (Soviet Fleet minesweeper) - Ships hit by German U-boats during WWII - uboat.net [online], www.uboat.net [dostęp 2019-07-16].
Bibliografia
edytuj- Siergiej Bierieżnoj: Trofiei i rieparacyi WMF SSSR. Sprawocznik. Jakuck: 1994. (ros.).
- Erich Gröner, Dieter Jung, Martin Maass: Die deutschen Kriegsschiffe 1815–1945. Band 2: Torpedoboote, Zerstörer, Schnellboote, Minensuchboote, Minenräumboote. Koblencja: Bernard & Graefe Verlag, 1983. ISSN 3-7637-4801-6. (niem.).
- Siergiej Patianin. Korabli Wtoroj Mirowoj wojny. Wojenno-morskoj fłot SSSR. „Morskaja Kampanija”. Nr 3(24), 2009. Moskwa. (ros.).
- Andriej Płatonow: Encykłopiedija sowietskich nadwodnych korablej 1941-1945. Petersburg: Poligon, 2002. ISBN 5-89173-178-9. (ros.).